0 Inleiding ................................................................................................................... 1
0.1 Het doel van de economische wetenschap ............................................................. 1
0.1.1 Behoefte .................................................................................................................. 1
0.1.2 Schaarse middelen .................................................................................................. 1
0.1.3 Nuttigheid en keuzeprobleem .................................................................................. 1
0.2 Welvaart en welzijn.................................................................................................. 1
0.3 Soorten goederen .................................................................................................... 2
0.4 Consumptie en productie......................................................................................... 3
0.5 De methode ............................................................................................................. 4
0.6 De ceteris-paribusclausule ...................................................................................... 4
0.7 Micro, meso, macro-economie ................................................................................ 4
1 Consumenten .......................................................................................................... 5
1.1 Keuze van de optimale goederencombinatie .......................................................... 5
1.1.1 De preferenties ........................................................................................................ 5
1.1.2 Budget en prijzen..................................................................................................... 6
1.2 De prijsvraagcurve (vraagcurve) ............................................................................. 8
1.2.1 De afleiding van de individuele vraagcurve ............................................................. 8
1.2.2 Een beweging langs de individuele vraagcurve ...................................................... 8
1.2.3 Verschuiving van de individuele vraagcurve ........................................................... 9
1.2.4 De collectieve of marktvraagcurve ........................................................................ 11
1.3 De elasticiteit van de vraag ................................................................................... 12
1.3.1 De prijselasticiteit van de vraag ............................................................................. 12
1.3.2 De kruiselingse prijselasticiteit............................................................................... 14
1.3.3 De inkomenselasticiteit van de vraag .................................................................... 15
1.5 Meting van prijzen, de consumptieindex ............................................................... 15
1.5.1 Voorwaarden waaran de consumptieprijzen als inflatiemeter moet voldoen ........ 16
1.5.2 De consumptieprijsindex ....................................................................................... 16
2 De producenten ..................................................................................................... 18
2.1 De bepaling van de optimale productiegrootte ...................................................... 18
2.2 De wet van de toe- en afnemende meeropbrengst ............................................... 18
2.3 Het kostenverloop.................................................................................................. 19
2.3.1 De totale constante kosten .................................................................................... 19
2.3.2 De totale variabele kosten ..................................................................................... 20
2.3.3 De totale kosten..................................................................................................... 20
2.3.4 De gemiddelde en marginale kosten ..................................................................... 21
2.4 Het opbrengstenverloop bij volkomen concurrentie .............................................. 22
2.5 De optimale productiegrootte bij volkomen concurrentie....................................... 22
2.6 De afleiding van de aanbodcurve bij volkomen concurrentie ................................ 23
2.6.1 Een beweging lans de individuele aanbodcurve ................................................... 23
,2.6.2 Verschuiving van de individuele aanbodcurve ...................................................... 23
2.6.3 De collectieve of marktaanbodcurve ..................................................................... 23
2.7 Breakevenanalyse ................................................................................................. 24
2.8 De prijselasticiteit van het aanbod ......................................................................... 25
3 Prijsvorming ........................................................................................................... 26
3.1 Markt en marktvormen........................................................................................... 26
3.2 De volkomen concurrentie ..................................................................................... 26
3.2.1 Kenmerken ............................................................................................................ 26
3.2.2 Het marktevenwicht bij volkomen concurrentie ..................................................... 27
3.2.3 Ingrijpen van de overheid in de prijsvorming ......................................................... 28
3.3 De onvolkomen concurrentie ................................................................................. 29
3.3.1 Monopolie .............................................................................................................. 29
3.3.2 Het oligopolie ......................................................................................................... 30
3.3.3 De monopolistische concurrentie .......................................................................... 31
3.4 Prijsvorming België ................................................................................................ 32
