Ontwikkelingspsychologie
Samenvatting semester II
– Psychologie van de levensloop – Pol Craeynest
Thyra Janssens B11
MT1 – SEMESTER II
GESCHIEDENIS – ZEDENLEER
0
HOGENT
CAMPUS SCHOONMEERSEN
,Inhoudsopgave
1. Psychologie in de dagelijkse praktijk ...................................................................................... 5
1.1 Algemene psychologie................................................................................................................... 5
1.2 Ontwikkelingspsychologie ............................................................................................................. 5
1.3 Sociale psychologie........................................................................................................................ 5
1.4 Definitie psychologie ............................................................................................................... 5
2. Deelgebieden in de psychologie ............................................................................................ 7
2.1 klinische psychologie ..................................................................................................................... 7
2.2 sociale psychologie .................................................................................................................. 7
2.3 persoonlijkheidspsychologen .................................................................................................. 8
2.4 ontwikkelingspsychologie........................................................................................................ 8
2.5 arbeids-en organisatie psychologie ......................................................................................... 8
2.6 sportpsychologie ..................................................................................................................... 8
2.7 gezondheidspsychologie ............................................................................................................... 8
3. stromingen binnen de psychologie ........................................................................................ 9
3.1 conservatieproeven van Jean Piaget ....................................................................................... 9
3.2 De hond van Ivan Pavlov ............................................................................................................... 9
3.3 de behoeftepiramide van Abraham Maslov.................................................................................. 9
3.4 De skinner box ............................................................................................................................... 9
4. Op de sofa : interview met Paul Verhaeghe ......................................................................... 10
5. terreinverkenning ............................................................................................................... 16
5.1 een korte historiek ...................................................................................................................... 16
5.1.1 een aantal metaforen voor ontwikkeling ............................................................................. 16
5.1.2 voorwetenschappelijke psychologie ................................................................................... 17
5.1.2 de start van de genetische psychologie ............................................................................... 18
5.2 ontwikkelingsfasen ...................................................................................................................... 20
5.2.1 trapmodel van Charlotte Bühler........................................................................................... 20
5.2.2 Golfmodel van Jean Piaget ................................................................................................... 21
5.2.3 Het gelaagde model met dank aan Sigmund Freud ............................................................. 22
5.2.4 Het lijnmodel ................................................................................................................. 23
5.3 Factoren die ontwikkeling sturen .......................................................................................... 24
5.3.1 Rol van erfelijk materiaal............................................................................................... 24
5.3.2 Invloeden vanuit het milieu........................................................................................... 25
5.3.3 Zelfsturing als derde factor ........................................................................................... 27
5.4 Terreinverkenning : De kern .................................................................................................. 28
5.4 Ontwikkelingsdomeinen en ontwikkelingstaken........................................................................ 29
1
, 5.5 ontwikkelingsfactoren ................................................................................................................. 30
6. 2 Fundamentele ontwikkelingstheorieën ............................................................................. 32
6.1 De psychosociale identiteitstheorie van Erik Erikson .................................................................. 32
6.2 De cognitieve ontwikkelingstheorie van Jean Piaget ............................................................ 38
6.2.1 Enkele basisbegrippen ................................................................................................... 38
6.2.2 De eigenlijke ontwikkeling............................................................................................. 42
6.2.3 De ontwikkeling in periodes .......................................................................................... 45
6.2.4 Een korte evaluatie ........................................................................................................ 46
7.1 De kern .................................................................................................................................. 47
7 De babytijd ......................................................................................................................... 48
7.1 Algemeen..................................................................................................................................... 48
7.1.1 De fysiologische vroeggeboorte .................................................................................... 49
7.1.2 De geboorte ................................................................................................................... 50
7.2 De motorische ontwikkeling van de neonatus ...................................................................... 50
7.3 De motorische ontwikkeling van de baby ............................................................................. 52
7.4 Waarneming en cognitie neonatus ....................................................................................... 53
7.5 Waarneming en cognitie van de baby ................................................................................... 56
7.5.1 Bespreking van enkele afzonderlijke processen............................................................ 60
7.6 Sociale gerichtheid en emoties neonatus ............................................................................. 62
7.7 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling van de baby .......................................................... 63
7.7.1 Sociale ontwikkeling ...................................................................................................... 63
7.7.2 Differentiatie in sociale gerichtheid .............................................................................. 64
7.7.3 Ontstaan van een hechtingsrelatie ............................................................................... 65
7.7.4 Dynamische affectieve ontwikkeling ............................................................................. 67
7.8 De kern .................................................................................................................................. 71
8.De peuterjaren ........................................................................................................................ 72
8.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ............................................................................. 72
8.1.1 Gebruik van de skeletspieren ........................................................................................ 72
8.1.2 Zindelijkheidstraining .................................................................................................... 73
8.2 Ontwikkelen in waarneming en mentaal functioneren ........................................................ 74
8.2.1 de ontwikkeling van de peuter volgens Jean Piaget ..................................................... 74
