Inleidende les: Relatie- en gezinstherapie
Dynamisch systeem: Interactie – Processen – Verandering
Je lijkt enkel stenen te zien, maar als je goed kijkt zie je duizenden
pinguïns.
Dit straalt de essentie uit van hoe je moet werken met gezinnen!
Het maakt niet uit of je werkt met een gezin of met een individu. Vanaf
je met een individu interageert, interageer je onmiddellijk met zijn
broers, zussen, ouders (= alle contexten waartoe te persoon behoort).
Hoe functioneert de persoon in de context, wat is de interactie met
die context?
Het is een dynamisch systeem waarin de interactie en de processen belangrijk zijn.
MAAR! Verandering vormt de basis voor het kijken naar symptomen binnen de systeem therapie.
Idee: Een gezin raakt geblokkeerd omdat ze bepaalde veranderingen vanuit de omgeving, niet kunnen
waarmaken. De therapeut gaat op zoek naar een manier om die verandering mogelijk te maken.
Belangrijk om te onthouden dat geen enkele therapie dezelfde is.
Je moet als therapeut aanvaarden dat de dingen anders lopen, dan dat je zelf in gedachten hebt.
Systeemtherapie: Dynamische blik op het geheel
De grondlegger van het systemisch denken is een bioloog: Van Bertalanffy.
Hij is ook de grondlegger van het General System Theory: Een algemene wetenschap van het geheel.
o Hij wil dat aspect in alle takken van de wetenschap toepassen.
Hij is tegen reductionisme: Analyseren van individuele componenten reduceert betekenis van het
geheel waar ieder deel van uitmaakt.
o Een individu maakt deel uit van een heel netwerk. Het heeft geen zin om interacties, analyses
en diagnoses te beperken, het individu maakt deel uit van een geheel.
Een systeem is een complex geheel van interagerende elementen: Een open systeem met levende
componenten volgt complexere richtlijnen dan die van de thermodynamica.
o Humanfactor: De wetenschap die gaat kijken naar de interactie tussen menselijke personen
en een systeem.
o Een open systeem: Binnen geneeskunde gaan we werken met een levende patiënt. Een
levend persoon kan andere reacties vertonen, dan dat we oorspronkelijk in gedachten
hadden.
Therapie wordt gezien als iets dat we gaan co-construeren en tevoorschijn laten komen.
Dynamica – Begrip uit fysica/ wiskunde
Je kan tegen een steen schoppen en voorspellen hoe deze zal vliegen.
Als je dit doet met een hond (= open systeem) dan kan deze theoretisch gezien dezelfde baan volgen, maar het
is belangrijk om te onthouden dat die hond ook zijn eigen inbreng heeft.
Gestalt – Kracht van het geheel
Pleidooi van de systeemtheorie: De kracht van het geheel.
Voorbeeld: Een muzieknoot op zich zegt weinig, maar een melodie (= alle muzieknoten samen) geeft ons een
bepaalde betekenis. Op welke hoogte je ook zingt, je gaat de melodie steeds herkennen.
Deze kracht van het geheel is niet aanwezig in de afzonderlijke elementen.
Je moet in de gezinnen op zoek gaan naar de verbindende kracht die verloren is gegaan.
Voorbeeld: Samen impulsieve dingen doen, de humor van het gezin, …
1
,Minuchin – Krachten en problemen zijn geworteld in de omstandigheden van het leven
Minuchin is enorm bezig met de feiten: Het lot en de omstandigheden van het leven die een persoon
of gezin uitdagen tot een drastische verandering.
Een individu kan niet op zichzelf staan.
Een individu is een complex geheel dat in verscheidene contexten zijn wortels kent.
Ook de grondslag voor een symptoom moet gezocht worden in de context, eerder dan in de innerlijke
pathologie.
o De omstandigheden van het leven zijn mee de basis van de krachten en het dragende van het
gezin, maar ook de valkuilen van het gezin en de persoon.
Blik op het geheel
We praten niet enkel met het individu, maar met het gehele netwerk.
MAAR! Wat dan met het individu?
o Risico: Als we teveel op het systematische niveau werken en teveel met het verbindende
bezig zijn, dan zien we de persoon niet meer en worden we onpersoonlijk. Hierdoor kan je de
binding met het gezin verliezen.
Spanningsvelden doorheen de stromingen
Individu vs. Systeem: Ofwel word je meegezogen door het systeem of omgekeerd.
o Belangrijk om afstand te nemen en te kijken of ze beide in balans zijn.
o Dit zijn 2 niveaus die je moet proberen vasthouden.
