Inhoudsopgave
INLEIDING ............................................................................................................................................................. 7
1.1 ARBEID EN RECHT ...................................................................................................................................................... 7
1.1.1 Algemeen ........................................................................................................................................................ 7
1.1.2 Beknopt historisch overzicht ........................................................................................................................... 7
1.2 TOEPASSINGSGEBIED.................................................................................................................................................. 9
1.2.1 Vormen ............................................................................................................................................................ 9
1.2.2 Ratione personae ............................................................................................................................................ 9
A. WERKNEMERS UIT PARTICULIERE SECTOR ........................................................................................................................ 9
B. WERKNEMERS UIT DE PUBLIEKE SECTOR .......................................................................................................................... 9
(1) Ambtenaren.................................................................................................................................................................. 9
(2) Contractuelen ............................................................................................................................................................. 10
(3) Andere bijzondere categorieën .................................................................................................................................. 11
1.2.3 Ratione materiae ........................................................................................................................................... 11
A. HET COLLECTIEF ARBEIDSRECHT ...................................................................................................................................... 11
(1) Collectieve arbeidsovereenkomsten .......................................................................................................................... 11
(2) De arbeidsreglementenwet ........................................................................................................................................ 11
(3) Bedrijfsorganisatie ...................................................................................................................................................... 11
(4) Vakbondsvrijheid ........................................................................................................................................................ 12
(5) Collectief conflictenrecht ........................................................................................................................................... 12
A. INDIVIDUEEL ARBEIDSRECHT ........................................................................................................................................... 12
B. DE ARBEIDSREGLEMENTERING ........................................................................................................................................ 13
C. HET SOCIAAL HANDHAVINGSRECHT ................................................................................................................................ 13
(1) Procedure bij gespecialiseerde rechtscollege ............................................................................................................ 13
(2) Sociaal strafrecht ........................................................................................................................................................ 15
(3) Administratieve geldboeten ....................................................................................................................................... 16
(4) Sociale inspectiediensten ........................................................................................................................................... 16
1.2.4 Ratione loci .................................................................................................................................................... 17
A. BEVOEGDE RECHTER ........................................................................................................................................................ 17
B. TOEPASSELIJKE ARBEIDSRECHT BIJ INTERNATIONALE ARBEIDSOVEREENKOMSTEN ...................................................... 19
(1) Partijen kiezen welk recht van toepassing is .............................................................................................................. 19
(2) Partijen kiezen niet welk recht van toepassing is ....................................................................................................... 20
1.3 BRONNEN VAN HET ARBEIDSRECHT ............................................................................................................................. 21
1.3.1 Overzicht van de rechtsbronnen ................................................................................................................... 21
A. INTERNATIONALE RECHTSBRONNEN ............................................................................................................................... 21
(1) De verenigde naties (VN): ........................................................................................................................................... 21
(2) De internationale arbreidsoganisatie (IAO) ................................................................................................................ 21
B. EUROPEES NIVEAU........................................................................................................................................................... 22
(1) De Raad van Europa ................................................................................................................................................... 22
(2) Europese unie ............................................................................................................................................................. 23
C. BELGISCH NIVEAU (NATIONAAL) ..................................................................................................................................... 24
(1) De grondwet ............................................................................................................................................................... 24
(2) De wet ........................................................................................................................................................................ 25
(3) Rechtspraak ................................................................................................................................................................ 25
(4) Rechtsleer ................................................................................................................................................................... 26
(5) Andere rechtsbronnen ............................................................................................................................................... 26
D. DE EIGEN RECHTSVORMING ............................................................................................................................................ 26
(1) Conventioneel recht ................................................................................................................................................... 26
(2) Eigen rechtsvorming van reglementaire aard ............................................................................................................ 26
1.3.2 Hiërarchie van de rechtsbronnen .................................................................................................................. 27
A. ONVOLLEDIG ARTIKEL ..................................................................................................................................................... 27
(1) Rang 1: dwingende bepalingen van de wet ................................................................................................................ 28
(2) Rang 2: algemeen verbindend verklaarde cao’s ......................................................................................................... 29
(3) Rang 2 + 3 ................................................................................................................................................................... 29
(4) Geen algemeen gunstigheidsbeginsel ........................................................................................................................ 30
RECHT IVM DE ARBEIDSMARKT........................................................................................................................... 31
2.1 DE BEPERKING VAN DE TOEGANG TOT DE NATIONALE ARBEIDSMARKT................................................................................. 31
2.1.1 De contingentering op nationaal niveau ....................................................................................................... 31
1
, A. EER ONDERDANEN ........................................................................................................................................................... 31
B. NIET – EER ONDERDANEN ............................................................................................................................................... 31
(1) Verblijf vs. Tewerkstelling........................................................................................................................................... 32
