INHOUDSOPGAVE
Saint-Simon en Comte – Sociologie als een positieve wetenschap........................................................1
Inleiding.............................................................................................................................................1
Het frustrerende voorbeeld van de natuurwetenschap................................................................1
Giambattista Vico en de Nuova Scienza.........................................................................................1
Comtes megalomanie....................................................................................................................1
De buitenissige levenswandel der positivisten..............................................................................1
Saint-Simon (1760-1825)...................................................................................................................1
Saint-Simon, de Karel de Grote van de wetenschap......................................................................1
Waanzin als eretitel – de ontdekking van “le principe organisateur”............................................2
Politiek als wetenschap van productie...........................................................................................2
Saint-Simons gedachte experiment – Le parabole.........................................................................2
Arbeid en liefde.............................................................................................................................3
Tout par l’industrie, tout pour elle.................................................................................................3
De Saint-Simonisten.......................................................................................................................3
Saint-Simon tussen zelfoverschatting en zelfmedelijden...............................................................3
Auguste Comte..................................................................................................................................3
Auguste Comte in het spoor van Saint-Simon................................................................................3
Het positieve..................................................................................................................................4
Het reële versus de verbeelding....................................................................................................4
Nut versus ledigheid – soorten kennis...........................................................................................4
Zekerheid versus twijfel.................................................................................................................5
Comtes sciëntocratie en repressieve tolerantie.............................................................................5
De impasse van het logisch positivisme.........................................................................................6
Positivisme als geestelijke macht...................................................................................................6
Breuk met Saint-Simon als mini-investituurstrijd...........................................................................7
Wet der drie stadia........................................................................................................................7
Positief versus negatief – voorbij kritiek, gewetensvrijheid en democratie...................................7
Conclusie – de gerealiseerde technocratie....................................................................................8
Kennis als strijd, strijd als kennis – De wereld volgens Karl Marx........................................................10
Inleiding...........................................................................................................................................10
Marx als wereldhistorische figuur (1818 - 1883)..........................................................................10
I
, Hoe Marx interpreteren?.............................................................................................................10
Een biografische schets....................................................................................................................10
Burgelijke afkomst – de verlichting thuis.....................................................................................10
Invloed van judaïsme – de joodse geschiedenisopvatting...........................................................10
Marx en de literatuur...................................................................................................................10
Evolutie van Marx‘ denken..............................................................................................................11
Belijdenisbrief aan zijn vader – breuk met het idealisme............................................................11
Hegels dialectisch systeem op z’n kop.........................................................................................11
Journalist.....................................................................................................................................11
Parijse tijd – ontdekking van het proletariaat – wapen van de kritiek.........................................11
Friedrich Engels en de “echte economie”....................................................................................12
Brussel – “Democratische dictator”- Het Communistisch manifest.............................................12
Wetenschappelijk socialisme – ontwikkelingswetten – historisch materialisme:
productiekrachten/productieverhoudingen................................................................................13
1848 – revolutie, of toch bijna – revolutionaire strategie............................................................14
Armoede, “emigratiedrek”en journalistiek in Londen.................................................................14
Continuïteit in Marx’ werk – ontdekking van de Frühschriften – Althusser – Das Kapital lezen I 15
Citaten als commentaar – Marx en Dante in de hel – Das Kapital lezen II...................................15
Zur Kritik der Politischen Oekonomie – Lasalle – Eerste Internationale.......................................15
Het kapitaal is als een vampier....................................................................................................15
De waar – gebruikswaarde en ruilwaarde...................................................................................16
Het fetisjkarakter van de waar.....................................................................................................16
Geld.............................................................................................................................................17
De algemene formule van het kapitaal – geld als doel – beweeglijkheid van het kapitaal –
kapitaal als God............................................................................................................................17
Arbeid als waar – uitbuiting.........................................................................................................18
Kapitaalaccumulatie voert het kapitalisme ten top en… naar de afgrond...................................18
Das Kapital: tussen “wet” en “hoop”...........................................................................................18
Marxistische en “burgerlijke” economie: een dovemansgesprek................................................19
Een kritische appreciatie..............................................................................................................19