Positie van de therapeut binnen het systeem: Waar verhoudt de therapeut zich?
o Balans houden en zowel verbinden met het systeem als met het individu.
o De therapeut gaat nadenken OVER het gezin = neemt een masterpositie aan.
o De therapeut gaan nadenken MET het gezin = Op gelijke hoogte, vanuit een nieuwsgierigheid.
Wisselende positie innemen: Sommige gezinnen hebben structuur nodig, anderen niet. Het is
afhankelijk van de hulpvraag.
Alle stromingen sukkelen nog met beide spanningsvelden!
Positionering
Gezinsleden.
Familieleden.
Overleden familieleden/ gezinsleden.
Toekomstige familieleden/ gezinsleden.
o Voorbeeld: Een koppel dat graag kinderen wil, maar waarbij het niet lukt.
Therapeut: De therapeut moet tussen alle deze netwerken een positie vinden.
Het is een continu proces van balanceren en zoeken doorheen de verschillende stromingen en in jouw
therapieën.
INTRA-INTER van zowel familie als therapeut.
Het is belangrijk om niet door één gereduceerde bril te kijken, perspectieven verbreden!
Flow
Er is geen of weinig vooropstaand protocol.
Je moet een flow tolereren: Een therapie ontstaat, groeit en ontplooit zich elke sessie.
Een familietherapie is gebaseerd op hoe iedereen ingespeeld geraakt op elkaar en samenwerkt.
o Therapeutische relatie en veiligheid tussen gezinsleden maakt hoe de therapie kan groeien.
Iedere familie maar ook iedere sessie doet beroep op andere mogelijkheden van de therapeut.
o Het veranderlijke van de familietherapie!
Familiecodes: Familierituelen/gewoontes / taalgebruik.
Gendercodes: Je hebt doeners (meestal animus) en praters (meestal anima).
o Dit kan een conflict geven: Iemand kan vanuit een doe-code veel moeite doen, maar niet
verstaan worden door de persoon die in de praatcode wil communiceren.
o Mensen kennen dit probleem wel, maar herkennen ze dit niet in hun eigen dynamiek.
Niveau van communicatie: Verbaal en non-verbaal ( Deze zijn normaal gezien synchroon).
o Indien deze 2 aspecten niet synchroon zijn, dan treedt er verwarring op!
Gezinscycli: Voornamelijk vanuit de contextuele therapie.
2
,Heel het domein van de humanfactor is gebaseerd op het feit dat we moeten kijken naar onze eigen fouten!
Hoe kunnen we hier constructief uit leren en wat kunnen we veranderen opdat dit niet meer gebeurt?
Dit idee moeten we toepassen op psychologisch domein, maar hier lopen we sterk op achter.
o Het is belangrijk om te kijken waar je als psycholoog de mist in gaat.
o Ergens word je verblind en dit maakt dat je een bepaalde fout maakt.
o Het maken van fouten is niet erg, als je ze maar herstelt.
Sessie 1: Individuele stemmen
Vader: “telkens wanneer hij zegt dat er niets aan de hand is, weet ik dat er wel iets aan de hand is,
maar hij wil er gewoon niet over spreken”
o Therapeut naar zoon: “Is dat zo?”
Fout 1: Je viseert de zoon en je neemt als waar wat de vader zegt.
Zoon: “als hij vraagt wat er niet goed gaat of hoe het gaat met me, is hij eigenlijk niet geïnteresseerd”
o Therapeut naar zoon: “Begrijp ik dat je bang bent dat je vader niet in je geïnteresseerd is?”
Goed: De start is reflectief en nadenkend. Dit toont aan dat het niet persé de waarheid is,
maar een reflectie. Dit toont aan dat je wil overleggen.
Moeder: “het is hier fijner zonder mij, ze doen maar, niets van wat ik doe of voorstel wordt
geapprecieerd”
Dochter: “Zolang ze iets tegen mijn vriendje heeft, wil ik niets met haar te maken hebben”
Problemen:
De therapeut deed aan meerzijdige partijdigheid op een paradoxale wijze.
o De therapeut ging joinen door de andere persoon mee als vijand te zien.
De therapeut ging mee met het systeem en was tegen het individu.
o Basismechanisme van therapie: Tegen het systeem gaan en het individu steunen in de
verandering.
Op het einde van de sessie kon de therapeut een deel herstellen door iets verbindend mee te geven.
o “Mooi hoe eerlijk jullie allemaal tegen elkaar zijn. Eerlijkheid is wat jullie verbindt.
MAAR! De therapeut was niet overtuigd van haar eigen woorden.
Wat is eerlijkheid?
Eerlijk u idee zeggen is één ding.
