2020
Politieke communicatie
2019-2020
EMANUEL D'HAEN
,Inhoudsopgave
Competenties .......................................................................................................................................... 1
Opbouw van de cursus .................................................................................................................................... 1
Examen ............................................................................................................................................................ 1
Literatuuroverzicht voor het examen.............................................................................................................. 2
Discussiepaper + debat (7 mei) ....................................................................................................................... 3
Voorbereiding .............................................................................................................................................. 3
Praktisch verloop ......................................................................................................................................... 3
Mogelijke thema’s ....................................................................................................................................... 4
1. Inleiding tot de Politieke Communicatie ............................................................................................ 6
1.1 Wat is Politieke communicatie? .......................................................................................................... 6
1.1.1 Onderzoek prof. Van Aelst .......................................................................................................... 6
1.1.2 De drie belangrijkste actoren in de politieke communicatie ...................................................... 7
1.2 Onderwerpen (Graber, 2005) .............................................................................................................. 8
1.3 Bedenkingen ........................................................................................................................................ 8
1.4 Stellingen – Observaties ...................................................................................................................... 8
1.4.1 Stelling: Politieke communicatie raakt de kern van de politieke communicatie ........................ 9
1.4.2 Stelling: Ongenoegen over media is van alle tijden. ................................................................. 10
1.4.3 Stelling: Objectief nieuws bestaat niet. ..................................................................................... 10
1.4.4 Stelling: De politieke macht van de media wordt overschat..................................................... 11
1.4.5 Stelling: Media-invloed is een empirische vraag ....................................................................... 11
1.4.6 Stelling: Politieke Communicatie is systeem gevoelig ............................................................... 11
1.4.7 Stelling: Nieuwe media is geen politieke communicatie revolutie MAAR evolutie .................. 12
1.5 Founding fathers................................................................................................................................ 13
1.6 Theorieën........................................................................................................................................... 14
1.7 Methoden in de Politieke communicatie .......................................................................................... 14
2. Historisch overzicht: Journalistiek en Nieuws .................................................................................. 15
OPDRACHT 1: De Mediatisering van de Vlaamse Politiek (2014).................................................................. 15
2.1 Wat wordt bedoeld met de Mediatisering van de politiek? ............................................................. 16
2.2 Is er in Vlaanderen aan de 1ste fase van mediatisering voldaan? ...................................................... 17
2.3 Is er in Vlaanderen aan de 2de fase van mediatisering voldaan?....................................................... 18
2.3.1 De ‘partijdige’ logica van kranten .............................................................................................. 18
2.3.2 De ‘partijlogica’ van de omroep ................................................................................................ 21
2.3.3 De ‘medialogica’ vanaf 1990 ..................................................................................................... 23
Conclusie.................................................................................................................................................... 23
2.4 Journalistieke theorieën .................................................................................................................... 24
, 2.4.1 Gatekeeping Theory .................................................................................................................. 24
2.4.2 KRITIEK OP DE GATEKEEPING THEORY ............................................................................................. 24
2.4.3 Nieuwsproductie: Vanaf wanneer beginnen journalisten zelf nieuws maken? ........................ 25
2.5 Niveaus van nieuwsproductie ........................................................................................................... 26
2.5.1 Eerste niveau: de journalisten ................................................................................................... 26
2.5.2 Tweede niveau: mediaroutines ................................................................................................. 27
2.5.3 Derde niveau: organisatie en of het medium............................................................................ 29
2.5.4 Vierde niveau: omgeving (extra-media forces) ......................................................................... 29
2.5.5 Vijfde niveau: ideologie en de sociaal-culturele context .......................................................... 29
2.6 Conclusie vanuit het journalistiek oogpunt ....................................................................................... 29