(2) Verkrijging arbeidskaart voor niet-bevoorrechte EU – onderdaan/EER – onderdaan ............................................... 32
(3) Single permit............................................................................................................................................................... 33
2.1.2 Het havenbedrijf............................................................................................................................................ 33
2.2 RECHT IVM DE WERKGELEGENHEID ............................................................................................................................. 35
2.2.1 Algemene werkgelegenheidsbevorderende maatregelen ............................................................................ 35
A. HET DRUKKEN VAN LOON -EN ARBEIDSKOSTEN.............................................................................................................. 35
(1) Loonvorming: van vrije naar geleide onderhandeling ................................................................................................ 35
(2) Vastleggen loonnorm ................................................................................................................................................. 35
B. DE HERVERDELING VAN DE BESCHIKBARE ARBEIDS(STIJD) ............................................................................................. 36
(1) Verkorting van de duur van de arbeidstijd ................................................................................................................. 36
INDIVIDUEEL ARBEIDSRECHT .............................................................................................................................. 37
3.1 ARBEIDSOVEREENKOMSTENWET ................................................................................................................................. 37
3.1.1 Personele toepassingsgebied ........................................................................................................................ 37
A. ALGEMEEN ....................................................................................................................................................................... 37
B. VRIJWILLIGERS ................................................................................................................................................................. 37
C. BIJKLUSSERS ..................................................................................................................................................................... 38
(1) Bijkluswet t.e.m. 31 december 2020 .......................................................................................................................... 38
(2) Vernietiging Grondwettelijk hof ................................................................................................................................. 39
3.2 DE ARBEIDSOVEREENKOMST ...................................................................................................................................... 39
3.2.1 Begrip ............................................................................................................................................................ 39
3.2.2 Band van ondergeschiktheid ......................................................................................................................... 40
A. INHOUD EN BELANG ........................................................................................................................................................ 40
B. EVOLUTIE ......................................................................................................................................................................... 41
C. SCHIJNZELFSTANDIGE ...................................................................................................................................................... 42
(1) Begrip ......................................................................................................................................................................... 42
(2) De arbeidsrelatiewet .................................................................................................................................................. 43
3.2.3 Bewijs van de individuele arbeidsovereenkomst .......................................................................................... 50
A. ALGEMEEN ....................................................................................................................................................................... 50
B. BEWIJS TEGEN ONDERNEMINGEN IN DE ZIN VAN HET ECONOMISCH WETBOEK ........................................................... 51
3.3 SLUITEN VAN DE ARBEIDSOVEREENKOMST .................................................................................................................... 51
3.3.1 Aanwervingsvrijheid en aanwervingsrecht ................................................................................................... 51
A. DE VERPLICHTING OM PERSONEEL AAN TE NEMEN MET EEN START VAN EEN OVEREENKOMST .................................. 51
B. VERPLICHTING OM WERKNEMERS TE VERVANGEN DIE MET BRUGPENSIOEN GAAN .................................................... 52
C. DISCRIMINATIEVERBOD ................................................................................................................................................... 52
(1) Meer dan 30 jaar discriminatiewetgeving .................................................................................................................. 52
(2) De nieuwe antidiscriminatiewetgeving ...................................................................................................................... 53
(3) De discriminatiewetgeving leidt tot veel rechtspraak ................................................................................................ 59
3.3.2 Soorten arbeidsovereenkomsten .................................................................................................................. 63
A. DUUR WAARVOOR DE ARBEIDSOVEREENKOMST WERD AANGEGAAN .......................................................................... 63
(1) Bepaalde duur ............................................................................................................................................................ 63
(2) Onbepaalde duur ........................................................................................................................................................ 66
B. DE ARBEIDSOVEREENKOMST VOOR BEPAALD WERK ...................................................................................................... 67
C. AARD VAN HET WERK OF HOEDANIGHEID VAN DE PERSOON DIE DE ARBEID PRESTEERT ............................................. 67
(1) Algemeen.................................................................................................................................................................... 67
(2) Andere herkwalificatievraagstukken .......................................................................................................................... 68
(3) Juridische kwalificatie ................................................................................................................................................. 68
D. VERVANGINGOVEREENKOMST ........................................................................................................................................ 70
(1) Principe ....................................................................................................................................................................... 70
(2) Vormvereisten ............................................................................................................................................................ 70
(3) Arbeidsovereenkomst voor bepaalde of onbepaalde tijd .......................................................................................... 70
(4) Beëindiging ................................................................................................................................................................. 71
E. DEELTIJDSE ARBEID .......................................................................................................................................................... 72
(1) Begrip ......................................................................................................................................................................... 72
(2) Vormvereisten (art. 11bis arbeidsovereenkomstwet)................................................................................................ 72
(3) Bescherming van de deeltijdse werknemer ............................................................................................................... 73
3.3.3 Inhoud van de arbeidsovereenkomst ............................................................................................................ 75
A. VERBODEN BEDINGEN ..................................................................................................................................................... 75
(1) Bepaalde ontbindende bedingen ............................................................................................................................... 75
(2) Wijzigingsbeding ......................................................................................................................................................... 76
2
, B. IN DE ARBEIDSOVEREENKOMST GEREGELDE BEDINGEN................................................................................................. 77
(1) Het proefbeding ......................................................................................................................................................... 77
(2) Beding van borgtocht ................................................................................................................................................. 77