Eerlijk een afgetoetst idee zeggen is iets anders.
o Eerlijkheid is niet alleen eerlijk zeggen, maar ook eerlijk luisteren.
o Aftoetsen: Als iemand iets zegt, moet je luisteren en aftoetsen of je het begrepen hebt. Je
mag niet direct een mening vormen.
Eerlijkheid is eerlijk zeggen en eerlijk luisteren.
Eerlijk luisteren = Actief luisteren = Basisassumptie voor correcte diagnose
“Als je luistert naar uw patiënt, dan vertelt hij jou de diagnose”.
Sessie 2
Aan het begin van de 2de sessie vertelde de therapeut eerlijk dat hij lang getwijfeld heeft over zijn
woorden.
Daarna zijn ze eerlijk beginnen praten (zoon en dochter zijn gestart).
o Soms werpen ze ideeën bij elkaar in de schoot.
De therapeut probeert te begrijpen wat er gebeurt, waardoor de patiënten hun gelijk niet meer
proberen te halen.
o De therapeut verschuift het gesprek naar de gezinsleden.
3
, Het concept van mentaliseren
Fonagy is de grondlegger van het begrip mentaliseren.
Mentaliseren zorgt ervoor dat we echt luisteren naar elkaar, afgetoetst met elkaars versie en de beschrijving
van hun mentale toestand begrijpen.
Mentaliseren: Het stilstaan bij en voeling nemen met de innerlijke mentale wereld (denken EN voelen) van
Jezelf.
De ander.
En hoe de innerlijke wereld (van jezelf en de ander) in wederkerigheid werken.
Het mentaliseren start vanaf de geboorte en zelfs prenataal. Mama praat tegen haar stampend kind
en legt zo contact met de eerste signalen EXAMENVRAAG
Mentaliseren
Voeling nemen met de eigen mentale toestanden en met mentale toestanden van anderen als
betekenisvol vertrekpunt van interactie.
Reflectieve functie
o Mentaliseren is het vermogen tot reflectie op de eigen (ook pijnlijke) innerlijke wereld en op
deze van anderen en hoe beide werelden elkaar wederkerig beïnvloeden.
Het proces speelt zich altijd af in de interactie tussen mensen en is onderhevig aan fouten.
Bij intense emotie blokkeert bij iedereen het mentaliseren.
o Bij intense emoties blokkeert bij iedereen het mentaliseren.
o Iedereen heeft zijn window of tolerance: De drempel tot waar iemand een bepaalde stress
kan ervaren.
o Voorbeeld: Wanneer iemand u kwetst, stijgt je stressniveau. Als iemand je meerdere keren
kwetst, dan vlieg je uit je window en ligt je stressniveau te hoog.
Gevolg: Je kan niet meer gereguleerd nadenken.
Uw frontaal brein wordt uitgeschakeld, waardoor je limbisch brein vrij spel krijgt.
Voorbeeld: Passionele moord (1sec later wordt je frontale brein terug wakker).
o Dit kan ook bij de therapeut gebeuren: Iedereen uit zijn emoties naar jou en jij moet
voortdurende alle emoties absorberen. Op sommige thema’s kan je minder goed reageren.
Als je jouw window bereikt, dan word je denken vertraagd of stil gelegd.
Het mentalisatieproces is verborgen en speelt zich af in de black box van elke deelnemer in de
interactie.
o Wanneer we pseudo-mentaliseren maken we de mooiste interpretaties, maar blijven we in
de black box zitten.
o Vanuit je interpretaties kan je ook heel rationeel contact maken, zonder echt voeling te
nemen men wat er gebeurt.
o Alleen als je voeling neemt kan je tot afgetoetste eerlijkheid komen.
Mentaliseren is een gerichtheid op het mentale (op de psychische processen).
Het is een mentale betrokkenheid op en aandacht voor het mentale van zichzelf en anderen.
Jezelf van buitenaf zien en anderen van binnenuit.
o Je gaat jezelf bekijken vanuit een afgetoetste versie van de ander.
Mentale toestanden toekennen aan concrete handelingen, emotionele uitingen.
Misverstanden begrijpen.
Met verbeeldingskracht waarnemen of interpreteren van gedrag voor zover dat samenhangt met
intentionele mentale toestanden.
Afstand nemen en creëren van meerdere perspectieven.
Mentaliseren is het immuunsysteem van de psyche en van het gezin.
Als er geen mentalisatie in het gezin aanwezig is, dan blijf je op misverstanden en rigiditeit botsen.
Beperking in mentaliseren: Risico tot ontwikkelen van misverstanden en disconnectie en in het ergste
geval disbeloning.
Bevordering in mentaliseren: Opbouwen veerkracht, flexibiliteit in het omgaan met transities,
veranderingen en problemen die het gezin overkomen.
4
