Sociologie
Semester 2, schooljaar 2023-2024
Samenvatting thema 1 tot en met 8 uit handboek “Sociologie, een hedendaagse
inleiding” van Piet Bracke
Prof. Timo Van Canegem en Mart Willekens
Schema’s, foto’s,… afkomstig uit het handboek.
,Thema 1: Inleiding
Volgens de sociologie heeft elk individu naast een vrije wil, een eigen identiteit,…
vooral ook invloed van de sociale omgeving.
Zij voegen aan de psychologische en biologische component nog een derde
cruciale factor toe: de sociale omgeving.
1.2 Sociale verbeelding
= een specifieke wijze van kijken naar hoe mensen leven. Een beginpunt van de
sociologie.
Individuele gebeurtenissen, verschillen en biografieën verklaren en situeren
binnen een geheel van sociale relaties die allemaal zelf een historische oorsprong
hebben.
Het heden is steeds gevormd door wat in het
verleden heeft afgespeeld.
1.3 Van gedrag tot samenleving
omgeving
sociale
gedrag
interactie
1.3.1 Gedrag:
- Subjectief waarneembaar gedrag (interne component): waarneembaar
door ego
o Motivationele component:
Self-esteem = drang naar sociale erkenning
Mastery = drang naar controle
Seksuele lust
o Emotionele component:
Angst, schuld, schaamte en onrust gevoelens
o Cognitieve component: beeld dat je van de werkelijkheid vormt
o Reflexieve component: beeld dat je van jezelf vormt
Reflexiviteit: je beschouwt jezelf vanuit een ‘externe’ positie
Cognitie: je identificeert jezelf als ‘een persoon’
Emotie: je schaamt je over jezelf of je bent trots op jezelf
, - Objectief waarneembaar gedrag (externe component): waarneembaar door
ego en alter
Vb. woorden, gebaren, bewegingen,…
1.3.2 Handelingen en sociale handelingen:
Handelen = gedragen naar een bepaald doel, doelgericht gedragen. Mensen
geven een betekenis aan hun handelen. Handelingen worden bestudeerd door de
psychologie.
Max Weber sociaal handelen = focus op dynamisch gedrag en wederzijdse
betrokkenheid (interactie). De betekenis die men geeft aan handelingen wordt
pas betekenisvol wanneer de betekenis overeenkomt met die van andere
actoren. Onderzocht door sociologen.
Gedeelde rationalisatie = er wordt verwacht dat verschillende actoren die in
interactie staan, dezelfde verklaringen en redeneringen hebben.
Max Weber sociale handelingstypologie:
Instrumenteel rationeel handelen: zo snel en efficiënt mogelijk tot het doel
komen. Kijken naar middelen die ter beschikking staan om het doel te bereiken,
welke zijn het meest geschikt? Vaak egoïstisch, doelgemotiveerd,… Streven naar
optimale efficiëntie.
Alles bevat condities (niet te veranderen factoren) en middelen (wel te
veranderen factoren).
Waarde rationeel handelen: handelen omdat je de handeling waardevol
vindt, niet streven naar efficiëntie. De handeling is een doel op zichzelf. De
handeling uitvoeren is waardevol en van belang, je moet niet streven naar
uiteindelijke resultaten. Vb. kunst creëren is belangrijker dan er geld mee
verdienen.
- Burn-out paradox: van waarde rationeel naar instrumenteel rationeel,
creëerde minder motivatie en extra druk
Enige verschil tussen instrumenteel en waarde rationeel is het doel. Bij
instrumenteel is dat de resultaten en de efficiëntie, bij waarde ligt het doel in de
handeling op zich.
Affectief handelen (niet rationeel): weinig aandacht door Weber. Handelingen
vanuit emotionele reflexen. Niet doelbewust, maar vanuit emoties. Vb. opkomen
voor eigen kind en andere ouders uitschelden.
<-> Feministische sociologen hebben Weber erop gewezen dat het strikte
onderscheid tussen affectief (vaak geassocieerd met vrouwen) en instrumenteel
(vaak geassocieerd met mannen) vandaag de dag niet meer helemaal correct is.
Traditioneel handelen (niet rationeel): handelen via gewoontes, niet meer bij
nadenken. Doen zoals je het altijd geleerd hebt (vanuit verleden).
Vaak gekoppeld aan sociale verplichtingen = niet handelen volgens de norm, dan
wordt men vaak gestraft.
, Verschil tussen traditioneel en waarde rationeel: een traditionele handeling wordt
waarde rationeel wanneer men zich ervan bewust wordt en werkelijk nadenkt
over waarom het zoveel betekent voor hem/haar. Men vindt de handeling dan
een meerwaarde.
Vb. kerkelijk huwelijk is heel lang een traditionele gewoonte geweest, niemand
trouwde voor de gemeente. Wanneer men vandaag de dag voor de kerk trouwt is
daar meestal enorm over nagedacht en staat men stil bij de waardes. Nu kan het
dus gezien worden als een waarde rationeel handelen.
Reflexief handelen: stoppen, denken en kiezen. Nadenken over de richting die
je uit wilt, niet automatisch laten voortduwen door het verleden. Wanneer alle
alternatieven overwogen zijn, maakt men pas een keuze. Gaat gepaard met veel
onzekerheid.
1.3.3 Interactie
Interactie wordt gevormd door handelingen van de ene persoon en de reactie van
een andere persoon hierop. Er is doorgaans een voorspelbare en herkenbare
betekenisgeving binnen de interactie. Zo verloopt het niet chaotisch.
Het sociale handelen van meerdere personen bevat twee motieven:
Opdat-motieven = mensen handelen steeds
‘opdat’ iets zou gebeuren of bereikt worden.
Omdat-motieven = voor de andere persoon in
de interactie is het opdat-motief een omdat-
motief. De andere persoon doet iets ‘omdat’ die
iets wilt bereiken.
Vb. Twee personen ontmoeten elkaar. Alter steekt zijn/haar hand uit ‘opdat’ ze
elkaar zouden begroeten. Ego reageert door ook de hand uit te steken en die te
schudden ‘omdat’ alter hem/haar wilde begroeten.
Bij moeilijke handelingen maken we eerst een mentaal plan om te bepalen hoe
we tot actie of reactie over gaan.
1.3.4 Vormen van interactie
Volgens sociologen zijn alle interacties die men heeft te herleiden naar 4 vormen
1. Conformiteit: er is een akkoord tussen gesprekspartners of
interactiepersonen over zowel waarover de interactie gaat als hoe de
interactie plaatsvindt.
<-> deviatie = één van de personen houdt zich niet aan de regels over
hoe de interactie plaatsvindt. Vb. leerlingen praten terwijl de leraar uitlegt.