(3) Scholingsbeding .......................................................................................................................................................... 78
(4) Nieuwe informatieve richtlijn ..................................................................................................................................... 78
C. NIET DOOR DE WETGEVER GEREGELDE BEDINGEN ......................................................................................................... 78
3.4 TEWERKSTELLING .................................................................................................................................................... 80
3.4.1 Rechten en plichten ...................................................................................................................................... 80
A. PLICHTEN VAN DE WERKGEVER ....................................................................................................................................... 80
(1) Algemeen.................................................................................................................................................................... 80
(2) Loonbegrip.................................................................................................................................................................. 81
(3) Het betalen van loon .................................................................................................................................................. 82
(4) Het respecteren van de arbeidsduurgrenzen ............................................................................................................. 85
(5) Het overhandigen van een arbeidsreglement ............................................................................................................ 89
B. PLICHTEN VAN DE WERKNEMER...................................................................................................................................... 93
(1) Overzicht .................................................................................................................................................................... 93
(2) Privacybescherming.................................................................................................................................................... 95
3.4.2 Aansprakelijkheid .......................................................................................................................................... 96
A. VOORAF ........................................................................................................................................................................... 96
B. DE (BUITEN)CONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE WERKNEMER TEN AANZIEN VAN DE WERKGEVER ............ 96
(1) De contractuele aansprakelijkheid ............................................................................................................................. 96
(2) Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid .................................................................... 98
(3) Aansprakelijkheid voor gebrekkig werk...................................................................................................................... 98
C. BUITENCONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID ................................................................................................................. 98
(1) Buitencontractuele aansprakelijkheid tav derden ..................................................................................................... 98
(2) Een arbeidsongeval of beroepsziekte tussen collega’s van dezelfde werkgever ....................................................... 99
3.4.3 Schorsingsgronden ...................................................................................................................................... 100
A. ALGEMEEN ..................................................................................................................................................................... 100
(1) Definitie .................................................................................................................................................................... 100
(2) Soorten ..................................................................................................................................................................... 101
B. OVERMACHT .................................................................................................................................................................. 103
C. SCHORSING MET RECHT OP GEWAARBORGD LOON ..................................................................................................... 104
(1) Vertraging en afwezigheden..................................................................................................................................... 104
(2) Onderbroken arbeidsdag.......................................................................................................................................... 104
(3) Uitoefenen van de stemplicht .................................................................................................................................. 104
D. JAARLIJKSE VAKANTIE (art. 28,1° WAO) ......................................................................................................................... 105
(1) Inleiding .................................................................................................................................................................... 105
(2) Begrip ....................................................................................................................................................................... 105
(3) De duur van de jaarlijkse vakantie............................................................................................................................ 105
(4) Jeudgvakantiedagen en de seniorvakantiedagen..................................................................................................... 106
(5) Het vakantiegeld....................................................................................................................................................... 107
(6) Tijdstip van vakantie ................................................................................................................................................. 108
(7) Bijzonderheden jaarlijkse vakantie ........................................................................................................................... 108
E. KLEIN VERLET OF KORT VERZUIM .................................................................................................................................. 109
(1) Huwelijk van de werknemer ..................................................................................................................................... 109
(2) Geboorte van het kind .............................................................................................................................................. 110
(3) Overlijden van bepaalde familieleden van de werknemer of van zijn/haar echtgeno(o)t(e)................................... 110
F. FEESTDAGEN .................................................................................................................................................................. 110
(1) Wettelijke feestdagen .............................................................................................................................................. 110
G. ZIEKTE EN ONGEVAL VAN GEMEEN RECHT.................................................................................................................... 111
(1) Notie arbeidsongeschiktheid .................................................................................................................................... 111
(2) Ontslagbescherming ................................................................................................................................................. 112
(3) Loonwaarborg .......................................................................................................................................................... 112
(4) Verplichtingen van de werknemer bij arbeidsongeschiktheid ................................................................................. 117
(5) Controle van de arbeidsongeschiktheid ................................................................................................................... 118
(6) Resultaat van de controle......................................................................................................................................... 121
H. ZWANGERSCHAP, BEVALLING EN LACTATIE .................................................................................................................. 123
(1) Verlof voor zwangerschapsonderzoek ..................................................................................................................... 123
(2) Moederschapsverlof ................................................................................................................................................. 123
(3) Moederschapsbescherming ..................................................................................................................................... 125
(4) Moederschapsuitkering – economisch risico ........................................................................................................... 125
(5) Ontslagbescherming ................................................................................................................................................. 127
(6) Recht op borstvoedingspauzes ................................................................................................................................. 128
I. ADOPTIEVERLOF ............................................................................................................................................................ 129
