Deel 1: Wat is recht?
H1: het recht als een geheel van gedragsregels
1.1 Enkele definities
Recht ≠ universeel aanvaarde definitie
1.1.1 Objectief recht VS subjectieve rechten
objectief recht
= geheel van gedragsregels die op bepaald moment in een MS gelden
subjectief recht
= rechten die jij en ik als rechtssubjecten kunnen laten gelden op bepaalde zaken of
op iemand anders
= aanspraken van rechtssubjecten
Bv: aanspraken tegenover goederen
1.1.2 Publiekrecht VS privaatrecht
Bronnen van Belgisch privaatrecht (art. 1.1 BW)
1. oud BW en BW: de (her)codificatie is nog niet compleet
Oud BW = oud burgerlijk Wetboek -> BW door Napoleon ingevoerd met boeken
genummerd in Romeinse cijfers
BW = Burgerlijk Wetboek (code civil) -> resultaat van laatste codificatie, met boeken
genummerd in Arabische cijfers
2. bijzondere wetten (les lois particulières)
= private rechten en plichten die naast het BW bestaan, maar zijn geldig in heel het
land
Vb: wetten die een ander wetboek hebben ingevoerd -> wetboek belgische
nationaliteit is ingevoerd door wet van 1984 is een apart wetboek met nationaal
recht
-Sommige wetten zijn op basis vd gemeenschap zoals jeugdbeschermingsrecht
-materies die behoren tot de bevoegdheid van gewesten -> begraafplaatsen
3. de gewoonte
= specifieke bron van recht, het gebruik
het gaat over ongeschreven dingen die gelden zonder dat ze op papier staan
Vb: de verloving
4. de algemene rechtsbeginselen
= algemene opvattingen die id samenleving zo hard zijn doorgedrongen dat deze een
juridische norm geworden zijn, zonder dat ze in een wet staan
vb: verbod van dwanguitvoering op een persoon
Vervaging van klassieke onderscheiden
-> ze groeien dichter naar elkaar toe
◦ Privaat – publiek
Verschillende oorzaken en uitingen voor
1
, - Rechtsbronnen vh privaatrecht meer geïnternationaliseerd +
geëuropeaniseerd, terwijl nationale regelgeving aangevuld/vervangen
door regionale regels
- Overheid gebruikt meer en meer private instrumenten bij uitwerking +
handhaving van haar beleid
- Groot aantal nieuwe rechtsregels van verhoudingen tssn burgers
onderling hebben een dwingend karakter ter bescherming zwakkere
partij
◦ Materieel – formeel
materieel recht gaat over de inhoud van gedragsregels en als die gedragsregels niet
worden nageleefd, dan moeten ze afgedwongen worden aan de hand van formeel
recht ( procesrecht ) waarmee je met een materieel rechtelijke regel kan afdwingen
Publiek-en privaatrecht
Privaatrecht
= regelt betrekkingen tussen burgers onderling, horizontale verhouding, tussen gelijken.
vb: burgerlijk recht (Maar privaat is ruimer dan burgerlijk), familierecht,
verbintenissenrecht,....
Publiekrecht
= verticale houding, regelt uitoefening van staatsgezag -> verhouding tssn overheid en
burgers (ondergeschikt) + rechtsbetrekkingen tussen verschillende overheden onderling
vb: fiscaalrecht (belastingen die overheid zegt aan burgers), socialezekerheidsrecht,
bestuurrecht, strafrecht
Materieel en formeel recht
◦ Materieel recht (le droit matériel)
= de inhoud, materie van gedragsregels
◦ Formeel recht (le droit procédural)
= handhaving van het materieel recht
1.1.3 Rechtsfeiten, rechtshandelingen en
rechtsgevolgen
◦ rechtsfeit = wordt niet in de codex gedefinieerd
= iets wat u overkomt, maar waaraan rechtsgevolgen gekoppeld zijn.
Vb: ik beval van een kind
◦ rechtshandeling (art 1.3 BW)
= een rechtshandeling wordt doelbewust om rechtsgevolgen om stand te brengen,
wilsuiting waarbij een rechtssubject doelbewust rechtsgevolgen wil creëren
(de definitie staat in de codex niet blokken )
Vb: Ik erken een kind, Ik treed in het huwelijk, Ik koop een huis, Ik scheld een schuld
uit, Ik ga een lening aan
◦ Rechtsgevolgen
= zijn gevolgen die het recht koppelt aan feiten die beantwoorden aan de hypothese die
in de norm vervat ligt.