8.2.2 Begin van preoperationele denken ............................................................................... 78
8.2.3 Het preconceptuele denken .......................................................................................... 80
8.2.4 Bespreking van enkele afzonderlijke processen............................................................ 81
8.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling .............................................................................. 89
8.3.1 De sociale ontwikkeling ................................................................................................. 89
2
, 8.4 Dynamisch affectieve ontwikkeling....................................................................................... 94
8.4.1 Nieuwe gevoelens en emoties ...................................................................................... 94
8.4.2 Kernconflict volgens Erikson.......................................................................................... 95
8.5 De kern .................................................................................................................................. 96
9. De kleuterjaren ................................................................................................................... 98
9.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ............................................................................. 98
9.1.1 Lichamelijke veranderingen .......................................................................................... 98
9.1.2 Motorische ontwikkeling ............................................................................................... 99
9.2 ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren ....................................... 101
9.2.1 Het preoperationele denken van kleuters (Piaget) ..................................................... 102
9.2.2 Het intuïtieve denken .................................................................................................. 104
9.2.3 Bespreking van enkele afzonderlijke processen.......................................................... 107
9.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ............................................................................ 116
9.4 De sociale ontwikkeling ....................................................................................................... 116
9.4.1 De relatie met leeftijdgenoten .................................................................................... 116
9.4.2 Ontluikend zelfconcept ............................................................................................... 116
9.4.3 Het ontwikkelen van een genderidentiteit ................................................................. 118
9.5 Dynamisch-affectieve ontwikkeling .................................................................................... 120
9.5.1 Ontstaan van het moreel besef ................................................................................... 120
9.5.2 Taakgerichtheid ........................................................................................................... 122
9.5.3 Gevoelens en emoties ................................................................................................. 123
9.5.4 Het kernconflict van de kleuterperiode ...................................................................... 124
9.6 De kern ................................................................................................................................ 125
10. De schoolperiode ............................................................................................................... 126
10.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ........................................................................... 128
10.1.1 Lichamelijke veranderingen ........................................................................................ 128
10.1.2 De motorische ontwikkeling ........................................................................................ 130
10.2 Ontwikkelen in waarneming en mentaal functioneren ...................................................... 132
10.2.1 Het concreet-operationeel denken ............................................................................. 132
10.2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen.......................................................... 137
10.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ............................................................................ 147
10.4 De sociale ontwikkeling ....................................................................................................... 147
10.4.1 Groeiende interesse voor leeftijdsgenoten................................................................. 147
10.4.2 Het belang van contact met leeftijdsgenoten ............................................................. 150
10.4.3 Het zelfconcept............................................................................................................ 151
10.5 Dynamisch-affectieve ontwikkeling .................................................................................... 153
3
, 10.5.1 Evoluties binnen het morele besef.............................................................................. 153
10.5.2 Gevoelens en emoties ................................................................................................. 157
10.5.3 Het kernconflict van de schoolperiode ....................................................................... 158
10.6 De kern ................................................................................................................................ 159
11. De adolescentie ................................................................................................................. 161
11.1 Algemeen............................................................................................................................. 161
11.2 Lichamelijke ontwikkeling ................................................................................................... 164
11.2.1 De lichamelijke veranderingen in de pubertijd .......................................................... 164
11.2.2 Psychologische gevolgen van lichaamsveranderingen................................................ 167
11.3 de cognitieve ontwikkeling.................................................................................................. 170
11.3.1 Kenmerken van het formeel operationeel denken ..................................................... 171
11.3.2 Propositioneel denken ................................................................................................ 172
11.3.3 Inschakelen van hypothesen ....................................................................................... 172
11.3.4 Hypothetisch-deductief denken .................................................................................. 174
11.3.5 Experimenteel denken ................................................................................................ 175
11.3.6 Combinatorisch denken .............................................................................................. 175
11.3.7 Enkele gevolgen van het formeel-operationeel denken ............................................. 176
11.3.8 Bespreking van enkele afzonderlijke processen.......................................................... 178
11.4 De sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ....................................................................... 180
11.4.1 De sociale ontwikkeling ............................................................................................... 180
11.5 Dynamisch-affectieve ontwikkeling .................................................................................... 185
11.5.1 Het kernconflict van de adolescentie .......................................................................... 185
11.5.2 Verschillende ontwikkelingspatronen ......................................................................... 186
11.6 De kern ................................................................................................................................ 189
4
, 1. Psychologie in de dagelijkse praktijk
1.1 Algemene psychologie
Psychologie is de wetenschappelijke discipline die het gedrag, denken en voelen van mensen
poogt te verklaren, te voorspellen en, waar gewenst, te sturen. In dit opleidingsonderdeel
maken de studenten kennis met de wetenschappelijke basis van de psychologie en met de
gangbare theorieën en modellen over de belangrijkste processen die het menselijk gedrag
vormgeven. Is een inleiding in de psychologie
1.2 Ontwikkelingspsychologie
Deelgebied binnen psychologie die de ontwikkeling van de baby tot de dood bestudeert.