3
, J. VOORLOPIGE HECHTENIS VAN DE WERKNEMER ........................................................................................................... 129
K. BETAAL EDUCATIEF VERLOF........................................................................................................................................... 129
(1) Personele toepassingsgebied ................................................................................................................................... 130
(2) Welke opleidingen? .................................................................................................................................................. 130
(3) Rechten van de werknemer ..................................................................................................................................... 130
(4) Controle nauwgezetheid en sancties........................................................................................................................ 130
(5) Planning .................................................................................................................................................................... 131
(6) Verlies van het recht op educatief verlof ................................................................................................................. 131
(7) Ontslagbescherming ................................................................................................................................................. 131
L. LOONBAANONDERBREKING .......................................................................................................................................... 131
(1) Algemeen.................................................................................................................................................................. 131
(2) Recht op tijdskrediet en/of loopbaanvermindering ................................................................................................. 133
(3) Onderbrekingsuitkering ............................................................................................................................................ 135
M. POLITIEK VERLOF ........................................................................................................................................................... 135
(1) Toepassingsgebied ................................................................................................................................................... 135
(2) Duur .......................................................................................................................................................................... 135
(3) Loonwaarborg .......................................................................................................................................................... 135
(4) Ontslagbescherming ................................................................................................................................................. 136
N. VERLOF OM DRINGENDE REDENEN ............................................................................................................................... 136
(1) Begrip ....................................................................................................................................................................... 136
(2) Modaliteiten ............................................................................................................................................................. 137
O. SLECHT WEER ................................................................................................................................................................. 137
(1) Voorwaarden ............................................................................................................................................................ 137
(2) Loonwaarborg .......................................................................................................................................................... 138
(3) Kennisgeving ............................................................................................................................................................. 138
P. TECHNISHE STOORNIS ................................................................................................................................................... 138
(1) Loonwaarborg .......................................................................................................................................................... 138
(2) Kennisgeving ............................................................................................................................................................. 139
Q. ECONOMISCHE REDENEN .............................................................................................................................................. 139
(1) Loonwaarborg .......................................................................................................................................................... 140
(2) Arbeidsverbod .......................................................................................................................................................... 140
R. TIJDELIJKE WERKLOOSHEID OMWILLE VAN OVERMACHT ............................................................................................. 140
S. ECONOMISCHE REDENEN VS TIJDELIJKE WERKLOOSHEID OMWILLE VAN OVERMACHT .............................................. 141
T. ECONOMISCHE WERKLOOSHEID VOOR BEDIENDEN ..................................................................................................... 141
3.5 ONTSLAG............................................................................................................................................................. 142
3.5.1 Begrip en terminologie ................................................................................................................................ 142
A. ALGEMEEN ..................................................................................................................................................................... 142
B. VERSCHILLENDE VORMEN ............................................................................................................................................. 143
C. VORM ............................................................................................................................................................................. 143
D. EENZIJDIGE RECHTSHANDELING .................................................................................................................................... 144
E. ONMIDDELIJKE UITWERKING ......................................................................................................................................... 144
F. GELDIGHEIDSVOORWAARDEN....................................................................................................................................... 145
G. ONDERSCHEID ONTSLAGRECHT EN ONTSLAGMACHT ................................................................................................... 145
(1) Ontslagrecht ............................................................................................................................................................. 145
(2) Ontslagmacht ........................................................................................................................................................... 145
H. HET ONTSLAG VAN WERKNEMERS IN DIENT VAN DE OVERHEID (‘CONTRACTUELEN’) ................................................ 146
3.5.2 Beëindiging van de arbeidsovereenkomst .................................................................................................. 148
A. CIVIELRECHTELIJKE BEËNDIGINGSWIJZEN ..................................................................................................................... 148
(1) Ontbinding van de arbeidsovereenkomst ................................................................................................................ 148
(2) Beëindiging van de arbeidsovereenkomst door onderlinge toestemming .............................................................. 152
(3) Overmacht ................................................................................................................................................................ 153
(4) Nietigheid van de arbeidsovereenkomst.................................................................................................................. 154
B. EINDE VAN DE ARBEIDSOVEREENKOMST DOOR HET VERSTRIJKEN VAN DE TERMIJN OF DE VOLTOOIING VAN HET
BEDONGEN WERK .............................................................................................................................................................................. 155
C. OVERLIJDEN VAN ÉÉN VAN DE PARTIJEN....................................................................................................................... 155
D. BEËINDIGING DOOR OPZEGGING .................................................................................................................................. 156
(1) Begrip ....................................................................................................................................................................... 156
(2) Welke arbeidsovereenkomsten kunnen worden opgezegd? ................................................................................... 156
(3) Basisregels opzegging ............................................................................................................................................... 157
(4) Opzegtermijnen ........................................................................................................................................................ 165
