Samenvatting Forensische
Inhoudsopgave
Les 1: Pedagogisch Handelen in justitiële en Forensische contexten ................................................................ 7
Over wie/wat gaat het? ..................................................................................................................................... 7
Terminologie....................................................................................................................................................... 7
Definitie/terminologie ........................................................................................................................................ 8
Aard delicten ...................................................................................................................................................... 8
Eigen aan jongeren: statusdelicten .................................................................................................................... 8
Prevalentie/Kenmerken delicten ........................................................................................................................ 9
Theorie van Moffitt (1993) ................................................................................................................................. 9
Prevalentie........................................................................................................................................................ 10
Prevalentie: Tendensen (Coenen, 2019) ........................................................................................................... 10
Recente Cijfers JOP-schoolmonitor (Coenen, 2019 – zie BIBLIO) ...................................................................... 10
Recente cijfers (Coenen, 2019, p. 89) ............................................................................................................... 11
Subgroepen ...................................................................................................................................................... 12
Vereenvoudigd overzicht verklaringen delinquentie (Van der ploeg, 2005) ..................................................... 13
Ontwikkeling antisociaal gedrag ...................................................................................................................... 13
Ontwikkelingspaden (LOEBer, 1998, p. 22) ...................................................................................................... 14
Risicofactoren-Benadering ............................................................................................................................... 14
Diagnostiek/beeldvorming ............................................................................................................................... 15
Risicotaxatie ..................................................................................................................................................... 15
Voorbeeld: “YLS”............................................................................................................................................... 15
Interventies: “what works” (MacGuire, 1999) .................................................................................................. 16
‘Erkenningscommissie Gedragsinterventies Justitie’ (Nederland) .................................................................... 16
Risk need Responsivity-model .......................................................................................................................... 17
Good Lives model ............................................................................................................................................. 17
Illustratie: Forensische Orthopedagogiek ......................................................................................................... 17
Forensische orthopedagogiek .......................................................................................................................... 17
Ook onderzoek bij “specifieke doelgroepen” .................................................................................................... 18
Les 2: beleid en wetgeving ............................................................................................................................. 19
A: inleiding jeugdrecht vanuit het perspectief van de jeugdadvocaat ............................................................ 19
Integrale jeugdhulp .......................................................................................................................................... 19
Vrijwillige/ buitengerechtelijke Jeugdhulpverlening ................................................................................... 20
Gedwongen/gerechtelijke Jeugdhulpverlening ........................................................................................... 24
Jeugddeliquentierecht ...................................................................................................................................... 27
,B: Straffen in vogelvlucht ............................................................................................................................... 33
Strafrechtsbedeling (SRB) ................................................................................................................................. 33
Strafwet - gedraging .................................................................................................................................... 33
Opsporing .................................................................................................................................................... 35
Vervolging .................................................................................................................................................... 36
Strafmeting .................................................................................................................................................. 38
Ter afsluiting ................................................................................................................................................ 41
Beleving van straffen ........................................................................................................................................ 42
Pains of imprisonment................................................................................................................................. 42
Revisiting the pains od imprisonment ......................................................................................................... 43
Fase en duur detentie .................................................................................................................................. 43
Specifieke populaties ................................................................................................................................... 44
Pains of ASM ................................................................................................................................................ 44
Ter afsluiting ................................................................................................................................................ 46
Rol van de professional..................................................................................................................................... 46
Dubbele rol .................................................................................................................................................. 46
Een humane aanpak .................................................................................................................................... 46
Ter afsluiting ................................................................................................................................................ 48
Les 3: Gemeenschapsinstellingen ................................................................................................................... 50
Situering: GI binnen agentschap Opgroeien ..................................................................................................... 50
Modules: oriëntatie, begeleiding 3-6-9, begeleiding 2-5-7, UHG, TO............................................................... 51
Oriëntatie .................................................................................................................................................... 51
Begeleiding (3-6-9) ...................................................................................................................................... 52
Begeleiding (2-5-7) ...................................................................................................................................... 53
Herstelgerichte time-out ............................................................................................................................. 54
Onderwijs binnen de GI .................................................................................................................................... 55
Personeel in de GI ............................................................................................................................................. 55
Lokaal........................................................................................................................................................... 56
Centraal ....................................................................................................................................................... 56
Partners ....................................................................................................................................................... 57
De zande, jongere in de GI: traject van de jongere .......................................................................................... 57