De ontwikkelingspsychologie (vroeger ook wel kinder- en jeugdpsychologie, tegenwoordig
door sommigen, levenslooppsychologie genoemd) bestudeert de psychologische
veranderingen bij toenemende leeftijd, dus vanaf de geboorte via
de babyjaren, peuterjaren, kleuterjaren, schoolperiode, adolescentie, volwassenheid tot in
de ouderdom.
1.3 Sociale psychologie
Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie naar hoe (menselijke) gedachten,
gevoelens en gedragingen worden beïnvloed door werkelijke of ingebeelde anderen.
Doordat ook de invloed van ingebeelde anderen wordt bestudeerd, omvat de sociale
psychologie ook de impliciete invloed die iemand ondergaat wanneer hij
bijvoorbeeld televisie kijkt of culturele normen opvolgt.
1.4 Definitie psychologie
1. een wetenschappelijke studie:
onderscheidt zich daardoor van de niet-wetenschappelijke manier waarop we
kennis over onszelf en onze medemensen verzamelen
is gebaseerd op wetenschappelijk verkregen gegevens (bv. door onderzoek
2. de studie van het gedrag:
met gedrag bedoelt men de manier waarop het individu zich aanpastaan zijn
omgeving: door te slapen, te lachen, zich te kleden,..
het gaat hier over het waarneembare in het menselijk handelen
5
,3. de studie van de mentale processen :
met mentale processen, bedoelt men de talrijke menselijke activiteiten die inwendig
plaatsvinden. Ze zijn persoonlijk, en het resultaat van de werking van de hersenen.
het gaat hier over niet-waarneembare ‘gedragingen’, activiteiten zoals: denken,
emoties hebben, plannen maken, dromen, ...
4. de studie van het individu :
psychologie bestudeert gedrag en mentale processen van de individuele mens, niet
van een groep (dat is het studiedomein van de sociologie)
hoewel het ons om menselijk gedrag en mentale processen van de mens te doen is,
bestaat er ook dierpsychologie
ψ behoort tot de menswetenschappen
Psychologie is
1. een wetenschappelijke studie
2. van het gedrag
3. en van mentale processen
4. van individuen
Wat bestuderen psychologen
Als bedrijfstherapeute neem ik het tot mijn taak om een betere verstandhouding te
creëren tussen werkgever en werknemer.”
Sportpsychologenhouden zich o.a. bezig met het verzorgen van mentale training en
coaching van (top)sporters, (top)teams en coaches.
De afdeling Medische Psychologie zoekt gezonde proefpersonen voor een onderzoek
naar stress en chronische lichamelijke aandoeningen
Waar in het dagelijkse leven worden we geconfronteerd met psychologie
Overal om ons heen
In de supermarkt
In het ziekenhuis
Waar ter wereld worden we geconfronteerd met psychologie
Vooral in de Westerse wereld
Uitvinding van de Westerse wereld
Veel zaken zijn uitgevonden door de psychologie
Vb: borderline komt veel voor in landen waar men veel met psychologie bezig is
Anderen vertonen ook karakters van psychologisch gedrag
Vb: sjamaan die genezingstechnieken toepast = klinische psychologie
6
, 2. Deelgebieden in de psychologie
Mensenkennis en psychologie
Mensenkennis Psychologie
Probeert mensen te kennen Probeert mensen te kennen
Benoemt hun gedrag Benoemt hun gedrag
Probeert gedrag te voorspellen en beïnvloeden Probeert gedrag te voorspellen en beïnvloeden
subjectief objectief
toevallig systematisch
Intuïtief Controleerbaar
Wetenschappelijke studie
Wat is een deelgebied ?