3.4.1 Het rechstreeks overheidsingrijpen op het gebied van prijsvorming ..................... 32
3.4.2 Bijzondere prijsregelingen ..................................................................................... 33
4 Macro-economische grootheden ........................................................................... 34
4.1 De economische kringloop .................................................................................... 34
4.2 De berekening van de economische activiteit ....................................................... 34
4.2.1 Bruto en netto ........................................................................................................ 35
4.2.2 Tegen marktprijzen en tegen factorprijzen ............................................................ 36
4.2.3 Nationaal en binnenlands ...................................................................................... 37
4.3 Het reële en nominale bbp .................................................................................... 39
4.4 Het bbp als maatstaf voor onze welvaart .............................................................. 40
4.5 De nationale rekeningen........................................................................................ 42
4.5.1 De praktijk.............................................................................................................. 42
4.5.2 De betekenis van de nationale rekening ............................................................... 42
4.6 Macro-economische grootheden ........................................................................... 43
4.6.1 De oorsprong van het bbp volgens de activteitsklasse ......................................... 43
4.6.2 De verdeling van het bbp over de productiefactoren ............................................. 43
4.6.3 De besteding van het bbp...................................................................................... 43
5 Nationaal inkomen en werkgelegenheid................................................................ 45
5.2 De arbeidsmarkt .................................................................................................... 45
5.2.1 Aanbod van arbeidskrachten ................................................................................. 45
5.2.2 Vraag naar arbeidskrachten .................................................................................. 46
5.2.3 Werkloosheid over de periode 2012 – 2018 .......................................................... 47
5.2.4 De werkloosheid: soorten en oorzaken ................................................................. 49
5.2.5 Bestrijding werkloosheid ........................................................................................ 50
,5.3 Concurrentievermogen, loonvomring en innovatie ................................................ 51
5.3.1 Concurrentievermogen .......................................................................................... 51
5.3.2 Loonvorming .......................................................................................................... 52
5.3.3 Innovatie ................................................................................................................ 53
6 Geld, monetair beleid en inlfatie ............................................................................ 54
6.1 Het geld ................................................................................................................. 54
6.1.1 Functies van het geld ............................................................................................ 54
6.1.2 Betalingsverkeer .................................................................................................... 54
6.1.3 Geldsubstitutie en geldschepping.......................................................................... 56
6.1.4 Vraag en aanbod van geld .................................................................................... 57
6.1.5 Het monetaire evenwicht ....................................................................................... 57
6.2 De monetaire politiek van het eurosysteem .......................................................... 58
6.2.1 Doelstellingen en taken ......................................................................................... 58
6.2.2 De monetaire beleidsinstrumenten ........................................................................ 59
6.3 Het inflatieverschijnsel ........................................................................................... 60
6.3.1 Begrip .................................................................................................................... 60
6.3.2 Oorzaken van inflatie ............................................................................................. 60
6.3.3 Gevolgen van inflatie ............................................................................................. 61
6.3.4 Bestrijding van inflatie............................................................................................ 62
6.3.5 Inflatie 2012:2018 .................................................................................................. 62
6.3.6 Deflatie .................................................................................................................. 62
7 Internationaal betalingsverkeer ............................................................................. 64
7.1 De wisselmarkt ...................................................................................................... 64
7.1.1 Begrip .................................................................................................................... 64
7.1.2 De hoogte van de wisselkoers............................................................................... 64
7.1.3 Wisselkoerssysteem .............................................................................................. 67
7.1.4 Van Bretton Woods ............................................................................................... 67
7.1.5 Tot economische en monetaire unie (EMU) .......................................................... 68
7.1.6 Naar een sterkere ecomische en monetaire unie .................................................. 69
7.2 Betalingsbalans ..................................................................................................... 71
