Psychofarmacologie
Algemene inleiding hersenen
Hoe de hersenen tijdens embrionale ontwikkeling tot stand komen, ziet daar meteen een aantal
delen in: voorhersenen groeien uit tot de grote cortex en een aantal dieper liggende gebieden
binnen in de hersenen en dan gaat het via je verlengde merg naar je ruggenmerg = behoort tot
centrale zenuwstelsel
Grote hersenen of cerebrum: verschillende kwabben --> vooraan de frontaal kwab (de belangrijke
prefrontale cortex, zijn veel belangrijke functies in, net erachter de motorische cortex belangrijk voor
motoriek), de pariëtaal kwab (meer voor het sensorische input, zintuigelijke waarnemingen vanuit de
periferie), achteraan de occipitale kwab (de visuele cortex zit) en temporaal kwab (belangrijke functie
is de auditieve cortex)
Mens onderscheid zich qua intellectuele vermogens van andere zoogdieren komt doordat cortex zo
een grote oppervlakte heeft, hier is die grote oppervlakte met al die sulci (instulpingen) en gyri
(windingen) maakt dat moest je de cortex van de mens uitleggen dat het een enorme oppervlakte is
dus betekent dat er heel veel plaatsen zijn waar er input kan toekomen en er iets kan gebeuren dus
hebben miljoenen neuronen, je brein is heel de tijd super actief
Cortex cerebri dus die corticale buitenlaag bestaat uit grijze stof => grijze stof is als je naar een
zenuwcel (zie slide) dan heb je een cellichaam met dendrieten en dan 1 lange staart het axon en die
gaat de verbinding maken naar de volgende zenuwcel en die grijze stof bestaat uit een opeenhoping
van cellichamen en dendrieten, als we dieper zien in de hersenen dan die axonen zitten daar naar
beneden dus die cotrex is vooral grijze stof
*hersenschors = buitenste laag van de grote hersenen/cerebrum/cortex cerebri
Die kwabben (vorige slide) zitten daar in en hebben allemaal hun functies (motorisch, sensorisch,
visueel, auditief en prefrontaal die heel wat belangrijke functies heeft qua aandacht en kritisch
denken etc.)
Prefrontale cortex (belangrijkste voor deze cursus)
Als het gaat over PH, volharding etc. zit allemaal in de verschillende deelgebieden van de prefrontale
cortex, gaan het hebben over ADHD dus concentratie heel belangrijk dus is ook prefrontale cortex
(bij mensen met ADHD is er miscommunicatie naar die prefrontale cortex en dat verklaard de
problemen van concentratie)
Ook logisch redeneren en planningsvaardigheden… ook gebieden vooraan heel belangrijk in + ook
geweten en sociaal gedrag (empathie hebben met anderen is ook de prefrontale cortex die daar een
belangrijke rol in speelt)
Onder de cortex zitten dieper liggende kernen, zijn banen van die dieper liggende kernen die naar die
cortex projecteren en terug dus die delen staan allemaal in communicatie met elkaar, is heel
belangrijk voor emoties en stemming (bv. hebben het daar over bij antidepressiva en
angstwerendemiddelen – zien daar naar emoties en stemming, ook bv. bipolaire stoornissen en daar
zijn heel belangrijke connecties van de prefrontale cortex naar de limbische regio’s en omgekeerd
dus belangrijke connecties van die dieper liggende limbische gebieden naar die cortex en dat maakt
een interactie met elkaar en spelen daar op in met psychofarmaca om de problemen van angst en
depressie te kunnen omkeren)
,Prefrontale cortex gaat ook impulsen wat bedwingen (beheersen)/controle van impulsen + geurzin
daar is de prefrontale cortex van belang voor de integratie van de geurzin
De andere gebieden nml. motorisch/ sensorisch/ visueel/ auditief (sneller over want gaan zien naar
de neurotransmissie!)
