Samenvatting gedrag en maatschappij Helena Kwaspen
Table of contents
Hoofdstuk 1: Homo Sapiens, een veelzijdig studieonderwerp........................................................................................................3
Rationalisme en empirisme..............................................................................................................................................................3
Structuralisme..................................................................................................................................................................................3
Moderne benaderingen....................................................................................................................................................................4
Biologisch....................................................................................................................................................................................4
Cognitief......................................................................................................................................................................................4
Evolutionair.................................................................................................................................................................................4
Socio-cultureel.............................................................................................................................................................................4
Waarom is gedragswetenschap belangrijk voor economen?...........................................................................................................4
Hoofdstuk 2: de hersenen...................................................................................................................................................................6
Neuron..............................................................................................................................................................................................6
Hersenen, drie delen:.......................................................................................................................................................................6
Hoofdstuk 3: biologische basis van gedrag.......................................................................................................................................8
Evolutie via natuurlijke selectie.......................................................................................................................................................8
Evolutie via seksuele selectie...........................................................................................................................................................8
Culturele groepselectie....................................................................................................................................................................8
Genetische overerving......................................................................................................................................................................8
Epigenetische overerving.................................................................................................................................................................8
Hoofdstuk 4: bewustzijn.....................................................................................................................................................................9
Bewustzijn........................................................................................................................................................................................9
Perceptie en patroonherkenning......................................................................................................................................................9
Perceptuele constantiewet................................................................................................................................................................9
Hoofdstuk 5: is bewustzijn sturend?...............................................................................................................................................10
Hoofdstuk 6: emoties.........................................................................................................................................................................11
Historisch overzicht.......................................................................................................................................................................11
Eigenschappen van emoties...........................................................................................................................................................11
Hoofdstuk 7: het geheugen...............................................................................................................................................................13
Sensorisch geheugen (SG).............................................................................................................................................................13
Korte termijn geheugen (KT).........................................................................................................................................................13
Lange termijn geheugen (LT).........................................................................................................................................................13
Werkgeheugen (WG)......................................................................................................................................................................13
Geheugensystemen in LT...............................................................................................................................................................13
Informatie opslaan (KT → LT)......................................................................................................................................................14
Codeerspecificiteit.........................................................................................................................................................................14
Het is makkelijker iets te onthouden als er congruentie (overeenkomst) is tussen de context waarin je de info
hoort/leest/verwerkt en wanneer je het terug oproept (bv op examen).....................................................................................14
Informatie oproepen (LT → WG)..................................................................................................................................................14
Informatie vergeten........................................................................................................................................................................14
Schacters’ 7 zonden van het geheugen......................................................................................................................................14
1
,Hoofdstuk 8: leerprocessen..............................................................................................................................................................15
Hoofdstuk 9: cognitie........................................................................................................................................................................16
Beperkte rationaliteit (Herbert Simon)..........................................................................................................................................16
Fast and frugal heuristics (Gerd Gigerenzer)...............................................................................................................................16
Nudging (Richard Thaler)..............................................................................................................................................................16
Intelligentie....................................................................................................................................................................................17
Hoofdstuk 10: mensen in groep.......................................................................................................................................................18
Sociale categorisatie......................................................................................................................................................................18