een specialisatie binnen de psychologie die onderzoek verricht binnen een specifiek
werkterrein, met een specifiek onderzoeksobject (gedrag / mentale processen)
vb: Forensische psychologie
2.1 klinische psychologie
Klinische psychologie is de toepassing van psychologische inzichten in een klinische
(gezondheids-; van het Grieks κλινη = bed) context. De verschillende vormen van
klinische psychologie worden ingezet ter verlichting van psychische spanningen
en depressies en in het algemeen ter bevordering van de geestelijke gezondheid. Ook
vindt de klinische psychologie plaats in de psychiatrie en psychopathologie. De
verschillende typen van psychotherapie en hun effecten worden bestudeerd door
onderzoekers op het terrein van de klinische psychologie.
Stress bij chronische lichamelijke aandoeningen
2.2 sociale psychologie
onderzoeksobject: de manier waarop gedachten, gevoelens en gedragingen van
mensen worden beïnvloed door de werkelijke of de gefantaseerde aanwezigheid van
andere mensen het kan gaan om:
- directe, rechtstreekse beïnvloeding
- indirecte beïnvloeding
verstandhouding tussen werkgever en werknemer
7
,2.3 persoonlijkheidspsychologen
karaktereigenschappen
De persoonlijkheidsleer is de studie van de verschillen en overeenkomsten in persoonlijkheid
tussen mensen, waarin persoonlijkheid inhoudt hoe het individu zich gedraagt ten opzichte
van zijn sociale omgeving, andere mensen en in verschillende situaties.
2.4 ontwikkelingspsychologie
karaktereigenschappen
De ontwikkelingspsychologie is de wetenschap die de normale ontwikkeling bestudeert.
Daarnaast probeert de ontwikkelingspsychologie om achterstanden en stoornissen te
beschrijven, begrijpen en te verklaren.
2.5 arbeids-en organisatie psychologie
de verstandhouding tussen werkgever en werknemer
De arbeids- en organisatiepsychologie bestudeert de mens in relatie tot zijn werk en zijn
werkorganisatie.
2.6 sportpsychologie
training en coaching van sporters
Sportpsychologie bestudeert gedrag in situaties van sport en bewegen.
2.7 gezondheidspsychologie
stress bij chronische lichamelijke aandoeningen
Gezondheidspsychologen richten zich op het bevorderen van gezond gedrag en op het
voorkomen van ziektes bij gezonde mensen. Zij bestuderen ook de wisselwerking en relatie
tussen de geestelijke en lichamelijke gezondheid van patiënten met een (chronische) ziekte
of aandoening.
8
, 3. stromingen binnen de psychologie
verschillende ‘scholen’ / stromingen in de psychologie
er zijn verschillende ‘scholen’ binnen de psychologie
grondprincipes verschillen van elkaar
elke school benadert een fenomeen vanuit een verschillende theoretische
invalshoek
fenomeen uit verschillende hoeken en stromingen benaderen
vanuit elk zijn eigen hoek een fenomeen bezoeken en een theorie ontwikkelen
deelgebied is niet gelijk aan stroming/ school
vb: psychodynamische stroming
vb: behaviouristische/ gedragspsychologie stroming
vb: cognitieve stroming
vb: humanistische stroming
3.1 conservatieproeven van Jean Piaget
cognitieve stroming
kijkt of kinderen al gecentreerd kunnen denken en zich niet laten leiden door
uiterlijke kenmerken
vb. het onderzoek naar het inzicht dat het volume van water constant blijft
wanneer men de vloeistof overgiet in een andere vorm
3.2 De hond van Ivan Pavlov
Behavioristische stroming
Maakt gebruik van gedragspsychologie
Vb: onderzoek naar het verband tussen het kwijlen van
een hond en het horen van een bel
3.3 de behoeftepiramide van Abraham Maslov
Humanistische stroming
Kijken naar waarom mensen oorlog voeren en oorlogsdaden stellen
vb: onderzoek naar de volgorde naar de basisbehoeften van de mens
3.4 De skinner box
De behavioristische stroming
Kijken naar het pikgedrag van een duif
Vb: onderzoek naar het pikgedrag van een duif
9