Opstart ......................................................................................................................................................... 57
Leefgroewerking .......................................................................................................................................... 58
Individueel handelingsplan .......................................................................................................................... 58
Uitvoering handelingsplan ........................................................................................................................... 59
Toezicht, inspectie en klachten ......................................................................................................................... 60
Enkele bijzonderheden van de GI...................................................................................................................... 60
Belmomenten .............................................................................................................................................. 60
GIB werking ................................................................................................................................................. 60
Ontvluchting ................................................................................................................................................ 60
Gedeelde trajecten ...................................................................................................................................... 60
Complexe cassusen...................................................................................................................................... 60
Afzondering ................................................................................................................................................. 61
Extramurale activiteiten .............................................................................................................................. 61
Bezoek ......................................................................................................................................................... 61
Les 4: Forensisch Psychiatrische Centra (FPC) ................................................................................................. 62
Situering van de FPC’s binnen het Forensisch welzijnswerk ............................................................................. 62
Het forensisch welzijnswerk ........................................................................................................................ 62
Overzicht projecten internering, Nederlandstalige hoven van beroep, maart 2019 .................................. 63
, Internering toegelicht ....................................................................................................................................... 63
De actuele interneringswet (Wetgeving)..................................................................................................... 63
Differentiatie met ‘Gedwongen Opname’ ................................................................................................... 65
Masterplan Internering (Beleid) .................................................................................................................. 65
Forensisch Psychiatrische Centra in Vlaanderen (Focus FPC Gent) .................................................................. 66
Forensisch psychiatrisch centra ................................................................................................................... 66
Hoe komen mensen terecht in een FPC ...................................................................................................... 66
Wie komt er terecht in FPC.......................................................................................................................... 67
Missie en visie FPC Gent .............................................................................................................................. 67
Hoe ziet een traject binnen een FPC eruit? ................................................................................................. 68
Leefgroepwerking ........................................................................................................................................ 68
Centrale aanbod in FPC ............................................................................................................................... 74
Behandeling ................................................................................................................................................. 75
Overige diensten ......................................................................................................................................... 79
Wat na een FPC? .......................................................................................................................................... 80
Orthopedagogiek binnen FPC Gent .................................................................................................................. 81
Blik in de agenda van een orthopedagoog in het FPC Gent ........................................................................ 81
Orthopedagogisch werken in een forensische setting ................................................................................ 81
Orthopedagogisch werken in FPC Gent ....................................................................................................... 81
Hoe proberen we de orthopedagogiek te plaatsen binnen deze context? ................................................. 82
Les 5: Kenmerken van Jongeren ..................................................................................................................... 83
Kindkenmerken ................................................................................................................................................. 83
Psychische problemen ................................................................................................................................. 83
Voorbeeld: JJI Nederland ............................................................................................................................. 84
Psychische problemen: cijfers GI ................................................................................................................. 85
Psychische problemen: cijfers JJI ................................................................................................................. 85
Psychische problemen: cijfers wereld ......................................................................................................... 85
Persoonlijkheid ............................................................................................................................................ 85
Persoonlijkheid: Focus ................................................................................................................................. 86
Persoonlijkheid: Focus – PP10 onderzoek ................................................................................................... 86
Onderwijscarriere ........................................................................................................................................ 86
Adverse Childhood Experiences ........................................................................................................................ 87
Slachtoffers .................................................................................................................................................. 87
Familie - Omgeving ...................................................................................................................................... 88
Kenmerken & Interventies? .............................................................................................................................. 88
Belang Psychometrie? ...................................................................................................................................... 88
Les 6: Kenmerken van (Geïnterneerde) Volwassenen .................................................................................... 89
GOA-onderzoek ................................................................................................................................................ 89
De studie ...................................................................................................................................................... 89
Eindresultaat................................................................................................................................................ 90
Desistance ........................................................................................................................................................ 91
Herstel .............................................................................................................................................................. 92
Situering herstel .......................................................................................................................................... 92
Waarom dit onderzoek? .............................................................................................................................. 93
Methodologie .............................................................................................................................................. 93
Connectedness – emotional ........................................................................................................................ 94
Connectedness – functional ........................................................................................................................ 94
Connectedness – personal........................................................................................................................... 94
