Deze samenvatting voor het opleidingsonderdeel sociale psychologie is gemaakt op basis van het boek 'Macht meningen & na-apers' geschreven door prof Vera Hoorens die ook dit opleidingsonderdeel aan de KUL doceert.
Hoofdstuk 0 : inleiding
0.1 Wat is sociale psychologie
- sociale psychologie = de wetenschappelijke studie van
1. sociale invloeden op individueel gedrag
2. gedrag van individuen met, voor, over of tegen elkaar
- ‘gedrag’ = covert & overt
● covert gedrag = gedragingen die de handelende persoon zelf kan waarnemen, maar andere mensen niet
→ synoniem : gesloten gedrag
→ vb. denkprocessen, gevoelens, stemmingen, voorkeuren, percepties,...
→ soms problematisch : anderen kunnen het niet waarnemen, dus het is ook moeilijk voor onderzoekers om dit
te bestuderen
● overt gedrag = gedragingen die niet alleen de handelende persoon zelf maar ook anderen kunnen waarnemen
→ synoniem : open gedrag
- onderscheid 2 soorten sociale psychologie :
1. Fundamentele sociale psychologie
● zoeken naar algemene principes van sociaal gedrag of van sociale invloeden op individueel gedrag
● ‘theoriegericht’ onderzoek
2. Toegepaste sociale psychologie
● gebruiken inzichten van fundamentele sociale psychologie om maatschappelijke of persoonlijke
problemen van individuen te begrijpen en op te lossen
● ‘toegepast’ of 'praktijkgericht' onderzoek
=> niet iedereen vindt dit onderscheid zinvol :
- Sommige studies : meteen duidelijk toegepast of fundamenteel
- Maar ook veel onderzoeken met aspecten van beide
- Grote figuur in sociale psychologie : Kurt Lewin ( 1890 - 1947) ~ illustreren hoe verbonden fundamenteel en
toegepast onderzoek volgens hem zijn
→ ‘Niets is praktischer dan een goede theorie’
→ ‘Geen actie zonder theorie, geen theorie zonder actie’
0.2 Uitgangspunten van de sociale psychologie
1. (sociaal) gedrag wordt sterk beïnvloed door de situatie waarin iemand zich hier-en-nu bevindt
2. Experimenteel onderzoek is geschikt om causale relaties tussen oorzaken en gevolgen te toetsen
- betekent niet dat ze andere methodes afwijzen
- soms bewuste keuze onderzoekers : gedrag in ‘natuurlijke’ omgeving observeren (biedt voordelen op vlak van
ecologische validiteit)
- veld- of labonderzoeken : nemen grote plek in het onderzoek van sociaal psychologen
3. Overtuigd van het nut van dieronderzoek om menselijk gedrag te begrijpen
- logica hierachter :
● proeven die bij mensen om ethische of praktische redenen lastig zijn ; gebeuren bij dieren
● dierproeven ook soms om de verschillen tussen mens en dier te achten
- vb. ‘men leert een moeilijke taak sneller als men alleen is dan als er iemand anders bij is’
● proberen bij kakkerlakken en parkieten
● geen groter verschil tussen deze dieren en mensen
● verschijnsel ook zien terugkomen bij deze dieren = ‘geen culturele invloed’
4. Enkel onderzoek levert vrij weinig kennis over gedrag op
- onderzoek krijgt vooral waarde door de samenhang met een of meerdere theorieën en met andere onderzoeken
● Welke rol : verschilt van onderzoek tot onderzoek
- Waarde van de resultaten correct beoordelen : nuttig om te kijken hoe ze zich verhouden tot ander onderzoek
0.3 De relatie tussen sociale psychologie en mensenkennis
- maatschappij - en gedragswetenschappen : kampen met specifiek probleem
‘Ze bestuderen het gedrag van mensen en groepen van mensen, terwijl degene aan wie de uitkomsten van onderzoeken