3. Historisch overzicht: media-effecten (framing - agendasetting – priming)......................................... 30
3.1 Media-effecten: algemeen ................................................................................................................ 30
Wat bedoelen we met media-effecten? ................................................................................................... 30
Waarom zijn media-effecten mogelijk? Een combinatie van beide realiteiten ........................................ 30
Hoe worden media-effecten onderzocht? ................................................................................................ 31
En waarom zijn deze effecten zo moeilijk te meten?................................................................................ 31
Zijn media-effecten wenselijk?.................................................................................................................. 31
3.2 Historisch overzicht: onderzoek naar de media-effecten ................................................................. 32
3.2.1 De almachtige media (jaren ’20 tot ’30) .................................................................................... 33
3.2.2 De Minimale effecten hypothese (jaren ’40 tot ’60) ................................................................. 34
3.2.3 Terugkeer naar het paradigma van de almachtige media? (jaren ’70) ..................................... 36
3.2.4 Voorwaardelijke Effecten van media (jaren ’80 tot ’90) ........................................................... 36
3.2.5 Zijn we vandaag aanbeland in een nieuwe periode van Minimale Effecten? ........................... 37
3.3 Agenda-setting .................................................................................................................................. 39
3.3.1 Hoe meet je de publieksagenda? .............................................................................................. 42
3.3.2 In welke mate gaan de conclusies van bestaande onderzoek over Agenda-setting en framing
vandaag nog op? ....................................................................................................................................... 43
3.4 Priming als een uitbreiding op de Agenda-setting ............................................................................ 44
3.4.1 Wat zijn de gevolgen van Priming? ........................................................................................... 45
3.5 Framing: de manier waarop iets wordt gezegd (onvermijdelijk) ...................................................... 46
3.5.1 Wat zijn framing-effecten? Welke soorten frames zijn er mogelijk? ........................................ 46
3.5.2 Wat is Equivalence Framing? ..................................................................................................... 47
3.5.3 Wat is Emphasis Framing? ......................................................................................................... 48
3.5.4 Frame-building is onvermijdelijk ............................................................................................... 48
3.5.5 Is framing een probleem?.......................................................................................................... 48
3.6 Conclusie: een korte vergelijking van de drie effecttheorieën ......................................................... 49
3.6.1 Accessibility (= in ons geheugen)............................................................................................... 49
, 3.6.2 Applicability (associëren van een thema met iets) ................................................................... 49
3.6.3 Een algemeen overzichtje ......................................................................................................... 50
4. Normatieve theorieën over de rol van de media .............................................................................. 51
Inleiding ......................................................................................................................................................... 51
Videofragment: Geen stijl (nu PowNed) interview met Ella Vogelaar ...................................................... 51
4.1 Visies op democratie ......................................................................................................................... 51
4.1.1 Normatieve theorieën (Strömbäck, 2005) ................................................................................ 51
4.1.2 De vier modellen van democratie ............................................................................................. 52
G1000: Naar een versterkte democratie – Yves Dejaeghere..................................................................... 53
5. Politieke kennis & (des)informatie .................................................................................................. 55
Inhoud van deze les ....................................................................................................................................... 55
Inleiding: Hoe meten we politieke kennis? ............................................................................................... 55
5.1 Wat is politieke kennis? ..................................................................................................................... 56
5.1.1 Hoe verwerven we politieke kennis? ........................................................................................ 57
5.1.2 Hoe gebruiken we politieke kennis? ......................................................................................... 57
5.1.3 Hoe kunnen we politieke kennis meten? .................................................................................. 58
5.1.4 Hoe verklaren we de verschillen in politieke kennis? ............................................................... 58
5.1.5 Welke rol speelt de media? ....................................................................................................... 59
5.2 Desinformatie .................................................................................................................................... 60
