Sociale en politieke leerstelsels
INLEIDING
inleiding tot de geschiedenis van de politieke theorieën en ideologieën, meer bepaald een geschiedenis van het
denken over emancipatie in de moderne tijden
‘Elke samenleving ziet zich gedwongen de daarin bestaande ongelijkheid te rechtvaardigen: er dienen redenen voor
te worden gevonden, want zo niet, dan dreigt het politieke en sociale bouwwerk in te storten. Zo brengt elk tijdperk
een aantal met elkaar tegenstrijdige discoursen en ideologieën voort met het doel de bestaande of gewenste
ongelijkheid te legitimeren, en om de economische, politieke en sociale regels te beschrijven die nodig zijn om het
geheel te structureren.’ (Piketty, 2020:11)
Elke maatschappij wordt getekend door ongelijkheid. Is een maatschappij zonder gelijkheid mogelijk? Op
staatsniveau is dat moeilijk. Hoe gaan mensen om met ongelijkheid
Wat is ongelijkheid? Is elke vorm even erg? Welke vorm eerst aanpakken?
o Iedereen in de maatschappij moet er iets aan doen
o Politieke structuren om mechanismen op te stellen zodat zij beslissingen kunnen nemen in naam van
de maatschappij
o Mens is altijd op zoek naar verbetering / vooruitgang
Op materieel vlak is er enorm veel verbetering en evolutie
Is evolutie altijd gepaard met een verbetering van de mensheid?
Ja, alle mensen hebben het nu beter dan vroeger
MAAR we zijn mensen, geen statistieken!
o Mensen gaan maatschappelijk optreden – groeperingen maken (partijen, vakbonden, …) Hoe
hebben ze dat gedaan?
Cartoons: mensen willen iets duidelijk maken – probleem aankaarten
Politieke strijd
Emancipatie, vrijheid en gelijkheid ongelijk verdeeld over de wereld (binnen en tussen natiestaten)
o Ongelijkheid rijkdom
1% van de wereldbevolking heeft 50% van het vermogen in handen
o Sterftecijfers bij kinderen onder 5 jaar verschilt sterk tussen landen
o Groei na WOII
Politieke beslissingen beïnvloeden deze cijfers
o Voedselveiligheid dreiging hongersnood
o Abortus afschaffing
Ideologische strijd
Veel verschillende vormen doorheen de eeuwen
Verschillende centrale concepten (ook binnen eenzelfde ideologie)
Verschillende interpretaties van dezelfde concepten
Zelfde of verschillende definities en concepten
Voorbeeld financiële crisis 2008-2009
o Reactie Caroline Gennez (voorzitster SPa) op internationale financiële crisis 2008-2009
‘Opiniestuk De Morgen (14 oktober 2009)’
Iedereen is het er nu wel over eens dat er een betere regulering van de internationale
financiële markten moet komen”
Wie vandaag nog altijd blijft herhalen dat we alles beter aan de marktwerking overlaten, is
ofwel wereldvreemd, of slecht geïntentioneerd (of misschien gewoon dom)”.
De financiële crisis is het gevolg van overmatige en risicovolle schulden, en
belangenvermenging”.
o Reactie Boudewijn Boeckaert & Geert François (leden Denktank Cassandra, Lijst Dedecker) op
internationale financiële crisis 2008-2009 ‘Opiniestuk De Morgen (15 oktober 2008)’
De huidige crisis geeft geen enkele indicatie dat het spontane coördinatieproces dat
plaatsgrijpt op de markten van goederen en diensten, kapitaal en arbeid fundamenteel fout
loopt. De meeste coördinatiestoringen vinden hun oorzaak, hetzij in specifieke
overheidsinterventie, hetzij in de werking van het financieel kapitalisme, een subsysteem van
de vrije markt”.
,Ideologie
= Een ideologie is een geheel van ideeën en opvattingen dat aan de sociaal-politieke verhoudingen vorm wenst te
geven. Het omvat dus opvattingen (positieve en negatieve) die zowel descriptief als normatief zijn: het is een poging
om vat te krijgen op de sociopolitieke omgeving zoals die is en zoals deze hoort te zijn.