De sociologische verbeelding van Emile Durkheim (1858-1917).........................................................21
Durkheim en de erkenning van de sociologie als wetenschap.........................................................21
Durkheim, Tarde, Le Bon, Worms: wil de ware socioloog opstaan?................................................21
II
, Kleine excursie over “grote mannen” – over het nut van klassieke auteurs lezen..........................21
Het sociale milieu van Durkheim – de twee gezichten van de maatschappij...................................21
Durkheim als “normalien”- de mens als homo duplex - individu versus maatschappij....................22
Frankrijk – het individualisme – kritiek op het contractdenken – naweeën van de revolutie..........22
Dreyfus-affaire – aansluiting en kritiek op Rousseau – individualisme als bindmiddel – “cultus van
het individu”....................................................................................................................................23
Me, my selfie and I...........................................................................................................................24
Wilhelm Wundt en de experimentele psychologie..........................................................................24
De la division du travail social..........................................................................................................25
De notie arbeidsdeling.................................................................................................................25
Het “conscience collective” en het internet.................................................................................25
Het segment – de Irokezen – individuen zonder individualiteit – mechanische solidariteit –
repressief recht............................................................................................................................26
Organische solidariteit – Durkheims organicisme – restitutief recht – waarde van het individu. 26
Anomie........................................................................................................................................27
Kritiek op economisering – pleidooi voor corporaties – het “middenveld”.................................27
Waar komt arbeidsdeling vandaan?............................................................................................28
De betekenis van La Division du travail social..............................................................................28
Montesquieu en de ontdekking van de maatschappij – “Sociologie van het sociale” versus
“sociologie van dingen”...................................................................................................................29
Regels van de sociologische methode als disciplinering..................................................................30
Eerste regel: sociale feiten als dingen beschouwen – Weber vs Durkheim.................................30
Kenmerken van “le fait social”.....................................................................................................31
Op zoek naar sociale feiten..........................................................................................................31
Omgangstaal: obstakel of toegangspoort....................................................................................31
Waarom recht en statistiek belangrijk zijn...................................................................................32
Wetenschappen en grensgeschillen – “bestaat” de collectiviteit?..............................................32
Sociologisch verklaren: causaal en functioneel............................................................................33
Het normale en het pathologische – Durkheim meets Darwin....................................................34
Het geval Socrates – nood aan vernieuwing – de normaliteit van misdaad................................34
Le suicide.........................................................................................................................................35
Schoolvoorbeeld van sociologisch onderzoek..............................................................................35
Egoïstische zelfdoding – te weinig sociale integratie...................................................................35
Altruïstische zelfdoding – te veel sociale integratie.....................................................................36
III
, Anomische zelfmoord – te weinig regulering..............................................................................36
Fatalistische zelfmoord – te veel regulering................................................................................36
Les formes élémentaires de la vie réligieuse...................................................................................36
Niets buiten de maatschappij......................................................................................................36
Wetenschap versus religie – de realiteit van het geloof..............................................................37
Het profane en het sacrale..........................................................................................................37
Oorsprong van religie – sociale effervescence.............................................................................38
Totemisme...................................................................................................................................38
Denkcategorieën..........................................................................................................................39
Het totemisme en de samenleving van de toekomst...................................................................40
Het tragische verstehen van Max Weber (1864-1920)........................................................................40
Weber als mensentype....................................................................................................................40
Wetenschap als beroep – Webers mensbeeld.................................................................................40
Kritiek op objectiviteit......................................................................................................................41
Cultuur vergt inspiratie: een knipoog naar Gilbert Ryle...................................................................42
De wereld als een “stand van zaken” vs de wereld als een “stand van waarden”- Heinrich Rickert
.........................................................................................................................................................42
Hermeneutiek: met Schleiermacher in het spoor van Hermes........................................................42
Verstehen: het leven volgens Dilthey..............................................................................................43
Het begrip “ideaaltype” – een eerste kennismaking........................................................................44
Ideaaltype en statistiek – geen goede vrienden..............................................................................44
Ideaaltype – een andere kennismaking...........................................................................................44
Het misverstand genaamd “waardevrijheid”...................................................................................45
Is het ideaaltype een utopie?..........................................................................................................45
Ideaaltype – een catechismus van mogelijke misverstanden..........................................................45