5.3 Stelling: Nepnieuws komt ‘relatief’ weinig voor in Vlaanderen. ....................................................... 61
5.3.1 Nieuwsconsumptie .................................................................................................................... 62
5.3.2 Vertrouwen in de media van de VS en Vlaanderen................................................................... 62
5.3.3 Polarisering ................................................................................................................................ 63
5.3.4 Andere verklaringen voor de ‘mindere’ toestroom aan Vlaamse desinformatie ..................... 64
5.4 Stelling: Het probleem van desinformatie is subtieler (en ruimer!) dan nepnieuws. ....................... 65
5.4.1 Wat is waarheid? ....................................................................................................................... 65
5.4.2 Wat is een leugen? .................................................................................................................... 66
5.4.3 Vormen van desinformatie in de Vlaamse context ................................................................... 66
5.5 Oplossingen voor misinformatie ....................................................................................................... 67
5.6 Conclusie............................................................................................................................................ 68
Informatiewanorde: een interdisciplinair kader voor onderzoek en beleidsvorming (Wardle, 2017) ......... 69
Inleiding: Waarom zien we af van de term fake news? ................................................................................ 69
Zeven verschillende vormen van misleidende informatie… ......................................................................... 70
Misschien nog opnemen in de samenvatting… ............................................................................................. 71
Wat zijn filter bubbles en echokamers? ........................................................................................................ 72
Hoe kunnen we het probleem van Filter Bubbles oplossen? .................................................................... 73
,6. Verkiezingscampagnes & het belang van nieuwe media................................................................... 74
College-overzicht ........................................................................................................................................... 74
6.1 Verkiezingscampagnes ...................................................................................................................... 74
6.1.1 Waarom zijn verkiezingen en campagnes belangrijk? .............................................................. 75
6.2 Politieke Marketing: een centraal concept van de verkiezingscampagne ........................................ 76
6.2.1 Politieke Marketing: de evolutie van drie soorten partijen ...................................................... 76
6.2.2 Instrumenten en technieken van Politieke Marketing .............................................................. 77
6.2.3 Besluit politieke marketing ........................................................................................................ 78
6.3 Een historische schets (zie artikel Norris).......................................................................................... 83
6.3.1 Pre-moderne campagne in Vlaanderen na WO1 ...................................................................... 84
6.3.2 Moderne campagne in de Verenigde Staten en Vlaanderen .................................................... 84
6.3.3 Post-moderne campagne .......................................................................................................... 85
6.4 Het belang van online campagnes in Vlaanderen ............................................................................. 86
6.4.1 Lorenz-curve: de aandacht voor politici op Twitter .................................................................. 86
6.4.2 De digitale campagne van Vlaams Belang in 2019 .................................................................... 86
6.5 Het grote belang van online campagnes in de Verenigde Staten. .................................................... 87
6.5.1 Negatieve Campagnes in de Verenigde Staten ......................................................................... 87
6.5.2 Voter mobilization in de Verenigde Staten ............................................................................... 88
6.6 Obama campagne 2008 (zie tekst Bimber) ....................................................................................... 88
6.7 Obama Campagne 2012 (zie tekst Bimber) ....................................................................................... 89
6.7.1 Data analyse 2.0 ........................................................................................................................ 89
6.7.2 Data-crunchers zoals Cambridge Analytica ............................................................................... 90
6.7.3 Is Bimbers ‘future of digital campaigning’ een correcte voorspelling geweest? ...................... 90
6.8 De rol van technologie bedrijven (Kreiss & McGregor, 2018) ........................................................... 91
6.9 Hoe zit het met de digitale campagnes in Vlaanderen? .................................................................... 92
6.9.1 Is er meer negatieve campagne voering in Vlaanderen? Bn .................................................... 92
6.10 Verenigde Staten versus Europa ....................................................................................................... 93
7. Derde Fase van Mediatisering: mediaformat en -inhoud .................................................................. 94
7.1 De Mediatisering van de politiek....................................................................................................... 94
7.1.1 Mediëring versus Mediatisering ................................................................................................ 94
7.1.2 Strömbäcks 4 Fasen van Mediatisering ..................................................................................... 95