Discussie ...................................................................................................................................................... 94
Familie .............................................................................................................................................................. 96
, Familie van geïnterneerden: achtergrond ................................................................................................... 96
Familieherstel .............................................................................................................................................. 97
Ervaringen.................................................................................................................................................... 97
Beleving gevangenis – familie...................................................................................................................... 98
Omgaan met psychische problemen en internering naaste ........................................................................ 99
Vechten tegen de bierkaai ........................................................................................................................... 99
Semigestructureerde interviews (2018) ...................................................................................................... 99
Ervaringen interneringsmaatregel ............................................................................................................. 100
Verslagen ................................................................................................................................................... 100
Brief van een moeder ................................................................................................................................ 101
Betrokkenheid en contact ............................................................................................................................... 101
GG – betrokkenheid en informatie ............................................................................................................ 101
GG – Transities tussen zorginstellingen ..................................................................................................... 101
Brief van een moeder ................................................................................................................................ 102
Ondersteunen en informeren.................................................................................................................... 102
Familieondersteunende groepen .............................................................................................................. 103
Protocol ..................................................................................................................................................... 103
Resultaten .................................................................................................................................................. 104
Aanbevelingen GOA-onderzoek ...................................................................................................................... 107
Les 7: Risk-Need-Responsivity (RNR) model ................................................................................................. 109
Les 8: Good Lives Model (GLM) .................................................................................................................... 110
Vooraf kort iets rond het RNR ........................................................................................................................ 110
Risk ............................................................................................................................................................ 110
Need .......................................................................................................................................................... 110
Responsiviteit ............................................................................................................................................ 110
Desistance (from crime) ............................................................................................................................ 111
RNR ................................................................................................................................................................. 111
Good Lives Model ........................................................................................................................................... 112
Uitgangspunten Good Lives Model (Ward & Brown, 2004; Purvis et al., 2011; Willis et al., 2013) ............... 112
GLM in de praktijk ........................................................................................................................................ 117
4 fasen ............................................................................................................................................................ 117
Anamnese .................................................................................................................................................. 117
Analyse ...................................................................................................................................................... 118
Planning ..................................................................................................................................................... 119
Actie ........................................................................................................................................................... 119
Praktijk: in groep ............................................................................................................................................ 120
Good Lives Music ....................................................................................................................................... 120
Wat na het inzicht ? ................................................................................................................................... 121
Praktijk: individueel ........................................................................................................................................ 121
Zelf aan de slag… ............................................................................................................................................ 121
Squiggle ..................................................................................................................................................... 121
Les 9: Pedagogisch Handelen........................................................................................................................ 122
LEEFKLIMAAT (van der helm et al., 2011) ...................................................................................................... 122
Onderzoek naar Leefklimaat .......................................................................................................................... 122
Dimensies (van der helm, 2011, p. 171) ......................................................................................................... 123
Leefklimaat in beveiligde contexten ............................................................................................................... 123
, Conclusie......................................................................................................................................................... 123
Link leefklimaat en SDT (van Der Helm et aL., 2018) ...................................................................................... 124
Belangrijke resulaten (van Der Helm et aL., 2018) ......................................................................................... 124
De organisatie van een positief leefklimaat in de praktijk ............................................................................ 126
Terug naar de bedoeling ................................................................................................................................ 126
Hoe kwaliteitsvolle zorg opbouwen ................................................................................................................ 127
Samenwerking op verschillende niveaus ........................................................................................................ 128
Aan de slag in de praktijk ............................................................................................................................... 129
Alles begint met een kader ............................................................................................................................. 129
Alliantie ...................................................................................................................................................... 130
Sfeer en gezelligheid .................................................................................................................................. 131
Het verband tussen leefklimaat en werkklimaat ....................................................................................... 131
Regels en afspraken ................................................................................................................................... 132
Groepsdynamiek ........................................................................................................................................ 132
Wat als er toch een onveilig klimaat is? .................................................................................................... 133
GVNA .............................................................................................................................................................. 133
Nood aan tools ............................................................................................................................................... 133