(5) Overgangsregeling (art. 67 WAO) ............................................................................................................................. 171
(6) Rechten en plichten van de partijen tijdens de opzeggingstermijn ......................................................................... 172
(7) Opzegvergoeding (art. 39 WAO)............................................................................................................................... 172
E. ONTSLAG OM DRINGENDE REDENEN ............................................................................................................................ 177
(1) Begrip ....................................................................................................................................................................... 177
4
, (2) Beoordeling door de rechter .................................................................................................................................... 178
(3) Beoordeling in concreto ........................................................................................................................................... 179
(4) Procedure ................................................................................................................................................................. 180
F. IMPLICIETE ONTSLAG ..................................................................................................................................................... 182
G. WILLEKEURIG ONTSLAG, KENNELIJK ONREDELIJK ONTSLAG EN MISBRUIK VAN ONTSLAGRECHT ................................ 184
(1) Willekeurig ontslagrecht........................................................................................................................................... 184
(2) Kennelijk redelijk ontslag.......................................................................................................................................... 185
(3) Misbruik van ontslagrecht ........................................................................................................................................ 186
H. BIJZONDERE ONTSLAGPROCEDURES ............................................................................................................................. 186
I. AF TE LEVEREN DOCUMENTEN ...................................................................................................................................... 187
J. VERJARING VAN DE VORDERINGEN UIT DE ARBEIDSOVEREENKOMST ......................................................................... 187
(1) Rechtsvorderingen ex contractu .............................................................................................................................. 187
(2) De rechtsvordering ex delicto................................................................................................................................... 187
3.5.3 Herstructurering van ondernemingen......................................................................................................... 189
A. COLLECTIEF ONTSLAG .................................................................................................................................................... 189
(1) Begrip ....................................................................................................................................................................... 189
(2) Preventief ................................................................................................................................................................. 190
(3) Curatief ..................................................................................................................................................................... 191
B. SLUITING VAN DE ONDERNEMING ................................................................................................................................ 192
(1) Begrip ....................................................................................................................................................................... 192
(2) Informatieverplichting .............................................................................................................................................. 192
(3) Sluitingsvergoeding .................................................................................................................................................. 192
(4) Werking van het garantiefonds ................................................................................................................................ 193
C. OVERDRACHT VAN ONDERNEMING .............................................................................................................................. 193
(1) Begrip ....................................................................................................................................................................... 194
(2) Gevolgen van de regelgeving bij de overdacht van onderneming – behoud van rechten en plichten .................... 195
(3) Informatie van werknemers ..................................................................................................................................... 195
(4) Verandering van de arbeidsvoorwaarden ................................................................................................................ 195
D. OVERNAME VAN ACTIVA NA FAILLISSEMENT ................................................................................................................ 195
E. OVERDRACHT VAN (EEN DEEL VAN) DE ONDERNEMING ONDER GERECHTELIJK GEZAG ............................................. 196
3.6 BIJZONDERE EN AFWIJKENDE TYPES VAN ARBEIDSOVEREENKOMSTEN ............................................................................... 196
3.6.1 Bijzondere arbeidsovereenkomsten ........................................................................................................... 196
A. TIJDELIJKE ARBEID, UITZENDARBEID EN TERBESCHIKKINGSTELLING............................................................................. 196
(1) Tijdelijke arbeid ........................................................................................................................................................ 197
(2) Uitzendarbeid ........................................................................................................................................................... 198
(3) Het ter beschikking stellen van werknemers............................................................................................................ 201
B. Terbeschikkingstelling binnen de werkgeversgroepering.............................................................................................. 203
C. de overeenkomst voor telewerkers ............................................................................................................................... 204
COLLECTIEF ARBEIDSRECHT............................................................................................................................... 205
4.1 DE VAKBONDSVRIJHEID........................................................................................................................................... 205
4.1.1 Historisch overzicht ..................................................................................................................................... 205
4.1.2 Rechtsbronnen van de vakbondsvrijheid .................................................................................................... 205
A. NATIONAAL .................................................................................................................................................................... 205
(1) De wet van 24 mei 1921 op de verenigingsvrijheid.................................................................................................. 205
B. SUPRANATIONAAL ......................................................................................................................................................... 208
(1) Verdragsteksten ....................................................................................................................................................... 208
4.2 DE SOCIALE GESPREKSPARTNERS ............................................................................................................................... 208
4.2.1 Vakorganisaties van werknemers................................................................................................................ 208
A. de structuur van de vakorganisatie ............................................................................................................................... 208
(1) De structuur van de representatieve vakorganisaties van werknemers .................................................................. 208
(2) Rechtspositie van de vakorganisaties van werknemers ........................................................................................... 209
(3) Representatieve werknemersorganisaties ............................................................................................................... 211
(4) Aansprakelijkheid van de vakorganisaties van werknemers .................................................................................... 211
(5) Lidmaatschap van de vakorganisaties ...................................................................................................................... 213
(6) Internationale werknemersorganisaties .................................................................................................................. 214
4.2.2 Vakorganisaties van werkgevers ................................................................................................................. 214
A. NOTIE ............................................................................................................................................................................. 214
