Inleiding tot de wereldgeschiedenis
Prelude
1. Kosmische geschiedenis en menselijke geschiedenis
In de geschiedenis van het universum is de reisweg van
de mens maar een klein .
- De geschiedenis van de mens is dus een oogwenk
ten opzichte van de 13,7 miljard jaar aan
geschiedenis van het universum.
- In 1800 zaten we aan 1 miljard mensen; anno
2023 zitten we over de 8 miljard.
- De wereldgeschiedenis gaat ook over wat zich
vandaag afspeelt; de oorlog tussen RUS en OEK zou vroeger een lokale oorlog geweest zijn ->
nu MONDIAAL.
• Mondiale pandemieën en mondiale (toch zeker in EU) stijgende energieprijzen zijn
ook van toepassing vandaag
• Klimaatopwarming
“De wereldgeschiedenis” gaat over de geschiedenis van 1 bepaalde soort die we ook zelf maken
(plaats in mensheid) en zelf verzinnen (verhalen over verleden vertellen) in
- RUIMTE (wereld)
• Klein (vroeger) of groot (nu)
- TIJD
• Vandaag & morgen, …
De wereldpopulatie
- Groeit het meest in AZ en AFR
- Begint ook meer en meer in steden te wonen
- Verdient het meeste in EU, AM en AUS (+KOR & JAP)
- BNP= vandaag grootste in AM, EU en Oost-AZ
• Vroeger was dat anders
De wereld is ook meer geconnecteerd dan vroeger. De machtscentra: de VS, EU & Oost-AZ zijn ook
heel belangrijk in die connecties tussen de verschillende continenten.
Het is EEN inleiding tot de wereldgeschiedenis
- De geschiedenis had ook heel anders kunnen uitlopen
• Bv AFR die niet gekoloniseerd was
1.1 Evolutie en progressie
De historicus moet vermijden een geschiedenis te construeren die ook maar in het minst naar een
menselijk hoogtepunt als eindbestemming lijkt toe te werken.
, - Richard Dawkins (evolutiebioloog): evolutie heeft vele miljoenen VOORLOPIGE
eindbestemmingen bereikt, wij als mens zijn ijdel en zeggen dat we meerderwaardig zijn
- Stephen J. Gould (paleontoloog en
evolutiebioloog): De homo sapiens is niet
representatief voor het uiteindelijke uitkomst van
de evolutie. Als je de evolutie zou opnieuw
terugspoelen zou je niet dezelfde uitkomst
verkrijgen, er zit te veel TOEVAL in het spel.
De mens is dus ‘een schitterend ongeluk’
- Mens ≠ hoogtepunt/einddoel MAAR een extra
product van evolutie + kan worden afgekapt
• Mens overleefde dus meerdere massa-
extincties (oa die van de dino’s [Cret.])
- We spreken over een eigen soort (GENERA) als die niet meer kan reproduceren
Er is geen vooraf uitgetekend patroon of ritme in de evolutie, laat staan zoiets als een ‘intelligent
ontwerp’. Dat betekent niet dat er in evolutie geen ‘progressie’ mogelijk is. Niet een onvermijdelijke
progressie in de richting van de mensheid, maar een vooruitgang in de richting van een grotere
complexiteit.
1.2 De geschiedenis van de mens in een notendop
1. Jager-verzamelaars tot 10.000 jaar terug
• Grote migratie
• Tot zes miljoen mensen
2. Landbouwsamenlevingen 8000 v.t. – 1800 n.t.
• Sedentarisatie
• Tot 800 miljoen mensen
3. Industriële samenlevingen 1800 n.t. - ?
• Verstedelijking
• 10/11 miljard mensen in 2100
4. ?? (post-antropoceen?)
• Plastiek
• Grote hoeveelheden CO²
Wereldgeschiedenis: een geschiedenis van de wereld?
Wereldgeschiedenis gaat uit van de premisse dat de historische levenslopen van individuen, groepen,
naties en beschavingen maar zin, betekenis krijgen in hun verbondenheid, binnen het
overkoepelende menselijke verhaal.
- De eerste vraag is welk perspectief wereldgeschiedenis hanteert, zowel op het gebied van
kijken (kennen) (1) als van denken (kunnen) (2). Daardoor rijst de vraag naar de identiteit (3)
en het waarom (4) van wereldgeschiedenis. Een overzicht van de eigen historische
achtergrond licht opvallende vernieuwing in de wereldgeschiedenis tijdens de voorbije
decennia toe (5).