Instrumenten .................................................................................................................................................. 133
Voorbeeldvragen ............................................................................................................................................ 134
De afnamecyclus ............................................................................................................................................ 134
Belang van de leerbijeenkomst ...................................................................................................................... 135
De organisatie van het leefklimaat onder druk… ........................................................................................... 135
Wat leren de citaten ons? .............................................................................................................................. 137
De academische werkplaats ........................................................................................................................... 138
Doel van het project .................................................................................................................................. 138
Doel leertraject .......................................................................................................................................... 138
Structuur van het project .......................................................................................................................... 138
Het onderzoek ................................................................................................................................................ 139
Werkpakket 1 ............................................................................................................................................ 139
Werkpakket 2 ............................................................................................................................................ 139
Werkpakket 3 & 4 ...................................................................................................................................... 139
Les 10: Onderwijs in de Gevangenis ............................................................................................................. 141
Belgisch gevangeniswezen ............................................................................................................................. 141
Soorten gevangenis ................................................................................................................................... 142
Gevangenispopulatie ................................................................................................................................. 142
Klasbak, netwerk voor educatie in de gevangenis.......................................................................................... 143
DNA Klasbak .............................................................................................................................................. 143
Leren in detentie ....................................................................................................................................... 146
Concrete acties .......................................................................................................................................... 149
Les 11: Risicotaxatie gewelddadige gedrag bij volwassenen ......................................................................... 152
Risicotaxatie: Wat & waarom?....................................................................................................................... 152
Definitie ..................................................................................................................................................... 152
Waarom risicotaxatie in forensische context? .......................................................................................... 152
Historisch overzicht & methodes .................................................................................................................... 153
, Behandelmodellen..................................................................................................................................... 153
RNR-model................................................................................................................................................. 153
Behandelmodellen..................................................................................................................................... 154
RNR-model................................................................................................................................................. 155
Behandelmodellen..................................................................................................................................... 156
Historisch overzicht ................................................................................................................................... 157
Methodes van risicotaxatie ....................................................................................................................... 157
Historisch overzicht ................................................................................................................................... 162
Huidige stand van zaken ................................................................................................................................ 164
Risicotaxatieproces ......................................................................................................................................... 167
Informatie verzamelen .............................................................................................................................. 168
Aanwezigheid risicofactoren (ja/deels/nee/?) .......................................................................................... 168
Relevantie risicofactoren (idem) ............................................................................................................... 169
Risicoformulering: mogelijke oorzaken geweld? ....................................................................................... 170
Scenarioplanning: aard, frequentie, snelheid, wie? .................................................................................. 174
Risicomanagement strategieën ................................................................................................................. 175
Eindoordelen (laag / matig / hoog) ........................................................................................................... 176
Tot slot ....................................................................................................................................................... 176
Verandering door behandeling .................................................................................................................. 177
Van risicotaxatie naar risicomanagement ................................................................................................. 178
Les 11B: risicotaxatie en recidive bij jongeren .............................................................................................. 179
Theoretische omkadering ............................................................................................................................... 179
What works? .............................................................................................................................................. 179
Belangrijke begrippen ................................................................................................................................ 181
Effectief en doeltreffend ........................................................................................................................... 182
Risicotaxatie-instrumenten ............................................................................................................................ 182
SAVRY ........................................................................................................................................................ 183
J-SOAP-II .................................................................................................................................................... 184
YLS/CMI 2.0................................................................................................................................................ 186
SAPROF-YV ................................................................................................................................................. 187
CARE-NL ..................................................................................................................................................... 189
START:AV ................................................................................................................................................... 190
PSYCHOMETRIE – Risicohantering ............................................................................................................. 193
Andere instrumenten ...................................................................................................................................... 193
PCL:YV ........................................................................................................................................................ 193
Discussie ......................................................................................................................................................... 194
Les 12: .......................................................................................................................................................... 196
,Met behulp van de hoorcolleges en reader onderstaande vraag beantwoorden. Waarom is dit
keuzevak relevant voor jouw opleiding tot master Pedagogische Wetenschappen?
