1 De notie bron
zaterdag 28 september 2024 21:50
Bronnen
• Overblijfselen = voorwerpen (artefacten) die uit het verleden tot ons gekomen zijn
○ Voorwerp: bestaan is al een spoor vh verleden
• Overleveringen = getuigenissen 'over' het verleden
○ Mondeling
○ Geschreven
Onderzoeksdomeinen: archeologie (overblijfselen) en geschiedenis (overleveringen)
CASUS: Vikingen
Geen geschreven bronnen, maar wel bv.runes
• = een soort alfabet
• Enkel sacrale functie
Overblijfselen: munten, wapens, schepen, burchten…
Overlevering: middeleeuwse annalen die melding maken vd invallen vd Vikingen
• Bijna allemaal gemaakt door clerici van het Europese vasteland
Schriftelijke getuigenissen?
• Vooral van getraumatiseerde monniken, bijna alles Europese clerici
• Deels doorgegeven aan Arabische commentatoren
• Annalen
○ Analyse v monniken over optekeningen, jaarboeken, …
○ Korte beschrijvingen over invallen
• Dorestad
○ Vroegmiddeleeuwse handelsplaats in de jaren 600-800
○ Nederland, dicht bij Utrecht
• Vikingen waren volgens monniken een straf van god
○ Wat zijn annalen? Type bron? Wie heeft het gemaakt? = maakt interpretatie logisch
-> Jaar 800: Karolingische Rijk opzoeken!!!
Vikingaanvallen van bron naar historisch feit?
Gebeurtenis -> interpretatie vd gebeurtenis door getuige of andere -> neerslag in bron ->
interpretatie vd bron door historicus of andere -> verklaring -> weergave van de gebeurtenis in een
historisch narratief
1.1. Bronnen: bewust creaties?
Auteurs van getuigenissen geven ons informatie over
• Wat er is gebeurd
• Hoe iets is gebeurd
• Waarom iets is gebeurd
MAAR niet overal duidelijk
Bewuste creaties?
• Doel(publiek) voor ogen (manipulatie) = bewust
• Etensresten, afval = onbewust + meer waarde dan bewust gemaakte bronnen
1 De bron, bouwstof voor kennis van het verleden Pagina 1
,Unwitting testimony
• = ongewilde getuigenis
• Artefacten die onbewust ontstaan, onthullen 'onbewuste realiteit'
• Bv. Scherven of etensresten in een afvalput
Bewuste creaties
• Artefacten gemaakt met een doel bv. Maken van een hakbijl, vastleggen bezitstitel <->
scherven
• Meeste brieven alleen bedoelt voor bestemmelingen, niet voor historici
Audiovisuele bronnen: in theorie bewust gemaakt
• MAAR vb. Van unwitting testimony moord op JFK (zie case 4)
Moderne media: iedereen heeft een gsm bij op opnames te maken, en kan het gemakkelijk delen
met de wereld
• Bv. George Floyd -> Black Lives Matter
=> massamedia heeft een grote rol
CASUS: De Russische agressie tegen Oekraïne - het bloedblad van Bucha
• Maart 2020 – eerste fase oorlog
• Rol NAVO
• Beelden van lijken <-> beschuldiging dat wij ze daar hebben gelegd
○ Manipulatie vandaag nog erger door deepfakes
• Wanneer breng je nieuws? = framing
• Anne Morelli: 10 geboden van oorlogspropaganda
○ Wat iedereen zegt
Opzoekwerk
• Vraag naar oorzakelijkheid <-> morele schuld, juridische illegitimiteit
• Factor geopolitiek: lange termijn vs korte termijn
• Ideologisch interpretatiekaders, wetenschappelijk paradigma
• Wat zijn de feiten? Hoe komen we dat te weten? Wie zegt wat?
• Hoe komt een Wikipedia-pagina tot stand?
• Wanneer is iets een 'officieel feit'?
• Welke getuigenissen zijns betrouwbaar? Wie heeft welk belang om te liegen
en te verdraaien?
• Hoe kunnen juiste feiten op een selectieve manier gebruikt worden?
• Wie kan de info ter plaatse checken?
• Zoek 5 artikels op, ook tegenstrijdige zaken
CASUS: De rode khmers en Oost-Timor, twee genocides, twee maten en gewichten?
• Noam Chomsky
○ Jaren 70-80
○ Toont aan hoe in niet-dictaturen gemanipuleerd w
○ Manufacturing consent
▪ = iedereen is erover eens dat bv. Poetin schuldig is
▪ Selectie van feiten, selectieve verontwaardiging (gestuurd door media)
○ De waarheid is nooit zwart-wit
○ Zelfcensuur, commerciële of ideologische doeleinden, vanuit een bepaald wereldbeeld,
dwang, …
1 De bron, bouwstof voor kennis van het verleden Pagina 2
, • Context Koude Oorlog
• 'Regime change' of 'staatsgrepen'
• Zelfcensuur, indirecte en directe censuur
• Staatsdictaturen, ideologische verzuiling en marktkrachten in de media
• Impliciete ideologische aannames bij journalisten
• Consensus zonder openlijke dwang
Discoursanalyse: Hoe worden feiten verwoord?