Ideologie
Ideologieën zijn ‘those systems of political thinking, loose or rigid, deliberate or unintended, through which
individuals and groups construct an understanding of the political world they, or those who preoccupy their thoughts,
inhabit, and then act on that understanding’
(Freeden, 2006:3)
Ideologische strijd & politiek-maatschappelijke actie
Dynamisch verandering doorheen de tijd
Ideologie ≠ Doctrine
o Doctrine is eerder statisch
Marxisme-wetenschap-ideologie
Wetenschap en ideologie (en sociale theorie)
o We proberen theorieën op te bouwen die niet kunnen worden tegengesproken, indien dat wel
gebeurt bouwt men een nieuwe theorie op
o Marx visie op sociale theorieën: is niet zo makkelijk om te zien hoe zaken in elkaar zitten alle
gedachtengoed verbergt wat de ware werking was van de zaken MAAR zijn analyse was geen
ideologie, wel een wetenschap!
o Bij vele ideologieën zitten wel wetenschappelijke feiten in verborgen
Wetenschappelijke theorie en ideologie
Gelijkenissen
Bevat een set van aannames en startpunten
Leg uit hoe de sociale wereld er uit ziet
Legt uit hoe en waarom de wereld verandert
Reikt een systeem van concepten en ideeën aan
Verduidelijkt relaties tussen concepten
Verschaft een gerelateerd systeem van ideeën
Verschillen
Ideologie Sociale theorieën
Geeft absolute zekerheid Conditioneel, onderhandelend begrijpen
Alle antwoorden op alle vragen Incompleet, aanvaarde onzekerheid Groeiend,
Vast, gesloten, af open, proces, uitbreidend
Gaat afwijkende info uit de weg Verwelkomt tests, positief en negatief
Blind voor alternatief bewijsmateriaal bewijsmateriaal
Opgesloten in een bepaald moraal systeem Verandering gebaseerd op bewijs
Vooringenomen Ontdaan van sterke moraliserende standpunten
Interne contradicties en inconsistenties Neutraal, neemt alle ‘kanten' in acht
Vastgeroest in specifieke positie Zoekt sterk naar logische consistentie Overstijgt
sociale posities
,HOOFDSTUK 1: DE ONTRAFELING VAN DE EUROEPESE MIDDELEEUWSE ORDE (1450-
1650)
1: WETENSCHAPPELIJKE VOORUITGANG EN DE GELEIDELIJKE EMANCIPATIE VAN DE POLITIEK
Kenmerken 15de eeuw
Verdwijnen van federale orde
Economische veranderingen veranderingen in de relaties tussen mensen
Ontstaan kapitalisme maar noemde toen nog niet zo
o Mensen begrepen de verschillende tendensen nog niet
Ontstaan kapitalisme
Wetenschappelijke vooruitgang
o Herontdekking van de oude Griekse meesters (filosofen, wiskundigen, …)
o Opnieuw denken over verschillende inzichten
o Iraans, enz. waren al veel verder geëvolueerd European vonden opnieuw contact met oude
Griekse denkers via Arabische wereld
o Emancipatie van de politiek
Geleidelijke emancipatie van de politiek
o De term maatschappij bestond nog niet
Pas na Franse Revolutie had men dat ‘ontdekt’
! anachronisme
o Nadenken over het politieke los van het religieuze kader
Europa: Christendom
Machtsbalans verander
o Europa keek weinig ‘uitwaarts’ MAAR dat veranderd wanneer ze in contact komen met andere
landen
o Er zijn altijd wel relaties geweest tussen verschillende culturen, wereldrijken, … MAAR voor het eerst
heeft Europa duidelijke ambities om te gaan koloniseren
Varen naar Zuid-Amerika
Het einde van de katholieke hegemonie: reformatie en contrareformatie
Koloniale ontmoetingen: het dispuut van Valladolid
Grote periode van burgeroorlogen
o De Engelse burgeroorlog
Veranderende economische relaties begon in Groot-Brittannië
Opstand kwam een heel eind voor de grote golf van de andere revoluties (Amerikaans,
Franse en Haïtiaanse)
Leonardo Da Vinci (1452-1519)
Kunstenaar
Maakte veel proto-wetenschappelijke analyses en prototypes
Religieus figuur MAAR in zijn denken liet hij zich niet zomaar leiden door het Bijbelse verhaal. Hij keek naar
hoe de natuur in elkaar zat (empirisch).
