MOGELIJKE EXAMENVRAGEN MEDISCHE ETHIEK
GASTMANS
1. WAT IS INTERPRETATIEVE DIALOOG? BESPREEK IN DE CONTEXT VAN EEN
PSYCHIATRISCHE PATIËNT DIE EUTHANASIE AANVRAAGT.
Casus in boek: Louis had een moeilijke jeugd, heeft al veel therapieën en behandelingen
achter de rug, maar de suïcidegedachten blijven aanwezig. Psychiater geeft aan dat er
voor hem niet veel therapeutische opties meer zijn. Louis vraagt uiteindelijk voor
euthanasie, geeft aan dat dit zijn laatste en enige hoop is op menswaardig einde,
aangezien hij bij weigering zou blijven proberen zichzelf te doden.
Zorg is een basisgegeven in ons leven. Uit de casus leren we dat zorg niet alleen van
nature is, maar ook als ethische opgave die ons verbindt met kwetsbare medemensen.
Zorg is een menselijke manier om kwetsbaarheid op te vangen: van nature uit (voor
onszelf) of ethisch (voor de anderen). Hoe groter de kwetsbaarheid, hoe groter het gevoel
van de ethische plicht om voor de persoon te zorgen. Het is een soort
verantwoordelijkheid die we aanvoelen en nemen, en die een belangrijk gegeven vormt
in onze relaties met anderen. Zorg als ethische opgave wordt niet gezien als een
belasting die ons van buitenaf wordt opgelegd, maar veeleer als een opgave die van
binnenuit wordt aangevoeld. Zo is Louis’ kwetsbare situatie een motivatie voor de
psychiater om zijn verantwoordelijkheid op te nemen en voor Louis te zorgen.
Via dialoog wordt gezocht naar de best mogelijke waardigheidsbevorderende zorg. Dit
gebeurt wanneer men de persoon in al zijn dimensies respecteert. Door in dialoog te
gaan kan de hulpverlener uitzoeken hoe Louis zijn levenseinde voorstelt en van waar de
euthanasievraag komt. Men probeert het perspectief van de patiënt zo goed mogelijk te
begrijpen en interpreteren door met hem in gesprek te gaan. (= interpretatieve
dialoog) Daarnaast kan de psychiater ook de familie van Louis betrekken in het
zorgproces (relationele verbondenheid). Dit kan Louis helpen om steun te vinden bij het
doorgaan van zo’n zorgproces.
Via zorg wordt autonomie versterkt, zorg en autonomie hoeven elkaar niet uit te sluiten,
integendeel. Gezonde zorgrelaties willen de autonomie van de betrokken personen net
bevestigen en versterken. Zorg is een middel om ons streven naar autonomie waar te
maken. Respect voor autonomie in verbondenheid. Euthanasieverzoek is een verlangen
om gehoord en gezien te worden als vrij individu met autonome wens.
Nooit van begin duidelijk welke zorg het meest adequaat en gepast is. Men moet een
gepast zorgantwoord proberen te vinden via interpretatieve dialoog. Het wordt stukje bij
beetje opgebouwd – in een proces van communicatie en interpretatie tussen de
zorgverlener, patiënt en de omgeving.
Verantwoordelijkheidszin en deskundigheid als cruciale houdingen van de hulpverlener.
2. BESPREEK HOE VOOR DE ETHISCHE ZORGEVALUATIE BELEEFDE
ERVARINGEN BELANGRIJK ZIJN. ILLUSTREER AAN DE HAND VAN EEN
VOORBEELD.
De concrete ervaringen van patiënten en zorgverleners vormen het vertrekpunt om de
ethische kwaliteit van zorg te evalueren. Zorg draait namelijk om de interactie
1
, tussen mensen: “Zorg gebeurt tussen mensen.” Het is daarom belangrijk om te vragen
hoe een patiënt het zorgproces heeft beleefd, in plaats van alleen te controleren of alle
keuzes gerespecteerd zijn. Niet iedere patiënt ziet autonomie namelijk als het hoogste
goed.
Deze aanpak, ook wel ervaringsethiek genoemd, kijkt ‘van binnenuit’ naar de
ervaringen van betrokkenen, in tegenstelling tot theoretische ethiek die ‘van
buitenaf’ beoordeelt. Door écht inzicht te krijgen in hoe artsen, verpleegkundigen en
patiënten denken en voelen, ontstaat een beter begrip van de ethische vraagstukken die
zich voordoen in de zorg. Dit schept een veel complexer beeld dan de ethiek van
principes.
Kwalitatieve onderzoeksmethoden, zoals intensieve diepgaande interviews met alle
betrokkenen, helpen om het perspectief van patiënten, families en zorgverleners te
begrijpen. Op deze manier kunnen we veel leren over de beleving van zorg in de praktijk
door alle betrokkenen. Deze concreet beleefde ervaringen navragen en empirisch
onderzoeken helpen ons bij het vormen van een genuanceerd beeld waarmee we
waardigheidsbevorderende zorg kunnen bouwen. Deze concreet beleefde ervaringen zijn
dus het vertrekpunt van ons model voor de medische ethiek. Dit type onderzoek heeft
bovendien een emancipatorische kracht: het geeft stem aan groepen die voorheen
weinig gehoord werden.
Een belangrijk inzicht uit deze ervaringen is dat de kernbeleving van mensen die met
ethische problemen in de zorg worden geconfronteerd, vaak draait om kwetsbaarheid.
Het begrijpen en erkennen van deze kwetsbaarheid is essentieel om ethische zorg te
bieden.
Een patiënt stelt zich kwetsbaar op wanneer hij concrete ervaringen deelt met de
hulpverlener. Kwetsbaarheid is fundamenteel voor mensen, maar het is ook een reëel
gevaar van ont-waardiging. Het verbindt de patiënt en hulpverlener, ze delen een leven
in kwetsbaarheid.
Een concreet voorbeeld: verpleegkundigen ervaren hun betrokkenheid bij een
euthanasieproces als zwaar en moeilijk, niet alleen vanuit organisatorisch en praktisch
oogpunt, maar vooral ook emotioneel. De studie bracht aan het licht hoe groot hun
feitelijke betrokkenheid is in het proces voor een patiënt die om euthanasie vraagt. De
studie heeft ertoe bijgedragen dat in de ethische visieontwikkeling over euthanasie nu
ook aan VPK de aandacht wordt geschonken die overeenkomt met hun reële bijdrage in
het zorgproces.
3. LEG AUTONOMIE IN VERBONDENHEID (RELATIONELE AUTONOMIE) UIT IN
DE CONTEXT VAN NIET-TERMINALE PSYCHIATRISCHE PATIËNTEN.
Casus in boek: Louis had een moeilijke jeugd, heeft al veel therapieën en behandelingen
achter de rug, maar de suïcidegedachten blijven aanwezig. Psychiater geeft aan dat er
voor hem niet veel therapeutische opties meer zijn. Louis vraagt uiteindelijk voor
euthanasie, geeft aan dat dit zijn laatste en enige hoop is op menswaardig einde,
aangezien hij bij weigering zou blijven proberen zichzelf te doden.
2