,1. Wereldgeschiedenis als een andere manier van kijken
Wereldgeschiedenis is ‘groots’
- Tijdsperspectief en de ruimtelijke dimensie = breed
- # thema’s = oneindig
- Bronnen over en kennis van wereldgeschiedenis = onoverzichtelijk
- MAAR tijd, plaats, thema’s en methodes zorgen voor een onderzoekskader
Wereldgeschiedenis bestudeert menselijke gemeenschappen in een vergelijkend perspectief en in
hun onderlinge samenhang. Kernwoorden zijn:
- Communities (gemeenschappen)
- Comparisons (vergelijkingen)
- Connections (verbanden)
- Systems (systemen -> bv. kapitalisme)
- CENTRAAL = menselijke gemeenschappen die de wereld door de tijd heen hebben
vormgegeven
Metaverhalen: reisweg van de mens in de mondiale context: gelijkenissen, verschillen
- Wereld = uitkomst van samenleven van mens en natuur
• Wereldgeschiedenis onderzoekt KEUZES
▪ Dus plaatst de reisweg van de mens altijd binnen mondiale spanningsveld
▪ Uitkomst = metaverhalen opzoek naar bredere verbanden, patronen, connecties,
systemen.
▪ Zonder mondiale dimensie blijft het tot een geval (groep, regio, land) of wordt
de context vernauwd tot het eigen ontwikkelingstraject (EU, het Westen)
Twee manieren van kijken
1. Focussen (preciseren: wetenschappelijke revolutie -> natuurwetenschappen opgedeeld)
2. Uitvergroten (veralgemenen)
2. Wereldgeschiedenis als een andere manier van denken
Wereldgeschiedenis is een attitude, een houding, een manier van denken.
- Menselijke gemeenschappen worden bestudeerd in vergelijkend perspectief, afhankelijkheid
van elkaar en relatie tot elkaar. -> het beeld wijzigt
- Achter elke opname (focus) zit een ‘big picture’
• Globale dimensie -> andere vragen en invalshoeken + oude vragen herformuleren
Over alle domeinen van het menselijke handelen:
1. mensen en hun natuurlijke omgeving (inclusief demografie, techniek);
2. de ontwikkeling en interactie van culturele systemen (inclusief religies, kunsten,
wetenschappen);
3. staatsvorming en conflict (inclusief vormen van bestuur zoals rijken en staten, oorlogen,
revoluties);
4. de vorming van economische systemen (inclusief landbouwsystemen, handel,
industrialisatie);
5. de ontwikkeling van sociale structuren (inclusief gender, familie, ras, klasse).
, In elke sociale en menswetenschap zitten 3 DIMENSIES voor vragen en antwoorden:
1. Ruimtelijke dimensie (wereld)
• Cultuurgebonden
• WG maakt ons bewust van uiteenlopende visies
▪ Over eigen ruimte
▪ Over de manier waarop de diverse dimensies elkaar overlappen
o Van lokaal over regionaal, nationaal, internationaal tot
mondiaal/globaal
2. Tijdsdimensie (geschiedenis)
• Bestaande, cultuurgebonden periodiseringen verliezen hun betekenis
• Tijdschalen blijven relatief
▪ Tijd van de aarde tov de tijd van de mens
3. Thematische dimensie (wereldgeschiedenis; geschiedenis van menselijke SM)
• = uitkomst van keuzes
• NIET de geschiedenis van ALLES, dat kan ook niet
• Betekenis geven maar op een ruimere schaal
3. Welke wereldgeschiedenis?
Wereldgeschiedenis bestudeert het ontstaan, de groei en de veranderingen van menselijke
gemeenschappen in een vergelijkend perspectief en in hun onderlinge samenhang. De aandacht gaat
niet naar individuele gemeenschappen (familie, clan, dorp, volk, staat, cultuur, beschaving), maar
naar verschillen en gelijkenissen in de ontwikkeling van de onderscheiden gemeenschappen en naar
de connecties tussen die gemeenschappen.
Wereldgeschiedenis is geen / niet alleen:
- Totaalgeschiedenis
• Niet de geschiedenis van ‘alles’
- Internationale geschiedenis
• Niet alleen de geschiedenis van relaties tussen
naties
- Beschavingsgeschiedenis
• Meer dan geschiedenis van de opkomst van 1 (westerse) beschaving
- Niet-Westerse geschiedenis
• Meer dan een geschiedenis buiten het ‘Westen’
• Vroeger overzeese of koloniale geschiedenis
- Comparatieve maatschappijgeschiedenis
• Meer dan een vergelijkende geschiedenis van maatschappijen
- Globaliseringsgeschiedenis
• Focust veel verder dan alleen op de historische achtergrond van de hedendaagse
globalisering
Drie dominante verhaallijnen die telkens terugkeren:
1. Vorming van menselijke samenlevingen in relatie tot ecologische uitdagingen
• Ontstaan van vergelijkbare samenlevingspatronen (sociale orde,…)
▪ Binnen die patronen worden gelijke maar ook verschillende keuzes gemaakt
die hangen in sterke mate af van natuurlijke context
▪ Landbouw + graan/maïs/aardappel/rijstcultuur
