Nederlands B: Volop taal
DEEL 1:
TAAL IN DE 21ste EEUW
TAALONDERWIJS IN DE 21ste EEUW
Krachtig taalonderwijs, de hele dag: zeven principes
Taal in en buiten de taalles: een kwestie van inzoomen en uitzoomen
Taalbeleid: taalkrachtig onderwijs op de hele school
TAALVERWERVING IN DE 21ste EEUW
De belangrijkste theorieën op een rij Het belang van input én output
Het belang van interactie én feedback
Het belang van impliciet leren én expliciete instructie
De rol van motivatie en socio-emotionele factoren
Meerdere talen leren
Taal op school
DEEL 2
PRAKTIJKVERHALEN: te bestuderen + te koppelen aan de theorie
VAARDIGHEDEN
o Luisteren en spreken
Wat is luisteren, wat is spreken?
Waarom inzetten op luisteren en spreken?
Hoe leren leerlingen luisteren en spreken?
Mythes en misverstanden
o Lezen
Wat is lezen?
Waarom inzetten op lezen?
Hoe leren leerlingen lezen?
Mythes en misverstanden
IN- EN UITZOOMEN
o Technisch lezen en spelling
Wat is technisch lezen, wat is spelling?
Waarom inzetten op technisch lezen en spelling?
Hoe leren leerlingen technisch lezen?
Voortgezet technisch lezen
Hoe leren leerlingen spellen?
o Taalbeschouwing
Wat is taalbeschouwing?
Waarom inzetten op taalbeschouwing?
Hoe leren leerlingen taal beschouwen?
Mythes en misverstanden
,DEEL 1:
Taal in de 21ste eeuw:
Taal is de hele dag door aanwezig in het leven van lagereschoolkinderen. Zowel binnen als
buiten de school maakt elk kind voortdurend gebruik van taal: om te communiceren met
vrienden, om samen plannen te smeden, om te leren, om nieuwe kennis toe te passen en
om persoonlijke en gemeenschappelijke doelen te bereiken.
Taal vervult vele functies in de school en de samenleving. Telkens is taal een krachtig
bindmiddel dat communicatie mogelijk maakt, wederzijds begrip doet ontstaan en sociale
samenhang verstevigt. Daarnaast valt het op dat taal een van de belangrijkste instrumenten
vormt om een volwaardig deel te nemen aan onze complexe, superdiverse en meertalige 21 e
eeuwse samenleving. Om te kunnen functioneren in de samenleving zijn talige
competenties dus van jongs af van groot belang.
Taal is dus zonder twijfel een belangrijke sleutelcompetentie. Meer nog: als we kijken naar
de lijsten met sleutelcompetenties die cruciaal zijn om volwaardig deel te nemen aan de 21 ste
samenleving, die werden opgesteld door gezaghebbende internationale organisaties zoals
OESO, de VN en de europese unie, valt op dat al die competenties in een grote mate een
beroep doen op taal: bewust omgaan met veranderingen, complexe informatie, creatief
samenwerken, communiceren in diverse contexten, omgaan met nieuwe media en
technologie
Taal is in die comptenties alomtegenwoordig. Wie complexe informatie wil verwerken moet
bijvoorbeeld bronnen kunnen raadplegen. Daardvoor heb je een strek ontwikkelde lees en
luistervaardigheid nodig, net als de vaardigheid om je schriftelijk en mondeling volop uit te
drukken. Je moet ook in staat zijn om creatief te zijn met taal en om een passend register te
kiezen, wat wil zeggen dat je je taalgebruik kunt aanpassen aan de situatue en het
doelpubliek. Ook omgaan met nieuwe media en technologieën appeleert sterk aan talige
competenties: tweeten of sms’en vereist onder meer de vaardigheid om beknopt en creatief
te schrijven, voor automatische stembediening van een smartphone zijn duidelijke
instructies nodig.
Taal heeft vele functies in de school en in de samenleving:
- Conceptualiserende functie: door zaken te benoemen, dingen te ordenen… zo krijg
je meer grip op de wereld. Bijvoorbeeld Leon gaat op zoek naar verschillen tussen het
dagelijks leven en nu.
- Expressieve functie: taal is een middel om uitdrukking te geven aan persoonlijke
emoties. Bijboorbeeld: het gezin van Hayat is opgelucht wanneer ze oma aan de lijn
krijgen en horen dat het goed met haar gaat
- Communicatieve functie: bijvoorbeeld Leon en Cas spelen samen een verhaal over
een eenhoorn en geven zo samen betekenis aan de werkelijkheid. Tergelijkertijd
creëren ze verbondenheid.