worden voorgesteld ook mensen zijn’
→ iedereen in publiek : ervaring met bestudeerde gedrag + mening erover
, - onderzoeksresultaten : 2 mogelijkheden
1. komen overeen met wat mensen al meenden te weten (door ervaring & gezond verstand)
- men vindt onderzoek banaal & nutteloos
- ‘ze wisten het immers al’
- komt ook voor bij zaken waar mensen niet aan denken : men denkt altijd alles te weten
- = Hindsight bias : ‘I knew it all along’ - verschijnsel
2. gaan in tegen wat mensen al meende te weten
- men zegt niet ‘ik had het bij het verkeerde eind’
→ mensen zijn geneigd om wat ze 'uit eigen ervaring’ kennen een hoger waarheidsgehalte toe te
kennen dan wat ‘van buiten’ komt
- men gaat ervan uit dat het onderzoek niet deugde
- komt voor bij : inzichten van immoreel, beschamend of schijnbaar irrationeel gedrag
- onderscheid : wetenschappelijke psychologie <-> intuïtieve mensenkennis
● beide kunnen waar of onwaar zijn
● verschil : de manier van kennisverwerving & de kritische reflectie daarop
- hoe onderzoek verloopt & manier waarop gegevens worden geanalyseerd en geïnterpreteerd : door afgesproken regels
0.4 De rol van waarden in de sociale psychologie
0.4.1 Inleiding
- in theorie : onderzoekers moeten naar waardevrij onderzoek streven
→ onmogelijk te bereiken
- alternatief : de waarden die invloed kunnen hebben op hun onderzoek expliciet maken
→ zo de rol van waarden in rekening brengen
- probleem : veel onderzoekers maken hun waarden niet expliciet ; om 2 redenen :
1. niet bewust van de invloed ervan op hun onderzoek
2. vrezen dat de bekendmaking ervan de indruk zou wekken dat ze bevooroordeelt zijn
1.4.2 de rol van waarden
1. Individuele waarden van de onderzoeker bepalen mee welke thema’s hij of zij aansnijdt
- vb. 1 : Solomon Asch : koos om sociale beïnvloeding te bestuderen omdat hij ervan overtuigd was van de
menselijke vrijheid en autonomie
- vb. 2 : John Darley & Bibb Latané : bestudeerden het (niet) helpen in noodsituaties omdat ze geschokt
waren door mediaberichten
2. Waarden kunnen de door een onderzoeker bestudeerde thema’s op een niveau dat de individuele onderzoeker
overstijgt
- tijdgeest & veranderingen : kan van invloed zijn op de onderzochte thema’s
3. Waarden bepalen mee welke termen psychologen gebruiken om gedrag te beschrijven
- waarden kunnen op verschillende manieren geëtiketteerd worden
→ etiketten : niet zonder gevolg ; ze bepalen de keuze van andere verschijnselen waarmee
onderzoekers het gedrag in verband leggen & de conclusies ervan
- vb. ‘Een student stelt al zingend een vraag aan de prof’
→ 'grappig' of 'creatief'? => onderzoeken hoe het de stemming van de studenten/prof bevorderd
→ ‘storende aandachttrekkerij’ => onderzoeken van de oorzaken van behoefte om aandacht te trekken
4. Waarden bepalen mee welke adviezen ze onderzoekers uit hun conclusies afleiden
- belangrijk onderscheid : conclusies <-> aanbevelingen
→ conclusies : vb. vaststellen dat mensen in omstandigheid A gedrag B vertonen en dat dit gedrag
gevolg C heeft
→ aanbevelingen : vb. gedrag B goedkeuren of aanbevelen
=> Soms nemen mensen aan dat sociaal psychologen die een verschijnsel aan het licht brengen daar meteen ethische of
praktische implicaties aan verbinden
- resultaten worden bekritiseerd op grond van schijnbare ethische of praktische implicaties , en niet op grond van de
