Hoofdstuk 9: vitamines
Geschiedenis:
Mysterieuze ziekten, relatie ziekte tussen onbreken van vs-en, ontdekking vitamines en hun
scheikundige structuur
Farmaceutische effecten (vit K)
Scheurbuik = ziekte ten gevolge van een langdurig vit C tekort (vroeger op zeilschepen)
Symptomen: zwellingen en bloedingen van tandvlees
Vita (leven) + amine (structuur eerste ontdekte vitamine)
Micronutriënten: in kleine hoeveelheden nodig voor normaal functioneren
Leveren geen energie
Tekort: klinische deficiëntieziekte of abnormale metabole werking
Vaak nog omzetting naar biologisch actieve vorm voor gebruik
Naamgeving:
Eerst 1 letter naamgeving
later B -> B1,B2 en scheikundige naam
Alle vitamines -> specifieke functie
specifieke symptomen bij tekort
Tabel dia 6-7 kennen!
Indeling :
Vetoplosbaar: A,D,E,K
Wateroplosbaar: C,B(1,2,3,5,6,7,9,10,11,12)
Verschillen kennen
Chemische eigenschappen kennen
(vit A, C,… onstabiel bij warmte -> gaan snel bij koken verloren)
Voedingsbronnen:
- Voedingsmiddelen
- Verrijkte voedingsmiddelen
- Vitaminesupplementen
- Deels ook eigen aanmaak
Balans en homeostatische controle:
- Vet-of wateroplosbaar?
- Absorptie nooit 100%
Oorzaken van deficiënties:
- Primair (eenzijdig voeding, ondervoeding, verlies)
- Verhoogde behoefte (bij zwangerschap)
- Verminderde biobeschikbaarheid ( roken en vit C, ziekte, verminderde opname,
verhoogde verliezen)
- Verlaging werkzaamheid (onvoldoende vorming, onvoldoende omzetting naar actieve
vorm)
, Gevolgen deficiënties:
- Vroeg stadium: zeer licht tekort -> geen kenmerkende tekens
- Hypovitaminose: licht tekort -> vermoeidheid, prikkelbaar, verminderde eetlust
- Avitaminose: voorraad totaal uitgeput -> specifieke klinsche symptomen en klachten,
deficiëntieziekten, zeldzaam bij ons
Oorzaak en gevolg van teveel:
Niet voor alle vitamines bekend
Oorzaak? Zelden via normale voeding, eerder via hooggedoseerde vitaminepreparaten
Gevolg: intoxicatieverschijnselen
ADH kennen (A,D,C,B1,B2,B12)
Eenheden kunnen verschillen (mg, internationale eenheden, retinoleenheden,…)
Vitamine A
= verzamelnaam voor verschillende substanties met vergelijkbare biologische effecten
In dierlijke producten: vit A in de vorm van retinol
In groenten en fruit: beta-caroteen, ook wel provitamine A genoemd (lichaam zet
deze om in vit A)
Belangrijkste voorlopers: betacaroteen, alfa-caroteen,
Omzetting niet altijd even efficiënt
Retinoïden: verwant aan retinol (in anti-rimpelcremes)
Carotenen: donkergeel tot rood
Vit A onstabiel bij warmte, zuurstof, zuren
Drogen -> inactief -> terug water toevoegen -> weer actief (bv bij vriesdrogen)
Totale hoeveelheid: uitgedrukt in retinol equivalent
Bronnen
Dierlijke bronnen (lever, visleverolie,dierlijke vet zoals room en volle melk
Variatie door leeftijd, seizoen, dieet vd dieren
Vit A toegevoegd aan margarines
Plantaardig (caroteen in diepgele of geelrode groenten en fruit, donkergroene
groenten, rode palmolie, toegevoegd als kleurstof aan margarine)
Carotenoïden zonder vit A activiteit : kiwi, tomaten, broccoli, pompelmoes,…
Balans en homeostatische controle
Vetoplosbaar vitamine
Intake in voedselmatrix:
- Proteolyse in maag -> vit A en carotenen vrij
- Biologische beschikbaarheid erg variabel, hoger in fruit dan in bladgroenten
Vit A en carotenen aggregeren met lipiden in druppels -> naar dunne darm
Hydrolyse van tryglyceridenemulsie
Galzouten voor micelvorming