Elaboration likelihood model.........................................................................................................................................................18
Hoe verandert gedrag in een groep?.............................................................................................................................................18
Hoofdstuk 11: conflict en coöperatie...............................................................................................................................................20
Hoe samenwerken bevorderen?.....................................................................................................................................................20
Wat maakt ons typisch menselijk?.................................................................................................................................................20
Wie is de homo sapiens?................................................................................................................................................................20
Hoofdstuk 12: menswetenschap.......................................................................................................................................................21
Individu en samenleving.................................................................................................................................................................21
Mogelijkheden en beperkingen......................................................................................................................................................22
Solidariteit vs strijd........................................................................................................................................................................22
Gelijkheid en ongelijkheid.............................................................................................................................................................23
Hoofdstuk 13: sociaal kapitaal.........................................................................................................................................................25
Hoofdstuk 14: sociaal handelen.......................................................................................................................................................26
Sociaal handelen............................................................................................................................................................................26
Posities en relaties.........................................................................................................................................................................26
Rol en status...................................................................................................................................................................................27
Groepen en netwerken...................................................................................................................................................................27
Hoofdstuk 15: cultuur, instituties en institutionalisering..............................................................................................................29
Cultuur...........................................................................................................................................................................................29
Cultuur vandaag............................................................................................................................................................................29
Cultuur en beschaving...............................................................................................................................................................29
Organisatieculturen....................................................................................................................................................................29
Generaties..................................................................................................................................................................................30
Leeftijd.......................................................................................................................................................................................30
Jongeren in Vlaanderen.............................................................................................................................................................30
Uitdagingen...............................................................................................................................................................................30
Levenslang leren............................................................................................................................................................................31
Sociale controle en sociale sancties...........................................................................................................................................31
Hoofdstuk 16: organiseren en differentiëren..................................................................................................................................32
4 organisatiestructuren (Henry Mintzberg)...................................................................................................................................32
Sociale ongelijkheid.......................................................................................................................................................................33
Hoofdstuk 17: veranderingen en modernisering............................................................................................................................34
2
,Hoofdstuk 1: Homo Sapiens, een veelzijdig studieonderwerp
De homo sapiens is intelligent, zelfzuchtig, strategisch, sociaal, hulpvaardig en meevoelend. Ze hebben een
groot brein, lange kindertijd, kunst en taal. Creatief, maar ook neiging tot destructie en creëren een grote
ecologische voetafdruk.
Rationalisme en empirisme
- Rationalisme: theorievorming, denken en logica (Socrates), werkelijkheid modelleren, enkel
waarheid wanneer het onderbouwd is door empirische gegevens.
o René Descartes (1596-1650) rationalisme, je pense donc je suis, gedachten genereren
kennis, zintuigelijke waarnemingen niet voldoende. Hij dacht dat het lichaam en de
hersenen zoals een machine werkten. Beginselen neurowetenschappen.
- Empirisme: dataverzameling (Aristoteles), enkel begrijpen door kennis te vergaren.
o John Locke (1632-1702) empirisme. Mensen worden geboren zonder kennis (tabula rasa).
Kennis ontstaat door observaties en ervaringen.
o David Hume (1711-1776) empirisme. Een kind dat afgeschermd wordt van elke mogelijke
waarneming kan nooit iets leren.
o Immanuel Kant (1724-1804) schreef over rationalisme en empirisme. Kennis begint uit
zintuiglijke waarnemingen, maar dat hoeft niet per se. Realiteit wordt opgebouwd door
voorkennis (die al in ons zit bij de geboorte) en ervaringen te combineren.
Structuralisme
- Experimentele analyse v.d. onderdelen van het bewustzijn.
- Systematische, objectieve observaties van bewuste ervaringen.
Begin van de moderne psychologie door Wilhelm Wundt (1832-1890). Eerste experimenteel labo:
onderzoek naar onderliggende processen van bewuste ervaringen. Bijvoorbeeld reactietijd zintuigen.
Edward Titchener zette Wundts methode om in het empirische begin van het structuralisme.
Gelijkaardige onderzoeken in Amerika door Granville Stanley Hall (1844-1924). Oprichting American
Pshychological Association (APA).
Functionalisme William James (1842-1910)
- Onderzoekt de functie van het bewustzijn in zijn geheel, niet in onderdelen. Tegenpool van
structuralisme.
- The stream of consciousness = het bewustzijn vloeit
- Niet de inhoud van bewustzijn bestuderen, maar wél de processen achterhalen die bewustzijn
mogelijk maken.
- “Wat doet bewustzijn voor mensen en waarom doet het dat?”
- Functionalisme kent een invloed van Darwinisme.
o Darwin ontwikkelde de theorie dat natuurlijke selectie de bron van dier- of
plantsoortvorming is. Uitgangspunt: karakteristieken met overlevingswaarde hebben meer
kans om tot de volgende generatie geselecteerd te worden.
o Het bewustzijn is daarom een karakteristiek met overlevingswaarde waardoor ze van
generatie op generatie blijft bestaan.