7.2 Media format .................................................................................................................................... 96
7.2.1 Hoe komen politici in de media? ............................................................................................... 96
7.2.2 Hoeveel spreektijd krijgen politici van de media?..................................................................... 96
7.3 Media inhoud .................................................................................................................................... 97
7.3.1 Wie komt er het vaakst in het nieuws? ..................................................................................... 97
, 7.3.2 Systematische strijd tussen politici (voor media-aandacht) ..................................................... 99
7.3.3 Is media-aandacht cruciaal om verkozen te geraken? ............................................................ 100
7.3.4 Who is in the news? Who rides the waves? (Wolfsfeld & Sheafer, 2008) .............................. 100
7.3.5 Boek: How political actors use the media ............................................................................... 100
7.4 Worden politici gemaakt of gekraakt in de media? ........................................................................ 101
7.5 Conclusie.......................................................................................................................................... 101
8. Vierde Fase van Mediatisering: De politiek past zich aan? .............................................................. 102
8.1 De mate waarin politici en hun instellingen zich aanpassen aan de media .................................... 102
8.1.1 Wat is het verschil tussen publieke- en politieke agenda-setting? ......................................... 102
8.2 Methoden om agenda-setting te kunnen meten ............................................................................ 102
8.2.2 Waarom zijn er zo’n grote verschillende uitkomsten? (Studies naar media-impact) ............. 104
8.2.3 Wanneer heeft de media invloed op de politiek? ................................................................... 106
8.3 Mogelijke verklaringen voor tegengestelde resultaten .................................................................. 107
8.3.1 Tekortkoming van politici: Media zijn niet de ‘echte’ agenda-setters .................................... 107
8.3.2 Tekortkoming van studies: ‘media reflexivity’ of ‘zelf-mediatisering’ .................................... 108
8.3.3 Tekortkomingen politici: ‘enge’ invulling van agenda-setting + framing ................................ 108
8.4 Waarom reageren politici op media berichtgeving? ....................................................................... 109
8.4.1 Politici zien bij de media een duidelijke link met de publieke opinie ..................................... 109
8.4.2 Politici zien de media als een manier om te zien wat andere politici denken ........................ 109
8.4.3 Politici spelen in op de ‘window of opportunity’ ..................................................................... 109
8.4.4 Politici willen zelf in het nieuws komen (surfing the waves)................................................... 110
8.5 De invloed van de media op de instellingen ................................................................................... 110
8.5.1 Het Parlement verliest aan belang als centrale arena voor het debat.................................... 110
8.5.2 Redenen waarom het parlement aan belang verliest ............................................................. 111
8.6 Conclusies ........................................................................................................................................ 111
8.6.1 De invloed van de media (= The Contingency of Media power) ............................................. 111
8.6.2 De macht van de media is reëel maar wordt vaak wel overschat........................................... 111
8.6.3 Politici en media hebben een wederkerige relatie.................................................................. 112
8.6.4 De invloed van de media ≠ de invloed van de journalist ......................................................... 112
8.6.5 Willen media invloed uitoefenen? .......................................................................................... 112
9. Vergelijken van politieke mediasystemen...................................................................................... 113
9.1 Hoe vergelijken we de verschillende politieke mediasystemen? ................................................... 113
9.1.1 Onderzoek: De aandacht voor politici in het nieuws (buiten de verkiezingsperiode) ............ 113
10. Boek: Comparing Media Systems (2004) ........................................................................................ 114
10.1 Hoofdstuk 2: Comparing Media Systems ...................................................................................... 114
10.2 Drie modellen van media-politiek relaties ...................................................................................... 115
,11. Gastcollege: interview met Vlaamse politici .................................................................................. 116
11.1 Verloop van het interview ............................................................................................................... 116
11.1.1 Algemene vragen ..................................................................................................................... 116
11.1.2 Algemene stellingen ................................................................................................................ 116
,Competenties
VS, BE, NL
Cursus: De Mediatisering van de Vlaamse Politiek (2014)
Onderwerpen: deze cursus
• Nieuws: media en inhoud
• Media-publiek: effecten
• Rol van de media (normatieve discussie)
• Campagnes – Politieke marketing - …
Opinieartikels professor Van Aelst
• Tomaten gooien naar een minister is een zielig zwaktebod en voedt de polarisering
• Bitse sfeer in Wetstraat gaat voort op sociale media, maar bestaat slechte politieke reclame wel?