gebruikte methode of zorgvuldigheid
,=> sociaal psycholoog laat zien :
- welke gevolgen bepaalde al dan niet zelfgekozen levensomstandigheden hebben op specifiek omlijnde, meetbare dimensies
van gedragingen
- welke principes ons gedrag sturen en welke gevolgen sociale gedragingen hebben
Hoofdstuk 1 : Methodes van sociaalpsychologisch onderzoek
overzicht :
- methodes dataverzameling :
1. Observatie
2. Zelfbeschrijving (interviews/vragenlijsten)
3. Experimenten (als het aan bepaalde voorwaarden voldoet)
- methodes om verband vast te stellen :
1. Correlationeel onderzoek
2. Experimenten
3. Voorbeelden : waarden & normen / altruïsme
- Empirische cirkel
1.1 Observatie
- iets over menselijk gedrag te weten komen - wat doen mensen? Wat zeggen mensen? …
- overt gedrag of archiefmateriaal
→ vb. Wat doet de opwarming van de aarde met ons gedrag? ; Het kan zijn dat de agressie zou toenemen gebaseerd
op verschillende onderzoeken (gegevens beschikbaar over fysiek geweld en over temperatuur)
- VOORDELEN :
1. ‘Ecologische validiteit’ gegarandeerd
- ecologische validiteit = de mate waarin het onderzoek conclusies toelaat over het ‘natuurlijk’ voorkomende
gedrag van mensen in situaties die ze ‘in het echte leven’ ook tegenkomen
2. Ethisch & praktisch : geen ingreep realiteit
- NADELEN :
1. gedragingen waarin de onderzoeker is geïnteresseerd, zijn soms vrij zeldzaam
- het kan dat een onderzoeker soms zeer lang moet observeren om bruikbare gegevens te krijgen
- vb. bij de vraag : ‘hoe vaak zijn mensen bereid om van een brug te springen’
2. Zeer moeilijk om conclusies te trekken over oorzaken van het waargenomen gedrag of over bepaalde
omstandigheden die ermee samenhangen
- elk concreet gedrag verschilt op zoveel dimensies van elk ander gedrag
- niet alle gewenste vergelijkingen nodig
- geen causale conclusies mogelijk, enkel correlationele verbanden
1.2 Zelfbeschrijvingen
- = Vragenlijsten en interviews
- verleiding groot om : voor het beschrijven van coverte gedragingen en het toetsen van theorieën een beroep te doen op wat
de handelende personen er zelf over zeggen of schrijven
- VOORDELEN :
1. eenvoudige manier om toegang te krijgen tot coverte gedragingen
2. zeldzame overte gedragingen of zeldzame omstandigheden bestuderen
3. Kans dat een onderzoeker zo informatie krijgt is vrij groot
- zelfbeschrijving van een gedrag of onderliggend proces is valide als het voldoet aan 3 voorwaarden :
1. Hij/zij moet het gedrag of reden waarom hij/zij het vertoon, kunnen beschrijven
2. Hij/zij moet de gelegenheid krijgen om gedrag te beschrijven
3. Hij/zij moet dat gedrag willen beschrijven
1.2.1 De beperkingen van zelfbeschrijvingen
- de voorwaarden worden soms niet vervuld :
● 1e voorwaarde :
→ als onderzoeker retrospectieve vragen stelt
→ als ondervraagde zich het gedrag, de context van het gedrag of de factoren die van invloed waren op het
gedrag niet goed kan herinneren
→ als de vragen gedragingen betreffen waar men niet bewust van is
, ● 2e voorwaarde :
→ als de vraagstelling de ondervraagde onvoldoende ruimte geeft om eigen gedrag/factoren te beschrijven
=> Probleem zo beperkt zijn als ;
- mensen de vragen waarop ze het niet meer weten een extra aangeboden optie kregen : ‘Anders,
namelijk…’
- MAAR probleem : men gebruikt deze optie (bijna) nooit als het nodig is
→ men wilt ‘zo goed mogelijk’ antwoorden als iemand een vraag stelt