- Niet experimenteel, maar observatief. Focus op culturele en sociale invloed op gedrag.
Behaviorisme John Watson (1878-1958) & Burrhus Skinner (1904-1990).
- Bestudeert enkel het observeerbare gedrag.
- Alles is aangeleerd, vrije wil is een illusie.
- Kunnen over menselijk gedrag leren door dieren te bestuderen (Ivan Pavlov 1849-1936: honden
conditioneren). Graad van bewustzijn van dieren is twijfelachtig, maar hun observeerbare gedrag
niet.
3
, - Skinner: organisme zal bepaalde gedragstendens behouden en vermeerderen als het positieve
gevolgen heeft en verminderen als het negatieve gevolgen heeft.
Pshychoanalyse Sigmund Freud (1856-1936)
- Bestudeert bewuste en onbewuste drijfveren van het gedrag.
- Onbewuste drijfveren: gedachten, herinneringen, seksdrang en doodsangst zichtbaar in dromen
en versprekingen. Wij zijn niet in staat ons gedrag altijd te controleren
- Veel van zijn theorieën houden vandaag geen stand omdat ze niet empirisch onderbouwd zijn, je
kan ze niet ontkennen en dat is niet hoe het in de wetenschap werkt.
Humanisme Carl Rogers (1902-1987)
- Behavioristen vonden inspiratie bij dieren en hielden geen rekening met menselijke kwaliteiten.
Humanisten wilden focus verleggen naar unieke menselijke trekken, persoonlijke vrijheid en
mogelijkheid tot talentenontwikkeling of persoonlijke groei.
- Freud en Skinner zijn negatieve theorieën: “Je kan niets veranderen.” Humanisme is wel positief:
“Je hebt het zelf in handen, mensen kunnen veranderen.”
- Mensen hebben 2 belangrijke karakteristieken: zelfontwikkeling en zelfbeeld.
Moderne benaderingen
Biologisch
Gedrag verklaren aan de hand van genetische, neurologische en biochemische processen. Hersenen
bekijken via neuroimaging om te zien hoe ze geactiveerd worden bij sommige taken of informatie.
Onderzoeken welke reacties automatisch zijn en welke gewild waren. Ons hersenstelsel staat in voor het in
stand houden van sociale relaties.
Cognitief
Hoe wordt informatie vergaard, opgeslagen, en verwerkt? Hernieuwde kijk op bewustzijn (cognitie), maar
nu rekening houdend met de neurologische basis ervan. Menselijk gedrag kan worden begrepen in termen
van hoe mensen (bewust) denken.
- Herbert Simon (1916-2001): hoe nemen mensen beslissingen en hoe denken wij
probleemoplossend?
- Noam Chomsky (1928-…): ontwikkeling van taal. Kinderen leren taal zonder gestraft of beloond te
worden, dus taal kan niet te verklaren zijn door behaviorisme.
Evolutionair
Gedrag komt voort uit natuurlijke selectie (voorouders). Hypothesen steunen op veronderstellingen uit de
oertijd (bv rollen van mannen en vrouwen toen), waardoor de theorieën niet heel betrouwbaar zijn.
Socio-cultureel
Wetenschap was tot eind vorige eeuw voornamelijk westers. Daardoor nu meer focus op cultuur. Focus op
niet-erfelijke elementen die het gedrag sturen zoals leerprocessen en sociale context. Geert Hofstede
(1928-2020) bewees dat 5 cultuurverschillen sterk cultuurgebonden zijn (bv masculiniteit).
Waarom is gedragswetenschap belangrijk voor economen?
- Beeld van de klassieke homo economicus die enkel zijn eigen belang nastreeft is oud en kortzichtig.
- Mensen hechten belang aan: vertrouwen, verhalen en hebben een afkeer voor onrechtvaardigheid.
- Je werknemers goed behandelen is key. Denk aan Hawthorne studies. “Een organisatie kan enkel zo
goed zijn als de mensen die er werken”.
4