4.3 VREEDZAME COLLECTIEVE ARBEIDSVERHOUDINGEN ...................................................................................................... 215
4.3.1 Het collectief overleg: algemeen ................................................................................................................. 215
4.3.2 Het gestructureerd tweeledig overleg ........................................................................................................ 215
B. de organen van het gestructureerd tweeledig overleg ................................................................................................. 215
(1) Definitie .................................................................................................................................................................... 215
5
, (2) Het ondernemingsniveau ......................................................................................................................................... 216
B. Het normerend instrument: de collectieve arbeidsovereenkomst ............................................................................... 234
(1) Voorgeschiedenis van de CAO -wet.......................................................................................................................... 234
(2) Notie en inhoud ........................................................................................................................................................ 236
(3) Rechtsgebondenheid ................................................................................................................................................ 242
(4) Juridische aard van de collectieve arbeidsovereenkomst ........................................................................................ 242
(5) Toepassingsgebied van de CAO-wet......................................................................................................................... 244
(6) Wie kan een CAO sluiten? ........................................................................................................................................ 245
(7) Soorten collectieve arbeidsovereenkomsten ........................................................................................................... 247
(8) Hiërarchie tussen diverse soorten collectieve arbeidsovereenkomsten .................................................................. 247
(9) De geldigheid -en vormvereisten van de CAO .......................................................................................................... 248
(10) Binding ...................................................................................................................................................................... 251
4.4 COLLECTIEVE ARBEIDSCONFLICTEN ............................................................................................................................ 257
4.4.1 Collectieve arbeidsconflicten: notie en soorten.......................................................................................... 257
A. algemeen ....................................................................................................................................................................... 257
4.4.2 Werkstaking, lock out en bedrijfszetting ..................................................................................................... 258
A. werkstaking .................................................................................................................................................................... 258
(1) Notie en typologie .................................................................................................................................................... 258
(2) Rechtsgronden ......................................................................................................................................................... 258
(3) Gevolgen van de staking op de arbeidsovereenkomst van de staker ...................................................................... 261
(4) In welke mate zijn er beperkingen van het recht op staking? .................................................................................. 261
(5) Beperkingen.............................................................................................................................................................. 262
(6) Het Europees comité voor de sociale rechten.......................................................................................................... 263
B. Bedrijfsbezetting ............................................................................................................................................................ 263
(1) Notie ......................................................................................................................................................................... 263
(2) Nieuwe Krakerswet van 18 oktober 2017 ................................................................................................................ 263
C. lock out of uitsluiting ..................................................................................................................................................... 264
4.4.3 Het regulieren van wettelijke beperkingen die in België bestaan ............................................................... 265
A. de wet van 19 augustus 1948 betreffende de prestaties van algemeen belang ........................................................... 265
(1) Toepassingsgebied van de wet ................................................................................................................................. 265
(2) Notie prestatie van algemeen belang....................................................................................................................... 266
B. mechanisemen van de wetgeving ................................................................................................................................. 266
(1) Bepaling van de prestaties van algemeen belang en de vitale behoeften ............................................................... 266
(2) Continuïteit van de dienstverlening in onderdelen van de publieke sector ............................................................. 266
4.4.4 Beperkingen van het stakingsrecht in het kader van het Europees Unierecht ........................................... 268
A. de zaak laval ................................................................................................................................................................... 268
B. De zaak VIKING .............................................................................................................................................................. 269
C. zaak omega spielhallen en schmidberger ...................................................................................................................... 269
4.4.5 Stakingspiketten .......................................................................................................................................... 269
6
, Inleiding
1.1 Arbeid en recht
1.1.1 Algemeen
In het raam van deze cursus, bestuderen we het arbeidsrecht. Dit is het geheel van regels mbt de
contractuele arbeid verricht onder gezag van een werkgever.
De wijze waarop werkgever en werknemer zich tot elkaar verhouden, heeft door de eeuwen heen een
zekere evolutie gekend. Van een gebondenheid aan een persoon (slavernij), aan de grond (feodaliteit)
of organisatie (gilde) is geen sprake meer. De arbeid biedt zich nu vrij aan op de markt.
Aanbod en vraag resulteren hetzij in zelfstandige arbeid, hetzij in arbeid verricht in ondergeschikt
verband.
De zelfstandige arbeid is een (ver)koop van diensten. Deze arbeidsvorm behoort dan ook tot het domein
van het economisch recht.
De arbeid verricht in ondergeschikt verband is arbeid die wordt gepresteerd onder gezag en voor
rekening van een andere persoon.
Wanneer de ondergeschiktheid van statutaire aard is, bevinden we ons op het domein van het
administratief recht en meer specifiek van het ambtenarenrecht.
In het raam van deze cursus bestuderen we het arbeidsrecht, d.i. het geheel van regels m.b.t. de
contractuele arbeid verricht onder gezag van een werkgever
1.1.2 Beknopt historisch overzicht
Einde 1880 waren voor een groot deel van de werkende bevolking, zowel in de nijverheid als op het
platteland, de arbeidsomstandigheden niet goed. (Iemand de film Daens gezien? Dat geeft toch al een
goed beeld, idem voor de film Germinal met Depardieu, dat gaat over de mijnwerkers in Noord-
Frankrijk). Toen is eigenlijk de basis gelegd van het arbeidsrecht, maar ook de eerste
arbeidsongevallenwet dateert van toen. Men is begonnen met de zwakste schakels in het
arbeidsproces, met name de vrouwen, de kinderen en de arbeiders (de eerste
arbeidsovereenkomstenwet is van 1900). De bedienden hadden wat minder nood aan bescherming. De
eerste arbeidsovereenkomstenwet voor bedienden dateert van 1922.
Daarna in 1944-1945, de periode die na de tweede wereldoorlog volgde, heeft het arbeidsrecht zich op
verschillende vlakken ontwikkeld. Er komt een gouden periode voor het arbeidsrecht dat duurt tot het
einde van de jaren 70. De basis van het huidige sociaal recht werd in die periode ontstaan. Sociale
zekerheid dateert van besluitwetten tussen 1944 en 1945, u zou zeggen wat hebben wij daar nog mee
te maken? Toch wel, voor de werkloosheidsverzekering is er één basiswet van 1944 en voor de rest gaat
het over KB’s. De RSZ-wet voor de verplichte bijdragen van 1969, de CAO-wet (zeer belangrijke wet!)
van 1968, de loonbeschermingswet van 1965, de arbeidswet inzake maximale arbeidsduur 1971.
- De wetgever heeft in de naoorlogse periode vooral het accent gelegd op het streven naar meer
en een grotere vastheid van betrekking. Dit werd onder andere gerealiseerd door de inperking
van het ontslagrecht van de werkgever en door te voorzien in de uitbetaling van een
gewaarborgd loon tijdens de schorsing van de arbeidsovereenkomst. Daarnaast is dmv
collectieve arbeidsovereenkomsten een sectorale zekerheid uitgebouwd.