, - Sociale functie: in de huidige samenleving is taal een belangrijke uiting van de sociale
grope waartoe je behoort of wilt behoren. Bijvoorbeeld Hayat en Myriam creëren
een onderlinge band door de manier waarop ze praten over tiktok: het is duidelijk
dat ze niet op dezelfde manier praten met hun grootouders
Conceptualiseren, emoties uitdrukken, in interactie gaan zijn onlosmakkelijk verbonden met
de identiteit die een leerling ontwikkelt.
In het 21 eeuwse onderwijs is de ondersteuning van leerlingen bij de ontwikkling van talige
competenties, in de eerste plaats in het Nederlands heel cruciaal. In de visie tekst: iedereen
taalcompetent stelt de taalunie in dat verband de ontwikkeling van taalcompetentie voorop.
Taalcompetentie is het geheel van talige kennis, vaardigheden en attitudes die nodig zijn om
geschreven, gesproken en multimodale teksten te begrijpen, te evaluren en te gebruiken
zodat:
1. Volwaardige deelnamen aan de samenleving mogelijk wordt
2. de eigen doelen gerealiseerd kunnen worden
3. de eigen kennis en mogelijkheden levenslang en duurzaam kunnen worden
ontwikkeld
Die omschrijving van taalcompetenties nemen we graag over omdat ze kernachtig
weergeven waarop het onderwijs Nederlands in de 21 e eeuw zich vooral moet richten: in
authentieke situaties doelgericht leren omgaan met functionele taal en doorvoor de nodige
talige kennis vaardigheden en attitudes ontwikkelen. Dat zijn echter geen afzonderlijke
elementen: integendeel, hun onderlinge samenhang is van groot belang en moet in
onderwijscontexten zoveel mogelijk bekenen en ontwikkeld worden.
Kennis, vaardigheden en attitudes:
Taalkennis verwijst naar wat iemand bewust en onbewust weet over allerlei aspecten van
taal, taalgebruik en taalsysteem. Hayat weet bijvoorbeeld waarvoor een catroon op de bus
dient. Een brief kunnen schrijven, een gesprek kunnen voeren, een audioboek kunnen
beluisteren… zijn talige vaardigheden. Taalvaardig zijn betekent in staat zijn om talige
handeling uit te voeren. De attitudes zeggen iets over hun houding, emotie en motivatie ten
aanzien van taal en de eigen taalcompetentie: bijvoorbeeld Myriam ontwerpt een tiktok,
Leon vertelt een verhaal, Hayat leest een recept.
In de volgende hoofdstukken lichten we toe hoe deze visie op taalcompetentie en
taalonderwijs omgezet kan worden in zeven didactische principes voor taalkrachtig
onderwijs, en hoe die principes sporen met wetenschappelijke inzichten over
taalverwerving. Inzetten op taalkrachtig onderwijs blijkt ommer nog: diverse onderzoeken
hebben aangetoond dat ons onderwijs Nederlands anders en nog beter kan. In
internationale peillingen zoals PISA en PIRLS is vastgesteld dat de leesvaardigheid van de
Vlaamse leerlingen achteruitgaat. Verschillende onderzoekers wijzen ook op de kloof tussen
leerlingen met Nederlands als thuistaal en leerlingen met een andere thuistaal. Ook op
, scharniermomenten zoals de overgang tussen lager on secundair onderwijs en de
doorstroming naar de arbeidsmarkt worden te kortkomingen in de mondelinge en
schriftelijke vaardigheden gerapporteerd.
Functies van taal
1. De conceptualiserende functie van taal
We gaan ervan uit dat mensen taal gebruiken om met elkaar te communiceren. Maar om het
mogelijk te maken om met elkaar over iets te praten, is er ook al taal nodig: om dingen te
benoemen, om naar iets te verwijzen, om verbanden uit te drukken, om gedachten vorm te
geven. We gebruiken taal om voor onszelf vat te krijgen op de werkelijkheid.
De conceptualiserende functie van taal zorgt ervoor dat taal en denken zo nauw met elkaar
verweven zijn.
2. De communicatieve functie van taal
Mensen gebruiken taal om boodschappen aan elkaar over te brengen, om met elkaar in
interactie te gaan.
De verschillende aspecten van een communicatieve situatie kun je verkennen met deze 9 W-
vragen:
1. Wie?
2. Wat?
3. Waarover?
4. Aan wie?
5. Met welke bedoeling?
6. Hoe? Op welke manier?
7. In welke omstandigheden?
8. Via welke weg/met welke middelen?
9. Met welk effect?
3. De expressieve functie van taal
Mensen gebruiken taal ook om zichzelf op een creatieve manier te uiten. Zoals een gedicht,
tekst, verhaal,…
4. De sociale functie van taal
Taal kan heel kenmerkend zijn voor een persoon en de sociale groepen waartoe die behoort.
Iedereen taalcompetent : Belangrijke publicatie van de nederlandse Taalunie over de visie
op de rol, de positie en de inhoud van het onderwijs Nederlands in de 21 ste eeuw.