o Het universele: God heeft de natuur / aarde gemaakt. God stelt dat je het grootste in de wereld moet
bekijken om het kleine te begrijpen. MAAR Da Vinci verwerpt dat idee. Hij stelde dat we naar het
allerkleinste van de natuur moeten kijken om het grotere te begrijpen. Dus hij draait de stelling om.
Twee aanpakken:
Het logische: wiskunde, zekerheden
Het experimentele: uitproberen, testen
Veranderende economische verhoudingen in een verdeeld Italië – Mercantilisme
o Leefde in rijker wordende stadsteden veranderende economische verhouding: niet meer
kapitalistisch maar ook nog niet zoals de Middeleeuwse feodale systemen handel komt centraal te
staan
Belang handel: rijkdom creëren MAAR nog geen kapitalisme WANT weinig productie, zeker
voor een markt. Men produceerde enkel voor zichzelf, zodat ze konden overleven.
Vraag naar eenheid – een groter verband van het politieke
Italië en Duitsland lappendenkens van verschillende vorsten MAAR niet eengemaakt in 1 geheel
o Voor beiden duurt het tot 2de helft van de 19e eeuw vooraleer ze beide 1 geheel worden
Ontvoogding en secularisering
, Nicollo Machiavelli (1469-1527)
Niet geïnteresseerd in het beschrijven van hoe de politiek / heerser zou moeten zijn en doen.
Wel geïnteresseerd in hoe het werkelijk functioneerde. Hoe gedragen mensen zich in de maatschappij? Wat
doet een vorst? …
o Geleidelijke emancipatie van de politiek denken aan politiek zoals het is NIET zoals het zou
moeten zijn
Il Principe
o Vind de morele basis van macht niet belangrijk
o Er is geen goddelijk kader nodig om de politiek te begrijpen
o Eerste wetenschappelijke blik op het politieke maatschappelijke gedrag
Weg van de moraal?
Menselijke natuur?
o Is overal en altijd hetzelfde
o Is zowel goed als slecht MAAR voor de politiek is het goed dat men ervan uit gaat dat de mens in
nature slecht is MAAR dat betekend niet dat de overheid enkel slechte dingen moet doen
Secularisering van de politiek
o BEDOELING: politiek moet een apart menselijk domein worden los van de religie MAAR niet tegen de
religie gekant, de religieuze bepalingen mogen gewoon geen invloed hebben op de politieke
beslissingen
o Secularisering: NIET antireligieus WEL antiklerikaal
Kritieken op Kerk van Machiavelli:
Vele kerkelijke figuren hielden zich niet aan de religieuze regels
Paus was eerder politieke figuur i.p.v. religieus paus wou Italië verdelen i.p.v.
verenigen
o Religie is belangrijk als sociaal segment
La raison d’Etat
o De reden voor het bestaan van de staat
o Een staat die zichzelf doelen stelt, mag allerlei dingen gebruiken om tot dat doel te komen (geweld,
…)
o Doel: een sterke heerser die kan heersen over een eengemaakt Italië
o Is er dan plaats voor vrijheid?
Vrijheid = zekerheid = veiligheid
Privaat bezit
- Heerser mag doen wat hij wilt, niemand ligt ervan wakker TENZIJ ze een
persoonlijk bezit van je zouden afnemen
- Taak heerser: beschermen van de eigendommen van het volk
o Heerser moet gevreesd worden door het volk zo zal iedereen zwijgzaam zijn en zijn/haar plaats in
de samenleving kennen
Populair Machiavellisme
o Idee: het doel heiligt alle middelen
o Later gebeurd, Machiavelli dacht niet zo