Bespreken het wel want bv. bij antispsychotica gaan we ook zien dat er soms bijwerkingen kunnen
zijn op motorisch niveau dus bespreken sommige motorische banen (mbt psychofarmaca minder
over de neurologische aandoeningen zoals parkinson etc. maar gaan wel zien dat we bepaalde info
nodig hebben om neveneffecten te begrijpen)
Belangrijk voor motorisch/ sensorisch/ visueel/ auditief samengevat is dat je altijd een primair stuk
hebt en een secundair stuk: primaire cortex is waar de input binnenkomt en de secundaire cortex die
geeft context is dus een soort databank die de input leert begrijpen (bv. auditieve cortex, je hoort
een liedje voor de eerste keer, je kent het niet maar je hoort het wel dus de pulsen komen binnen in
de primaire cortex en je hoort wie het zingt en de dag nadien hoor je het terug en denk je dat is dat
tof liefje en dan heb je al context en is de secundaire schors erbij) = geldt voor al die schoren primair
en secundair
Primaire motorische cortex verzorgt de willekeurige bewegingen (bv. stapt van A naar B dan activeert
je je motorische schors)
Kunnen veel meer met handen dan met voeten (kan wel andere functies aanleren bv. door een
ongeval aan andere ledematen maar meestal veel beter af met vingers en mond), rechtse schema
hoe gesofisticeerder de bewegingen die je kan maken met vingertoppen of mond of tong hoe meer
plaats dat gaat innemen op de cortex, dus degene waar we de meeste gevorderde functies in hebben
dat zijn degene die de meeste plaats innemen in de cortex
Secundaire motorische schors (achter prefrontale cortex en voor de primaire motorische cortex), is
heel belangrijk voor aangeleerde motorische vaardigheden met een repeterend karakter (bv. leert
autorijden, veters leren knopen, piano leren spelen zit allemaal in die databank van de secundaire
motorische schors, een soort programma’s die je hebt geleerd wat je moet doen, motorisch
programma is dan aan de gang als je bijvoorbeeld auto rijdt), is een databank die aangeleerde
motorische vaardigheden in zitten
Soms zie je dat iemand met een herseninfarct dat die soms een leasie heeft in een bepaald gebied en
daardoor een bepaald automatisme niet meer kan uitvoeren en is dan omdat precies daar op dat
gebied van de schors dat programma gecodeerd zit/ die geheugenfunctie en daardoor is verdwenen
Ook naar spraak daar hebben we ook verschillende regio’s zoals het gebied van Broca ligt ook in de
secundaire motorische schors die belangrijk is voor taal te kunnen gebruiken
Sensorische schors/cortex
Hebt daar ook een primair en secundair deel, primair komt allemaal input binnen van de zintuigen uit
de periferie (dus voelen bijvoorbeeld dat het buiten koud is of er wind…) dat iemand je aanraakt dat
voel je en dat zijn allemaal prikkels die binnenkomen het rood gebied dus op de primaire sensorische
schors en die regio kan ook precies zeggen dat als iemand je arm vastneemt dat dit je arm is en niet
je been dus weet precies waar die prikkels binnenkomen en ook hier zijn er bepaalde delen op je
huid die veel gevoeliger zijn bij aanraking dan andere gebieden en heeft ook te maken met die
oppervlakte die ingenomen wordt in de sensorische schors (bv. genitaliën of mond zijn veel
gevoeliger dan bepaalde andere plaatsen op je huid)
,Secundaire sensorische schors
Ook een soort databank, je kan analyseren wat je voelt (kan een aantal dingen zien en voelen maar
als je weinig context hebt is het soms moeilijk te interpreteren bv. krijgt een rugzak en moet je ogen
dicht doen en voelt daar van alles in en kan bijvoorbeeld een drinkbus voelen etc. maar je hebt
weinig context en er kunnen dus nog dingen inzitten waarvan je denkt daar weet je niet goed wat het
is terwijl als het je eigen handtas is dan weet je perfect wat er allemaal in zit want hebt het er zelf
ingestoken – dus context je begrijpt wat je voelt dat is ook 1 van de hoofddoelen van de secundaire
sensorische schors
Ook bijvoorbeeld als je met je ogen dicht doet een aantal zaken moet betasten doordat je er al
ervaring mee hebt ken je het verschil tussen zijde en fluweel en wol etc. omdat je dat ook hebt
geleerd --> dus begrijpen wat je voelt is een belangrijk aspect van de secundaire sensorische schors
en het is ook in dat gebied dat er ook een centrum is voor taalbegrip (het andere was taalgebruik en
hier is het begrip daarvoor is deze schors belangrijk!)
Visuele en auditieve cortex
primair altijd de input die binnenkomt is het visueel dan zijn het beelden en auditief geluiden en de
secundaire schorsen zijn de databanken je ziet iets bv. een boom je weet wat dit is al vanaf je klein
bent heb je dat geleerd dus je weet dat of een liedje je hebt dat al eens gehoord je kent dat en je
zingt mee dus daar heb je context
= verschil primaire en secundaire schorsen
Als je bijvoorbeeld over straat loopt dan ga je al je zintuigen tegelijk gebruiken (je hoort auto’s en je
voelt dat het koud is…) dus er zijn ook plaatsen waar al die zaken bijeen komen en waar er dus een
geïntegreerde informatie is zodat je ook gepaste beslissingen kan nemen (zoals als er een auto
afkomt dan ga je wachten tot die voorbij is) = zijn zaken die je in die overgangsgebieden kan
gebruiken
Hebben naar de schors gekeken, als we binnenin onder de schors zien van de hersenen zitten er nog
andere kernen (belangrijke kernen) zoals amygdala en basale ganglia…
(zitten er dus in maar behoren tot de subcorticale kernen !)