7
,Een opbouw met altijd betere bescherming, meer rechten, met als slot de eenmaking van de
arbeidsovereenkomstenwet voor arbeiders en bedienden à ‘de arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli
1978’. Het is geen volledige harmonisatie omdat er in de arbeidsovereenkomstenwet aparte bepalingen
zijn voor dienstboden, studenten, en handelsvertegenwoordigers. Dit is nu ook zo.
Eind jaren 70 komt ook de Europese wetgeving op volle toeren. Daarmee wordt de bescherming van
de werknemer in het Europese arbeidsrecht bedoeld (dwz het recht van de Europese Unie). In
tegenstelling tot wat vaak door het gewone volk wordt gedacht, heeft Europa veel inspanningen gedaan
om werknemers te beschermen. Dat gaat over van alles en nog wat. Dat gaat over schriftelijke
informatie, de belangrijkste elementen van een arbeidsovereenkomst, de regeling van deeltijdse
arbeid, herstructurering van ondernemingen, opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde
tijd, collectief ontslag, overdracht en sluiting van de onderneming, Europese ondernemingsraad,
basiselementen inspraak van werknemers, ...
Op het einde van de jaren 70 keert het tij, het is gedaan met de gouden decennia van arbeidsrecht. Er
komen enkele maatregelen die ten eerste de bescherming in het arbeidsrecht beperken of afbouwen
en ten tweede zijn er ook allerlei vormelijke problemen (hiermee worden in eerste plaats de geesten
van de programmawetten mee bedoeld). U kent dat wel, de bulkwetten waarin men tientallen
onderwerpen regelt. Deze ‘bulkwetten’ worden in sneltempo gemaakt en dat zorgt voor heel wat
juridische problemen, bv. in verband met de deeltijdse arbeid.
De parlementaire voorbereiding is minder doordacht en uitgewerkt, de afdeling wetgeving kan
inhoudelijk nauwelijks adviezen geven, … Met als gevolg dat de wetgevingstechniek en bescherming er
op achteruit.
Een historisch voorbeeld, want er is nu geen proeftijd meer in de arbeidsovereenkomst, de proeftijd
werd tot in de wet van december 2013 verlengd. Dat wil zeggen dat er meer onzekerheid was voor
werknemers. Er zijn wat meer mogelijkheden gekomen om opeenvolgende arbeidsovereenkomsten
voor bepaalde tijd (art. 10bis arbeidsovereenkomstenwet). Door de wet op het eenheidsstatuut zijn de
opzeggingstermijnen waarop de bedienden recht hebben bij opzegging door de werkgever, gedaald. In
1996 is er een loonmatigingswetgeving ingevoerd, die verregaande impact heeft gehad.
- Wat is de loonnorm voor 2019-2020 op dit moment? 1,1 %. Er zijn twee types van
loonsverhoging die niet onder de loonnormen vallen:
o Indexering van de lonen aan de index van de consumptieprijzen
o De zogenaamde baremieke verhogingen (in de praktijk zijn dat meestal de loonstijgingen
die gekoppeld zijn aan de anciënniteit van de werknemer).
o Dus, per onderneming is er slechts een maximale loonstijging toegelaten van 1,1% op
twee jaar. Dus niet twee keer 1,1 %, maar één 1,1 %.
Er waren ook enkele economische redenen om loonmaatregelen op te leggen, omdat in België de
loonstijgingen in die periode veel forser waren dan de in ons omringende referentielanden (Nederland,
Duitsland en Frankrijk, die dwaze Britten waren er toen al niet bij).
Daarmee heeft de prof de geschiedenis in drie fasen ingedeeld. Vervolgens zal de prof het hebben over
het toepassingsgebied van het arbeidsrecht.
8
,1.2 Toepassingsgebied
1.2.1 Vormen
Ten eerste zijn er, voor wat de toepassing van het arbeidsrecht betreft, twee grote vormen (er zijn er
in werkelijkheid meer). De twee grote vormen zijn:
1. Arbeid onder gezag en
2. Arbeid niet onder gezag
Het gezag is het belangrijkste onderscheidingskenmerk tussen werknemers en ambtenaren aan de ene
kant, en zelfstandigen aan de andere kant. Dat gezag is een controversieel begrip, er is altijd veel
discussie over en dat is nooit helemaal op te lossen, maar het principiële onderscheid is eenvoudig. Het
arbeidsrecht is binair opgebouwd: ofwel werkt men onder gezag, ofwel niet. Werkt men niet onder
gezag, dan is men geen werknemer, en is het arbeidsrecht in beginsel ook niet van toepassing.
Bij diegenen die onder gezag werken, zijn er 2 grote categorieën:
1. Ambtenaren (zie begrip hieronder)
2. Werken onder gezag overeenkomstig de bijkluswet (zie pg. 33)
1.2.2 Ratione personae
A. WERKNEMERS UIT PARTICULIERE SECTOR
Degene die een arbeidsovereenkomst hebben, vallen onder de toepassing van het arbeidsrecht en
onder de toepassing van de sociale zekerheid voor werknemers. Indien een werknemer een
arbeidsovereenkomst heeft, is dat meteen ook diens toegangspoort voor de toepassing van de sociale
zekerheid voor werknemers.