Naar een ideaaltype van het ideaaltype..........................................................................................46
Een voorbeeld: de gotiek.................................................................................................................46
De les van de neogotiek – de beperking van de ideaaltypische methode.......................................47
Andere beperkingen van de ideaaltypische methode.....................................................................47
Rationalistisch karakter van ideaaltypes – de vier basistypes van handelen...................................47
Traditie.........................................................................................................................................48
De ladder van rationaliteit...............................................................................................................48
De wetenschappelijke bruikbaarheid van de vier handelingstypes.................................................48
IV
, Verstehen voor gevorderde beginners: “direct begrijpen” vs “erklärend verstehen” – oorzaak
versus motief – wetmatigheden als “kansen”.................................................................................49
Bestaan collectiviteiten? Over structuren, individuen en kansen....................................................49
Sociaal handelen..............................................................................................................................49
Weber als “atoomfysicus” van de sociologie...................................................................................50
Klein en groot: in het spoor van Webers rationaliseringstheorieën................................................50
De protestante ethiek en de geest van het kapitalisme...................................................................50
De Weberthese is niet van Weber...............................................................................................50
Weber en Marx............................................................................................................................51
De protestanse ethiek als een schilderijtentoonstelling..............................................................51
Benjamin Franklin en de geest van het kapitalisme.....................................................................51
Luther en de uitvinding van “het beroep”...................................................................................52
Calvijn: angst voor het hiernamaals – arbeid als uitkomst...........................................................52
Baxter – kapitaalvorming door ascetische spaardwang...............................................................53
John Wesley: geld verdienen als verweermiddel tegen… geldzucht............................................53
Wij moeten beroepsmens zijn…..................................................................................................53
Het tragisch verstehen van Weber..................................................................................................53
Het sociale als het nieuwe – Het optimisme van G.H. Mead (1863-1931)...........................................54
Mead als lesgever en schrijver.........................................................................................................54
Filosoof van het nieuwe...................................................................................................................54
De tijd als het nu..............................................................................................................................54
Socialiteit – het nieuwe is het sociale..............................................................................................55
Sociaal behaviorisme – de act..........................................................................................................56
De sociale act...................................................................................................................................56
Gebarencommunicatie....................................................................................................................56
Symbolische communicatie – vocal gestures...................................................................................56
Kleine excursus over internalisatie en de ontdekking van spiegelcellen..........................................57
Denken als innerlijke conversatie....................................................................................................57
Van “omgeving” naar “meerduidige wereld” – de “objectieve wereld” – praten met dingen.........58
Zelfbewustzijn..................................................................................................................................58
“I” & “Me” - socialiteit en temporaliteit van de persoonlijkheid.....................................................58
De sociale wereld – “play” en “game” – de ander...........................................................................59
Generalized other – de wereldwijze “universe of discourse”..........................................................59
V
, Basisideeën van symbolisch interactionisme...................................................................................59
Samenleving als “samenhandeling”.................................................................................................60
Methodologie en theorie.................................................................................................................60
Empirisch onderzoek....................................................................................................................60
Theorie.........................................................................................................................................60
VI
,SAINT-SIMON EN COMTE – SOCIOLOGIE ALS EEN POSITIEVE
WETENSCHAP
Inleiding
Het frustrerende voorbeeld van de natuurwetenschap
Fysica als inspiratie: zoekend naar Newton van de sociale wetenschappen
→ Comte: sociologie = physique sociale
Evolutiebiologie van Darwin als inspiratie => sociobiologen
Giambattista Vico en de Nuova Scienza
“Sociale werkelijkheid is gemaakt door mensen → beter te verstaan dan natuurkundige fenomenen”
Natuurkunde = vaststellen, niet begrijpen
Humane wetenschap = Nuova Scienza die oude wetenschap van Newton zou overstijgen
vergelijking met oude wetenschap blijft, geen ontkomen aan (cfr statistiek, zelfs bij Weber)
Comtes megalomanie
Reorganisatie van alle wetenschappen onder supervisie van sociologie: Sociologie =
overkoepelende, synthetische wetenschap die alle positieve kennis in zich opneemt en ordent.
Oorsprong idee: bewondering ME maatschappij: samenhang, duidelijkheid, orde, eensgezindheid.
Maar: niet gebaseerd op feiten → hier komt sociologie, wél gebaseerd op feiten.
Sociologie = erfgenaam religie en metafysica
Handelen wordt toegepaste wetenschap
De buitenissige levenswandel der positivisten
Grondleggers positivisme = megalomanen: Positivistische machtsverhouding tot de wereld
Positivisme ≈ napoleonistische inslag
Wil meer dan de wereld begrijpen: verovering en herinrichting
Wetenschappelijk totalitarisme: mensen en dingen op juiste plaats zetten en functioneren
optimaliseren
Gelukt: feitenkennis = belangrijk. Efficiënt handelen obv kennis, effectief en productief zijn,
wetenschap moet wereld sturen… allemaal erfenis van positivisme
Saint-Simon (1760-1825)
Tijdsgeest: politieke vernieuwing, kennismaatschappij, technologische innovatie
Saint-Simon, de Karel de Grote van de wetenschap
Leermeester van Auguste Comte.