+ zitten ook holtes met vloeistof die we de ventrikels (laterale) noemen, ook al die uitlopers die
axonen dus die witte stof binnenin het cerebrum zitten daar heel veel van die witte stof en die
hebben allemaal verschillende banen gemaakt, onze hersenen zijn heel goed georganiseerd al van bij
de embryonale ontwikkeling wordt de fade van elke zenuwcel wordt daar al gedetermineerd (als het
mis loopt krijgen mensen dus afwijkingen in hun hersenen, kan leiden tot epilepsie/autisme/zware
vervormingen… dus van bij de embryonale ontwikkeling wordt het al gestuurd en zowel de grijze als
de witte stof zitten daar mooi in bepaalde banen en hebt verschillende banen in het cerebrum die de
link maken tussen linker en rechter hemisfeer dus cerebellum (dus kleine en grote hersenen)
Hebt dan ook ventrikels waar je CSR in zit + ook een aantal subcorticale kernen van grijze stof (zoals
amygdala – amygdala (deel van limbisch systeem net zoals hippocampus) kernen liggen aan beide
zijden van de hersenen, dat zijn de centra als je denkt aan angst dat zijn deze regio’s, heel belangrijke
regio’s – daaronder is de hippocampus is heel belangrijk voor spatiaal geheugen (vindt bijvoorbeeld
de weg op de campus omdat de hippocampus goed functioneert), (een beetje erboven zie je rond de
thalamus – komt uit een ander deel in de embryonale ontw.
*(basale ganglia bestaat uit het dorsaal striatum (nucleus caudatus + putamen) en globus pallidus)
dus daaronder zijn nog andere kernen nml. het caudaat nuclues en putamen is het striatum (dorsaal)
en dat is samen met de substantia nigra een belangrijke baan die de motoriek in gang gaat zetten
, *dus onder de cortex zitten ook nog kernen en holtes met vloeistof en zitten ook delen van de witte
stof
Meer dieper zien:
Zitten ook nog andere stukken aan de hersenen: ruggenmerg, cerebellum of kleine hersenen en
hersenstam bestaat uit verschillende delen zoals verlengde merg en pons/brug – in bepaalde lessen
gaan we hier op terugkomen, dit zijn bv. belangrijke gebieden voor de activiteit/alertheid, als er
prikkels binnenkomen vanuit de periferie dan moeten die hier passeren dus als we het hebben over
slaap-waak komen we hier op terug op banen die belangrijk zijn voor alertheid)
Thalamus ook belangrijk voor slaap-waak want heeft een soort filterfunctie (bepaalde mensen gaan
niet goed kunnen slapen/wakker liggen en dat komt omdat op dat moment die thalamus overactief is
en dus de filterfunctie niet zo goed werkt omdat die thalamus (hebben er 2, aan beide zijnde) die een
soort van grote telefooncentrale is in de hersenen, heel veel input komt binnen langs daar vanuit de
periferie dat doorstroomt naar de cortex maar ook omgekeerd, dus het meeste van de prikkel
passeert de thalamus, is een heel belangrijk relais centrum voor allerlei sensorische motorische
verwerking (op het einde een aantal slides om te laten zien dat een heleboel prikkels hetzij
sensorische of motorische aard dat altijd door die thalamus gaat, maar ook in contact met de
hersenstam (bv. voor slaap-waakfunctie) = thalamus belangrijke filterfunctie om relevante info door
te laten en minder relevante achterwegen te laten (illustratie adhv. slaap-waaksysteem)
Hypothalamus is heel belangrijk in dagelijkse leven, alles wat te maken heeft met hormoonsecretie/
lichaamstemperatuur/honger en dorst/ verzadiging daar speelt die een belangrijke rol bij (kan soms
een neveneffect zien dat hierin op speelt maar verder niet veel over zeggen ondanks dat deze een
belangrijke hormonenfabriek is dat daar geproduceerd wordt)
Epithalamus en epifyse
Gaan we op terugkomen bij slaap-waakcyclus omdat het een belangrijke plaats is waar melatonine
wordt geproduceerd
Reticulaire formatie (hersenstam), belangrijk voor prikkels die binnenkomen vanuit periferie die
belangrijk zijn voor bewustzijnsniveau/alertheid, noemen dit gebied de reticulaire formatie (= diffuus
netwerk van neuronen waar die prikkels passeren), naar boven is asenderend en naar beneden is
desenterende
Naast alertheid en bewustzijnsniveau ook nog andere functies zoals autonome regulatie van
cardiovasculaire functies zoals ademhaling (bv. klop op nek en valt neer en is dood als je dat doet op
hersenstam omdat daar belangrijke centra zitten die cardiovasculaire controle doen en respiratoire
controle dus indien slecht slaat of valt slecht dan kan men overleiden omwille van die belangrijke
functies die daar zitten net zoals ook in dat verlengde merg)
Dus het brein regelt een heleboel functies in ons lichaam, baseren ons vooral op wat in het brein
gebeurd en dan bij psychiatrische aandoeningen (heel beperkt dus nog veel andere zaken worden er
gereguleerd) vanuit het brein
Cerebellum = kleine hersenen