- Antwoord op de centrale vraag
- Heldere opbouw en argumentatie
- Linken met de colleges en de reader
→ Elk voor zich
20 mei, max 2 pagina’s, 12 Times New Roman, nietjes, op Ufora en afgeprint in doos.
Les 1: Pedagogisch Handelen in justitiële en
Forensische contexten
Over wie/wat gaat het?
Jeugddeliquentierecht: gesloten opvang willen we voorbehouden voor jongeren die delicten
hebben gepleegd dus MOF en VOS niet meer samen. Jongeren die ernstig risico hebben om
feiten opnieuw te plegen die willen ze In GI en recidieven te verlagen. Er wordt meer gewerkt
op herstel (jongeren verantwoordelijk stellen).
Terminologie
Waarom gekozen voor forensisch en niet justitieel:
̶ Forensische gedragswetenschappen (Casselman, 2015, p. 21). Niet zo een fan van
gedrag wat meer geinteresserd in wat eronder ligt dus meer kiezen voor de term
pedagogisch handelen.
‒ Deelgebied van ruimere forensische wetenschappen
‒ Ruime invulling van begrip “forensisch” (<”forum”)
– Eng: hulpwetenschappen rechtsspraak (justitie) zowel
burgerrechterlijk als strafrechterlijk. Hulpwetenschappen bij
justitie dus er wordt gevraagd om advies te geven (psychiaters,
toxicologen… Mensen die vanuit klinisch beeld om rechtspraak
te vergemakkelijken of niet. In Vele gevallen wordt het eng
ingevuld
– Breed: naast deskundigenonderzoek (burger- en
strafrechterlijk) ook behandeling en preventie.
‒ Op het snijvlak van verschillende sectoren en disciplines (juridisch,
psychologisch, criminologisch, psychiatrisch, pedagogisch, …)
Forensisch breder dan justitieel en we willen ook iets zeggen over preventie en als ze
er terecht komen hoe behandelen, ondersteunen en slachtoffers ook ondersteunen.
– Forensisch welzijnswerk (De Bie, 2002; Vander Laenen & Polfliet, 2009)
‒ Welzijnswerk binnen het forensische veld
‒ “Forensisch slaat op disciplines en activiteiten die betrekking hebben op
alle echelons van de strafrechtsbedeling (van opsporing door politie,
, over vervolging door het parket, berechting door de rechtbank tot
strafuitvoering binnen of buiten de gevangenis en re-integratie).”
(Vander Laenen & Polfliet, 2009)
– Forensisch welzijnswerk (De Bie, 2002; Vander Laenen & Polfliet, 2009)
– “Eng: forensisch welzijnswerk dat autonoom van justitie wordt georganiseerd.
De hulpverlening wordt aangeboden op vraag van de cliënt, vrijwilligheid is dus
een centraal gegeven. (Gemeenschappen, bvb. Jusititieel Welzijnswerk). De HV
is vrijwillig.
– Breed: niet alleen het forensisch aanbod van hulp- en dienstverlening van de
Gemeenschappen, maar ook hulpverlening in alle fasen van de
strafrechtsbedeling naar verdachten, daders, slachtoffers en hun directe sociale
omgeving. (bvb. Psychosociale Diensten (PSD) van gevangenissen → diensten
die kijken of het veilig genoeg is om personen terug naar samenleving te
brengen, dubbele rol: expertise en ondersteuning). In alle fasen en niet meer
vrijwillig (er is zeker mate van drang of dwang)
Definitie/terminologie
- “Iemand die strafbaar feit heeft gepleegd”
- Overtreding (niet zo ernstig) vs misdrijf
- Definitie is afhankelijk van tijd/context. Vb dragen van een wapen is in VS
mogelijk en hier niet.