Van adel, maar nam deel aan Amerikaanse revolutie
Encyclopedisch project: alle kennis laten samenkomen in zijn hoofd → groots inzicht
1
,Evangelistisch principe “doe niet aan anderen wat gij niet wilt dat U gedaan wordt” = negatief. Hij wil
positief principe → Ethiek = “de mens moet werken”
Waanzin als eretitel – de ontdekking van “le principe
organisateur”
Kennis natuurwetenschappen = geneesmiddel voor de kwalen van de mensheid
Fysico-politiek = grondslag voor de organisatie van het leven
Travail sur la gravitation universelle (1813)
Wet van de zwaartekracht geeft universum eenheid → Ook de grondslag van maatschappelijke orde
Naties binnen natuurlijke, wetenschappelijk vast te stellen grenzen → vrede en voorspoed
Te hoog gegrepen: “waanzinnig”. Comte: nieuwe kennis als een vorm van waanzin bij conceptie
18de eeuw kritisch en revolutionair: tijd voor iets nieuws => Synthese van alle kennis
L’organisateur (1819)
Uitwerking van het “organiserend principe”
Positieve filosofie brengt maatschappelijke orde in overeenstemming met de kosmische orde.
Kennis moet verspreid, verbeterd en toegepast worden, en bovenal gesynthetiseerd
Vestiging kennismaatschappij
Kennis, macht en organisatie = de heilige graal van de menselijke orde en samenleving
tijdperk van fysico-politiek, van scientistisch centralisme.
Politiek als wetenschap van productie
Van “regering” naar “bestuur”: geen politiekers maar leiders van de maatschappij zelf: de leiders van
de productie → wetenschap van de productie
Hervorming parlement: Stem van wetenschap, kunst en industrie (dus niet het volk!)
Kamer van Uitvinding: plannen ter verbetering/verfraaiing Franse maatschappij
Kamer van Onderzoek: toetsen planning op haalbaarheid
Kamer van Uitvoering: industrietak; uitvoering plannen en heft belastingen
Wetgeving = combinatie directe democratie en wetenschappelijk despotisme (↔ Comte; autoritair
technocratisch elitisme, want weinig op met gewoon volk)
Saint-Simons gedachte experiment – Le parabole
Uitgewerkt in L’organisateur
Vlijmscherp voor huidige machthebbers: = parasieten:
Dood van beste “savants, artistes et artisans” → groot verlies voor het land
Tov. dood van adel, ministers etc → weinig effect op samenleving
NV Frankrijk: het land opvatten als één grote organisatie geleid door geleerden, kunstenaars en
bedrijfslieden. Geen details van uitwerking. “Wetenschappers kunnen bvb systeem van zedenleer en
staatkunde ontwerpen”.
2
, Arbeid en liefde
Doel reorganisatie: nijvere samenleving
Lagere volksklassen en armen krijgen werk → armoede en lijden verdwijnt
Belang van rationale, efficiënte werkverdeling (cfr. Taylorisme)
Liefdadigheid en armenzorg niet meer nodig: armen krijgen arbeid
Liefde zou echter niet verdwijnen: onder filantropie en bereidwillige coöperatie mengt liefde zich
door de arbeid.
Arbeid haalt het beste in ons boven
≈ Team spirit
Tout par l’industrie, tout pour elle
Saint-Simon = utopisch socialist
Maar: geen socialist, ook geen gemeenschap van goederen, spreekt niet van revolutie
Lofzang op industrie en wetenschap, protest tegen samenleving die harde werkers niet beloond
Geen rechtstreekse kritiek op ongelijkheid, als iedereen maar werkt, komt beloning wel
De Saint-Simonisten
Aanhangers Saint-Simon: ≈ sekte
Bepleiten afschaffing privaat bezit, halfmystiek geloof in samenwerking en mensenliefde
Gekleerd in speciale vesten die je niet alleen kan aan of uitdoen
Afhankelijkheid van andere benadrukken
Saint-Simon tussen zelfoverschatting en zelfmedelijden
Zelfmoord want ongeapprecieerd. Lukt niet.
“Le catéchisme des industriels”: legt hiërarchie van de industriële samenleving vast
Meritocratische piramide: positie overeenkomstig met verdienste
Auguste Comte
= “de vader van de sociologie”
Focus op positieve feiten
Droom:
Veralgemeende wetenschappelijkheid: naar een kennismaatschappij
Sociologie als koepelwetenschap
Neiging naar scientocratie: politiek als toegepaste wetenschap
Wetenschap als religie
Auguste Comte in het spoor van Saint-Simon
Comte was secretaris van Saint-Simon; bracht orde in diens ideëen + eigen accenten
Autodidact, zin voor synthese net zoals S-S
3