- Het toepassingsgebied van het arbeidsrecht en de sociale zekerheid in de RSZ – wet van 1967 is
niet volledig identiek. In de RSZ – wet zijn er een aantal uitbreidingen, maar in ieder geval is het
wel zo indien iemand een werknemer is, dan valt hij/zij onder de RSZ – wet.
B. WERKNEMERS UIT DE PUBLIEKE SECTOR
Het arbeidsrecht is in eerste instantie van toepassing op werknemers uit de particuliere sector, maar
ook op sommige werknemers uit de publieke sector. In de publieke sector is dat een vervelende
toestand.
Publiekrechtelijke werkgevers hebben twee soorten van werkenden:
1. Ambtenaren
2. Werknemers met een arbeidsovereenkomst, die ‘contractuelen’ worden genoemd in de
publieke sector.
Er zijn dus twee categorieën bij de overheid waarbij voornamelijk bij de meer lokaal publiekrechtelijke
overheden (de gemeenten, OCMW’s, provincies) er een neiging is om meer en meer over te schakelen
op contractuelen omwille van het feit dat het arbeidsrecht wat soepeler is dan de vaste benoeming in
de publieke sector.
(1) Ambtenaren
Dit zijn ambtenaren die onder het gezag werken van een publiekrechtelijke werkgever. Zij zijn evenwel
geen werknemers omdat zij geen arbeidsovereenkomst hebben, maar een administratieve eenzijdige
9
, benoeming. Zij worden dus ambtenaar door een eenzijdige administratieve rechtshandeling. Zij sluiten
geen overeenkomst, hoewel die aanstelling, benoeming, aanwijzing, wel aanvaard moet worden.
Voor juristen is er een groot verschil tussen ambtenaren en werknemers. Dit onderscheid is van belang
omdat een deel van de arbeidsrechtelijke wetten (en dat zijn er veel) ook van toepassing zijn op
ambtenaren.
- De arbeidsovereenkomstenwet zal niet van toepassing zijn op ambtenaren, aangezien zij geen
arbeidsovereenkomst sluiten.
Ambtenaren vallen niet onder de arbeidsovereenkomstenwet, maar wel onder een aantal andere
belangrijke arbeidsrechtelijke wetten. Welke zijn dat (niet allemaal)? De loonbeschermingswet van
1965, de arbeidswet inzake maximale arbeidsduur 1971, de arbeidsreglementenwet 1965, welzijnswet
1996, en eigenlijk ook de CAO – wet maar daar zijn dan onmiddellijk belangrijke uitsluitingen bij...
Hoe gebeurt dat? Welke techniek hanteert de wetgever? Als gekeken wordt naar de toepassing dan
bepalen die wetten dat de wet van toepassing is op de werkgevers en werknemers.
Wat een werkgever en werknemer is kan teruggevonden worden in de arbeidsrelatieswet. Dat is een
programmawet van 2006. Verder staat er in de wet dat de wet ook van toepassing is op ‘al diegene die
anders dan krachtens een arbeidsovereenkomst onder het gezag van een andere persoon vallen. De
ambtenaren zijn zo’n grote groep van personen die, anders dan krachtens een arbeidsovereenkomst’,
toch onder het gezag van een andere persoon vallen. Met andere woorden à een belangrijke deel van
de arbeidsrechtelijke bepalingen zal ook van toepassing zijn op ambtenaren, hoewel zij in beginsel
onder het bestuursrecht vallen en niet onder het arbeidsrecht. Dat is een belangrijke uitzondering.
(2) Contractuelen
In beginsel vallen zij niet onder het bestuursrecht, maar worden wel gezien als een gewone werknemer
zoals in de particuliere sector. Verder zou het ook discriminerend zijn om te zeggen dat een werknemer
in de publiekrechtelijke overheid minder rechten heeft dan werknemers in de particuliere sector.
Doch volgens de rechtspraak van het Grondwettelijk hof is er een probleem. Het Grondwettelijk hof
vindt dat een aantal beginselen van het bestuursrecht toch van toepassing moeten zijn op
contractuelen.
- Volgens de prof is dat verkeerd, zoals hij ook geschreven in het ‘Tijdschrift voor privaatrecht
2016-4: Anderlecht, het Grondwettelijk Hof en het ontslagrecht’. Dat is nogal cassant en pittig
geschreven. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de lange en tamele prestaties van Anderlecht,
hoewel prof ook wel toegeeft dat het nu wat beter gaat met dat voetbalploegje.
- Volgens het arrest van het Grondwettelijk hof ging het over de toepassing van het beginsel om
voorafgaandelijk gehoord te worden vooraleer men ontslagen zou worden, zowel bij opzegging
als voor ontslag wegens dringende redenen.
- Prof is niet de enige die daarop kritiek heeft. Het nadeel van dit arrest van het Grondwettelijk
hof is dat ze ingaat tegen rechtspraak van het Hof van Cassatie , meer bepaald in een zaak van
de Stad Oostende. Daar is dus wat beweging. Het is nog niet helemaal uitgekristalliseerd wat nu
de toekomstige rechtspositie zal zijn van contractuelen bij de overheid. Dat gaat over een grote
groep van werkenden. Het is dus echt oppassen geblazen wanneer men daarover een beslissing
moet nemen.
10