→ men denkt onderzoekers daar een plezier mee te doen
● 3e voorwaarde :
→ onder invloed van gedragsdeterminanten
→ gedragingen onder invloed van gedragingen in verleden :
- gedragingen met aangename gevolgen : nemen toe
- gedragingen met onaangename gevolgen : nemen af
- zelfbeschrijvingen lokken gunstige & ongunstige reacties uit als het gaat over gedragingen die sociale normen hebben :
● sociaal wenselijk gedragen : goedkeuring & waardering
● sociaal onwenselijk gedragen : afkeuring
=> Wat mensen over hun gedrag vertellen wijkt vaak sterk af van hoe ze zich daadwerkelijk gedragen
- Voorbeeld 1: Onderzoek van FeldmanHall, Mobbs, Evans, Hiscox, Navrady en Dalgleish (2012)
● Keuzes die mensen maken als er een conflict bestaat tussen hun eigenbelang en het belang van iemand anders
● eigenbelang : van financiële aard & belang van anderen : lichamelijke integriteit
● sociale normen in samenleving : ‘fysiek lijden vermijden of verlichten gaat voor financieel gewin’
● Wat zeggen mensen daar in het echt over : onderzoek ;
- proefopzet :
° proefpersoon 1 : bedrag van 20 Engelse pond & proefpersoon 2 : 20 elektrische schokken
° proefpersoon 1 kon door het geld, de pijn van de ander doen verminderen of wegnemen
→ geen geld geven ; schok gekregen zoals verwacht
→ een fractie van een pond geven ; schok wordt proportioneel lichter
→ 1 pond geven ; schok eerstvolgende schok komt niet
° na afloop van schok beurten mocht persoon het overgebleven geld meenemen
° cruciaal moment in onderzoek : 1e deelnemer = degene die geld kreeg
2e deelnemer = pseudo deelnemer (nooit echte schokken gekregen)
° deelnemer & pseudo deelnemer : in aparte ruimtes
° deelnemers confronteren met hun eigen keuzes : onderzoek zo geprogrammeerd ;
~ keuzescherm : 3 seconden
~ scherm dat hun keuze liet zien : 3 seconden
~ wachtscherm (hun keuze werd doorgegeven aan schoksysteem) : 4 seconden
- Wat mensen dachten <-> Wat mensen hadden gedaan :
° inbeelden van situatie : beweren dat ze nauwelijks iets voor zichzelf gingen houden
° echte keuze : behield meer dan dan de helft van het bedrag over
=> er bestaat een discrepantie tussen wat mensen zeiden dat ze zouden doen en wat ze werkelijk deden
- Een onderzoeker kan zo pleiten dat een deelnemer hem of haar moet vertrouwen, maar geen enkele
deelnemer kan daartoe gedwongen worden
→ sociale norm : als iemand ergens aan meedoet, moet hij/zij de spelregels volgen
→ mensen : geneigd om indruk te wekken dat men dit doet
- Mensen zijn niet alleen bekommerd om de indruk die ze op anderen maken, maar ook om het beeld dat ze van
zichzelf hebben
→ moeilijk om toe te geven aan beschaamde, onwenselijke gedragingen die je wilt doen
- Stel dat iemand oprecht probeert zijn zelfbeeld omschrijvingen te ‘corrigeren’ => dan je krijg je niet noodzakelijk
valide gegevens :
→ mensen kunnen foutieve denkbeelden hebben over de manier waarop zelfbeschrijvingen vertekend zijn
→ blijkt uit studie ‘FeldmanHall et al’ : ‘mensen die beschreven keuzesituatie meekaakten, doneren die meer of
minder dan mensen die dit alleen beschreven is?
° men dacht dat mensen ‘in het echt’ nog meer doneerde dan ze in hypothetische gevallen zeiden
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper louisimka. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,46. Je zit daarna nergens aan vast.