- Evolueert (bvb. cybercriminaliteit). Veel tijd op sociale media en dus minder
buite en minder kans om betrokken te worden in criminele feiten.
- Beleidsmatig: vroeger ”MOF”, nu jeugddelict (cf. jeugddelinquentierecht) (zie
les 2)
- ‘Continuüm van gedragingen waarbij een inbreuk wordt gepleegd op regels, normen
en wetten en/of schade wordt berokkend aan individuen of de maatschappij’
(Grietens, 2005, p. 331).
(omvat dus ook “antisociaal gedrag)
Aard delicten
Verschillende indelingen, zoals:
̶ gewelds- en zedendelicten, zoals mishandeling en aanranding;
̶ vermogensdelicten, zoals diefstal, oplichting en fraude;
̶ vernieling en openbare orde delicten, zoals huisvredebreuk en discriminatie;
̶ verkeersdelicten, zoals het rijden onder invloed en joyriding;
̶ drugsdelicten, zoals het gebruik van harddrugs (CBS,
2013)
Eigen aan jongeren: statusdelicten
Op zich geen delicten, maar die wel reden tot gerechtelijke interventie kunnen worden indien
ze verbonden zijn aan de status van de persoon, in casu de minderjarigheid.
,Voorbeelden: spijbelen en het drinken of kopen van alcoholische dranken (min 16j / sterke
drank: min 18j)
Prevalentie/Kenmerken delicten
̶ Moeilijk in te schatten, diverse methoden:
̶ Officiële statistieken
̶ Zelfrapportage
̶ Rapportage door slachtoffers
Beste optie: combinatie van verschillende methoden.
Theorie van Moffitt (1993)
Y: gedrag, x: leeftijd. Een grote groep pleegt geen feiten (70%). Maar beperkt want ze mensen
een beetje in hokjes.
, Prevalentie
̶ Delinquent gedrag komt vooral voor tijdens de latere adolescentieperiode in de
leeftijd van 15 tot 19 jaar, begint meestal tussen 8 en 14 jaar en stopt over het
algemeen tussen 20 en 29 jaar (Farrington, 2005, pp. 5-6).
̶ De meerderheid van jongeren die in 2014 een “als misdrijf omschreven feit” pleegden
waren tussen 14 tot en met 17 jaar oud (Pleysier, 2015).
̶ Zelfrapportage-onderzoek (Goedseels et al., 2000): 52,2% afgelopen jaar één of
meerdere delicten
̶ Cijfers Jeugdonderzoeksplatform (JOP-monitor, 2013): 22,8% van de jongeren (tussen
14 en 25 jaar) minstens één delict het afgelopen jaar
̶ Zie: https://databank.jeugdonderzoeksplatform.be (interactieve monitor)
Prevalentie: Tendensen (Coenen, 2019)
̶ Trend: daling van de jeugdcriminaliteit
̶ Mogelijke redenen (Coenen, 2019, p. 80):
̶ “een verandering in de registratie van delinquentie, op andere manier cijfers
verzamelen en rapporteren.
̶ een verandering in sociale cultuur en houding ten opzichte van delinquentie, er
wordt anders gekeken naar jongeren en deliquenten. Vroeger kleine feiten
zullen nu mss erger zijn
̶ de instaphypothese, samenleving lijkt veiliger, in auto’s inbreken is vandaag
moeilijker dankzij de verbeterende beveiliging dus ze zullen minder snel in
fiten rollen (hypothese) en
̶ de opkomst van sociale media (Rokven, Beerthuizen, & van der Laan, 2018).”
̶ Verschuiving naar onlinedelinquentie ? (Coenen, 2019)
Recente Cijfers JOP-schoolmonitor (Coenen, 2019 – zie BIBLIO)
̶ Scholen in Antwerpen, Gent en Brussel, en in een vergelijkingsgroep van Vlaamse
scholen buiten de grootsteden
̶ 8439 leerlingen bevraagd, tussen 11 en 21 jaar
̶ Daderschap op negen items (aangeven of hij / zij zaken in de voorbije twaalf maanden
nooit, één keer, twee keer, drie keer of meer dan drie keer heeft gedaan).