• Linguistic turn: sinds 20ste eeuw focus op de relatie taal en gebruiker
• Woorden hebben een betekenis
○ Denotatie en connotatie: bv. Terroristen tov vrijheidsstrijders en conflict of bezetting
▪ Denotatie: directe betekenis
▪ Connotatie: voorstelling
○ Actieve of passieve wijze: is er een handelend voorwerp of 'gebeuren' de dingen?
▪ Bv. 'Dood van' of 'moord op'
CASUS: de moord op JFK
• JFK? Eerste katholieke president v Amerika
• Dallas, USA 22/11/1963
• Een man filmt toevallig de moord op JFK tijdens het uittesten van zijn camera
• Audiovisuele bronnen: unwitting testimony
1.2. De vormeigenschappen: geschreven en ongeschreven bronnen
1.2.1. Geschreven bronnen
1. Verhalende of literaire bronnen en egodocumenten
○ Teksten in verhalende en narratieve vorm
▪ Doel? Inhoud overbrengen, boodschap overkomen
▪ Bv. Kronieken (oude geschiedverhalen), godsdienstige of geleerde traktaten
○ Motief om te maken? Ontspanning, inlichten tijdgenoot of nageslacht, opinie opdringen
of deelgenoten maken van inzichten via 'egodocumenten' zoals persoonlijke brief of
memoires
○ Fictie, maar ook kronieken
▪ Fictie 'niet echt gebeurd', maar vertellen ons meer over de cultuur
▪ Onderscheid fictie vs non-fictie anachronistisch: in de middeleeuwen elementen
van beide
▪ Kronieken: oude geschiedverhalen
○ Egodocumenten
▪ Documenten waarin een ego zich opzettelijk of onopzettelijk onthult – of verbergt,
bewust gecreëerd door de auteur zelf
• Bv. Dagboek, brieven, memoires, interviews, maar ook
zelfportretten/schilderijen
▪ Voor de schrijver een waarheid (Dichtung), als spiegel voor de realiteit
onbetrouwbaar MAAR de Dichtung is ook interessant om te verkennen
▪ Meer een beeld wat de auteur buiten zichzelf waarneemt dan onthulling van
zichzelf
▪ Rekening houden met zelfbedrog: kans dat de auteur rekening hield dat het
ontdekt en gelezen zou worden
• Selectie van informatie vanuit arrogantie
▪ Tendenzen
• Teleologisering: achteraf ergens een doel of richting aan toekennen
○ Een poging om een structuur, een lijn te krijgen in een geschiedenis,
uitgaande van het eindpunt van die geschiedenis = lineaire opvatting
1 De bron, bouwstof voor kennis van het verleden Pagina 3
, uitgaande van het eindpunt van die geschiedenis = lineaire opvatting
• Rationalisatie: irrationele of willekeurige acties rationeel voorstellen
• Accenten leggen op breuken of juist continuïteit
• Functioneel vergeten
▪ Bloeitijd ego-documenten in 1750-1850
• Kenmerkt periode: politiek-sociale en economische ontwikkelingen
• -> nood om individueel en collectief geheugen vast te leggen
○ Jean-Jacques Rousseau: Confessions
○ Wolfgang von Goethe: Dichtung und Wahrheit
○ J. Presser
▪ Hoe vervorming detecteren?
• Welke milieu stamt de auteur van af?
• Met welke vooroordelen schrijft hij/zij?
• Welk doel heeft de auteur?
▪ Vrij
2. Diplomatische teksten (bv. oorkonden)
○ = teksten die een rechtssituatie vaststellen of een nieuwe rechtssituatie scheppen
○ Oorkonde = een tekst voorzien van waarmerk zoals zegel of handtekening, met als doel
getuigenis afleggen voor een rechtshandeling
○ Niet vrij – drie delen
▪ Protocol: naam, bestemmeling, begroeting
▪ Context: narratief gedeelte, verhaal v motieven, bekendmaken beslissing
▪ Eschatocol: slot - aankondiging v validatietekens, getuigen en datering
○ Wetgevende activiteiten (wetten, ordonnanties, reglementen), juridische uitspraken
(vonnissen, arresten) of 'vrijwillige rechtspraak'
3. Bronnen uit administratieve, fiscale, financiële en juridische praktijk
○ 'De bronnen van sociale boekhouding'
○ Minder kans op liegen of fouten
○ Verslag over een opdracht, vergadering, zakenbeleid, bezitsstructuur, fiscale structuur,
sociale structuur of politieke structuur
○ Bv. rekeningen, parlement, boekhouding, belastingen, geboorten, huwelijken,
kieslijsten, …
CASUS (niet te kennen): Jan en Hubert van Eyck DIA 46
• Geschreven bronnen over leven
• Lam Gods: inscriptie Hubert begonnen => Jan afgemaakt
• Sommigen dachten dat Hubert niet bestond
1.2.2. Ongeschreven bronnen
1. Materiële voorwerpen
○ Archeologische sporen
▪ = alle materiële voorwerpen die een spoor zijn van menselijke activiteit in het
verleden
▪ Gebruiksvoorwerpen, kunstvoorwerpen, woningen, graven, …
▪ Grotendeels om op te graven
• Niet invasieve onderzoeksmethodes voor opgraving bv. EMI:
elektromagnetische inductie
▪ Leren ons meer over aanwezigheid v cultuurgroepen, leefpatronen en artistieke
ambities
▪ Oude gebouwen
1 De bron, bouwstof voor kennis van het verleden Pagina 4