7.3 Mondiale samenwerking: internationaal betalingsverkeer ..................................... 72
7.3.1 IMF ........................................................................................................................ 72
7.3.2 De wereldbank....................................................................................................... 72
7.4 Internationale beleidscoördinatie ........................................................................... 73
8 Internationaal handelsverkeer ............................................................................... 74
8.1 Betekenis en beschrijving van het Belgische handelsverkeer ............................... 74
8.1.1 Internationale context ............................................................................................ 74
8.1.2 De buitenlandse handel van België 2015 – 2018 .................................................. 74
8.2 De werking van het systeem van vrij internationaal handelsverkeer ..................... 76
,8.2.3 Voordelen van de internationale vrijhandel ........................................................... 76
8.2.4 Ongebreidelde vrijhandel of niet? .......................................................................... 76
8.3 Handelspolitiek ...................................................................................................... 77
8.3.1 Tarifaire belemmeringen........................................................................................ 77
8.3.2 Niet-tarifaire belemmeringen ................................................................................. 77
8.4 Mondiale samenwerking: internationaal handelsverkeer....................................... 77
8.4.1 De wereldhandelsorganitsatie (WTO) ................................................................... 77
8.4.2 United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) .................... 78
8.4.3 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)............. 78
8.5 Vormen van economische hulp ............................................................................. 78
8.5.1 Vrijhandelszone ..................................................................................................... 78
8.5.2 Douane-unie .......................................................................................................... 79
8.5.3 Gemeenschappelijke markt ................................................................................... 79
8.5.4 Economische Unie................................................................................................. 79
9 Conjunctuur, groei, milieu en duurzame ontwikkeling ........................................... 80
9.1 De conjunctuur ...................................................................................................... 80
9.1.1 Beschrijving ........................................................................................................... 80
9.1.2 Verklaring .............................................................................................................. 81
9.1.3 Conjunctuurpolitiek ................................................................................................ 82
9.2 De economische groei ........................................................................................... 82
9.2.1 Begrip .................................................................................................................... 82
9.2.2 Determinanten van de groeibeweging ................................................................... 83
9.2.3 Voor en nadelen van de economische groei ......................................................... 83
9.3 Milieu ..................................................................................................................... 83
9.3.1 Wereldwijde ongelijkheid in beslag op het milieu .................................................. 83
9.3.2 Het milieubeleid ..................................................................................................... 84
9.4 Duurzame ontwikkeling: groei en milieu ................................................................ 86
9.4.1 Wat is duurzame ontwikkeling? ............................................................................. 86
9.4.2 Naar een meer duurzame maatschappij ............................................................... 87
9.4.3 Duurzame ontwikkelingsdoelen ............................................................................. 87
10 Overheid ................................................................................................................ 88
10.4 De overheidsfinanciën ........................................................................................... 88
10.4.3 De overheuidsuitgaven .......................................................................................... 88
10.4.4 De ontvangsten van de overheid ........................................................................... 88
10.4.5 Financieringssaldo van de overheid ...................................................................... 89
10.4.6 Overheidsschuld en rentesneeuwbaleffect............................................................ 89
,Samenvatting economie
0 Inleiding
0.1 Het doel van de economische wetenschap
0.1.1 Behoefte
Een behoefte = het aanvoelen van een tekort en het streven dit tekort te bevredigen
(subjectief karakter).
De menselijke behoeften zijn:
- Primaire of levensnoodzakelijke behoeften: voeding, kleding, huisvesting, …
- Immateriële behoeften: onderwijs, geneeskundige verzorging, ontspanning, …
Behoeften zijn niet altijd van materiële aard. Naarmate een maatschappij zich
ontwikkelt, komen er meer en meer behoeften van immateriële aard.
- Collectieve of gemeenschappelijke behoeften: zijn gelijkaardig voor een groot
aantal personen en worden door de gemeenschap als geheel bevredigd: wegen,
onderwijs, bejaardenzorg, recreatiezones, …
0.1.2 Schaarse middelen
Schaarse goederen = de middelen, goederen en diensten waarover de consument
beschikt om zijn behoeften te bevredigen, zijn in beperkte mate beschikbaar.
Schaars betekent niet zeldzaam.
Een schaars middel = een middel waarvan de verlangde hoeveelheid de beschikbare
hoeveelheid zou overtreffen indien het gratis ter beschikking stond.