Vb: Door het feit dat een vrouw bevalt van een kind zegt de wet, dat de naam van de
vrouw en geboorteakte van het kind moet opgenomen en bepaald het
2
, afstemmingsrecht dat de vrouw , die baart dat die door het baren door het
vermelding van haar naam in de geboorte juridisch moeder van het kind wordt.
1.2 Centrale elementen in het begrip recht
definitie van recht volgens positiefrechtelijke benadering (wet zoals ze nu gesteld
is, geldt in onze actuele samenleving):
1.2.1 Een geheel van gedragsregels met bijkomende
institutionele voorschriften
Een geheel van gedragsregels
Rechtsregels -> gedragswijze voorschrijven -> formuleren bevel of verbod
Van verschillende intensiteit:
◦ op iedereen van toepassing of beperkte draagwijdte
◦ aanvullend, dwingend recht en regels openbare orde raken
dwingend recht + openbare orde raken (imperatief karakter)
= men kan er niet (op geldige wijze) van afwijken, enkel inroepbaar door de
belanghebbende partij
→ meestal publiekrecht, ook familierecht en personenrecht.
aanvullend recht ( suppletief karakter)
= men kan zelf geldig een afwijkende regeling bedingen die voorrang heeft
op de wijze waarop de wet dezelfde rechtsverhouding reguleert—> indien
partijen dus een eigen regeling hebben afgesproken primeert deze op de
wet.
met een institutioneel en begripsmatig kader (vakjargon, organisaties,..)
-> voor de formulering, toepassing en afdwinging van de gedragsregels
Instituties bv: rechtbanken
1.2.2 Rechtsregels worden opgelegd door de
maatschappij
Via wetgevende organen (=volksvertegenwoordigers op versch vlakken -> we zijn er dus eig
allemaal verantwoordelijk vr dankzij verkiezingen)
Vb: België federaal niveau wetten uitgevaardigd door parlement, uitvoerend macht bepaalt
regels vr toepassing wetten (om in koninklijke besluiten)
1.2.3 Het doel van rechtsregels: een kwalitatieve
ordening van de maatschappij
Doel: chaos voorkomen
Ordening is afh van 3 parameters:
1) Rechtszekerheid
◦ Recht moet voorspelbaar zijn: cf. het adagium Nemo censetur ignorare legem =
“iedereen wordt geacht de wet te kennen”, wat onmogelijk is! Maar als er een
nieuwe wet is, moet iedereen die in principe kunnen toepassen (bv juristen)
◦ Vastheid: recht is onderhorig aan constante verandering, het verandert voortdurend
3
, ◦ algemeenheid: tegenwoordig bestaat er meer en meer ‘recht à la carte’ en is het niet
algemeen, met als reden de complexe maatschappij.
◦ onderlinge consistentie: er worden wetten ingevoerd/gewijzigd die ook andere
wetten beïnvloeden, maar die laatste worden op hun beurt niet gewijzigd ->
inconsistentie.
2) Rechtvaardigheid
wat wordt beschouwd als rechtvaardig is plaats & tijdgebonden, maar met een harde
kern van immer te respecteren waarden
Bv: nu is het aanvaard in België dat personen van hetzelfde geslacht kunnen trouwen en
kinderen kunnen nemen, maar vroeger was dit anders
3) Doeltreffendheid
= middelen aanpassen aan de doelstellingen
Kwaliteit recht instrument vr MS ordening te toetsen + verbeteren -> bijzonder nuttig:
wetsevaluatie = evalueren of de doelstellingen vd wet zijn bereikt en anders moet deze
aangepast worden
1.2.4 Handhaving van rechtsregels door of krachtens het
maatschappelijk gezag
uitvoerende macht (regering) -> wetten en decreten ten uitvoer te leggen
rechterlijke macht (magistratuur) -> sanctionering van overtredingen
Initiatief tot handhaving is verschillend in privaatrecht (het ligt bij uzelf om u rechten af te
dwingen) en publiekrecht (je kan klacht neerleggen bij het parket en die zullen dan het
initiatief afnemen tot handhaving)
1.2.5 Synthese
(Continentaal) recht is dus:
een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele voorschriften
uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag, met het oog op
een rechtszekere, rechtvaardige en doeltreffende ordening van de maatschappij
4