Gevolg: waardeverschijnsel (wij moeten er een prijs voor betalen).
Schaarsheid duidt niet op de hoeveelheid goederen en diensten maar op de beperktheid
van ons inkomen. Met ons inkomen kunnen we niet tegelijk aan al onze behoeften voldoen.
0.1.3 Nuttigheid en keuzeprobleem
Nuttigheid = een goed of dienst komt in aanmerking met het bevredigen van de behoefte
van de mens naarmate ze nuttig is voor de mens à goederen en diensten zijn nuttig omdat
ze een behoefte bevredigen.
Economische principe = de mens tracht met zijn beschikbare middelen zo te kiezen dat
hij volgens zijn schatting een maximale behoeftebevrediging bereikt.
Economie = de studie van het menselijk streven naar bevrediging van behoeften m.b.v.
schaarse middelen
0.2 Welvaart en welzijn
Welvaart = de mate waarin mensen met de beschikbare schaarse middelen in hun
behoefte kunnen voorzien.
Als men erin slaagt die schaarste te verminderen, zegt men dat de welvaart is
gestegen. Welvaart gaat niet alleen om veel geld en om veel inkomen, maar ook over vrije
tijd, kwaliteit van het leefmilieu, humanisering van arbeid, … . Bepaald door schaarse
middelen.
1
, Welzijn = gevoel van welbevinden
Het heeft een ruim karakter. Het betekent ook bevredigen van verlangens (vriendschap,
liefde, …) die niet bepaald zijn door schaarse middelen.
Welvaart en welzijn hoeven niet samen te vallen: als je 3 keer per jaar op reis kunt gaan,
dan beschik je over een hoge mate van welvaart, maar als je veel liever thuis in je tuin je
boek leest, hebben we het over welzijn.
0.3 Soorten goederen
Niet-schaarse goederen = vrije goederen. Ze zijn in de natuur overvloedig aanwezig dat
de volledige behoefte aan dergelijke goederen kan worden bevredigd. Vb: lucht.
In de economische wetenschap gaat het enkel om economische goederen (= schaarse
middelen). De term ‘goederen’ slaat dan zowel:
- op goederen (iets tastbaars, bv fiets)
- op diensten (niet tastbaar, naar de bioscoop, …).
De economische goederen kunnen we onderverdelen:
- Zuiver individuele goederen:
o De meeste goederen waarmee we in aanraking komen zoals fiets, pintje etc.
o Er is rivaliteit onder consumenten
Als je een fiets koopt, dan kan iemand anders die fiets nog niet eens kopen.
o De producent kan consumenten uitsluiten van gebruik.
Als je een pint uitdrinkt, kan niemand anders dit pintje nog uitdrinken.
o Individuele goederen worden geproduceerd door bedrijven. De marktprijs
dekt de kosten en maakt winst mogelijk.
- Zuiver collectieve goederen:
o Zijn niet-rivaliserend.
De diensten van brandweer en politie: van rivaliserende consumptie is er
geen sprake, omdat de bescherming van de ene persoon de bescherming
van de andere persoon niet hindert.
o Zijn ook niet uitsluitbaar.
De brandweer en de politie zijn er voor ons allemaal.
o Het bedrijfsleven neemt het risico niet om zuiver collectieve goederen te
produceren. Zolang zuiver collectieve goederen er niet zijn, betaalt men er
niet voor. Als ze er wel zijn, hoef je niet te betalen om er gebruik van te
maken. Dit betekent niet dat de overheid deze goederen zelf moet
produceren. Omdat zuiver collectieve goederen aan de samenleving als
geheel worden geleverd, moet iedereen aan de kosten daarvan mee betalen
via de belastingheffing.
- Quasicollectieve goederen:
Deze goederen komen voor verkoop op de markt in aanmerking (individuele
goederen), maar soms worden ze uit sociale (vb. onderwijs) of praktische (vb.
wegennet) overwegingen door de overheid aangeboden.
2