• …
Opbouw van de cursus
Lessenoverzicht
• C1: Wat is Politieke Communicatie?
• C2: Journalistiek en nieuws: historisch overzicht (framing – agendasetting – priming)
• C3: Media en publiek: historisch overzicht (framing - agendasetting – priming)
• C4: Media en publiek: Toelichting normatieve media theorieën (framing - agendasetting – priming) +
debat paper
• C5: Politieke marketing & Verkiezingscampagnes (historisch, belang nieuwe media)
• C6: Media en politieke kennis – Desinformatie – post-truth
• C7: Mediatisering: Belang media format - Wie komt hoe in het nieuws
• C8: Mediatisering: Politieke Agenda-setting – de politiek past zich aan? Hoe gebruiken politici de
media
• C9: Gastles Tom van Grieken (Vlaams Belang) [sociale media campagne: 30 april] [bijvraag]
• C11: Debat-les
• C12: Politieke communicatie in comparatief perspectief
Examen
Evaluatiecriteria
• Schriftelijk examen 60%
o Slides + cursus + wetenschappelijke teksten
• Discussie paper 30%
o Zie college 4: normatieve theorieën
• Kleine opdrachten + participatie 10%
o 5-tal kleine opdrachten (QUALITY check)
1
,Literatuuroverzicht voor het examen
• Handboek Van Aelst P. (2014): De Mediatisering van de Vlaamse Politiek. Acco, Leuven
• Strömbäck J. (2005) In Search of a Standard: Four Models of Democracy and Their Normative
Implications for Journalism. Journalism Studies 6(3): 331-345.
• O’Neill, D., & Harcup, T. (2009). News values and selectivity. The handbook of journalism studies, 161-
174.
• W. Lance Bennett and Shanto Iyengar, 2008, A New Era of Minimal Effects? The Changing Foundations
of Political Communication, Journal of Communication, 58, 707–731. (enkel 716-726)
• Scheufele D.A. and Tewksbury D. (2007) Framing, Agenda Setting, and Priming: The Evolution of Three
Media Effect Models. Journal of Communication 57.
• Iyengar, S., & Simon, A. (1993). News Coverage of the Gulf Crisis and Public Opinion: A Study of
Agenda-Setting, Priming, and Framing. Communication Research, 20(3), 365–383.
• Clawson R. and Oxley Z.M. (2008) Public Opinion: Democratic Ideals, Democratic Practice.
Washington: CQ Press. CHAPTER 7: Knowledge, interest and attention to politics
• Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). Information Disorder: Toward an interdisciplinary framework for
research and policy making. Report to the Council of Europe. DGI(2017)09, Shorenstein Center.
• Bimber, B. (2014). Digital Media in the Obama Campaigns of 2008 and 2012: Adaptation to the
Personalized Political Communication Environment. Journal of Information Technology & Politics
• Kreiss, D., & McGregor, S. C. (2018). Technology Firms Shape Political Communication: The Work of
Microsoft, Facebook, Twitter, and Google With Campaigns During the 2016 U.S. Presidential Cycle.
Political Communication
• Walgrave S. and Van Aelst P. (2006) The Contingency of the Mass Media's Political Agenda-Setting
Power. Towards a Preliminary Theory. Journal of Communication 56(1): 88-109.
• Wolfsfeld, G. and T. Shaefer (2006). Competing actors and the construction of political news: the
contest over waves in Israel. Political Communication, 23: 333-354
• Hallin, D. and Mancini, P. (2004): Comparing Media Systems. Three Models of Media and Politics,
Cambridge University Press. (Hoofdstuk 2 pp. 21-45 + Hoofdstuk 4 enkel pp. 66-75)
2
, Discussiepaper + debat (7 mei)
Wat is mijn visie op de rol van de media? In welke context van de democratie?
• Wat zijn je argumenten?
• Wetenschappelijk literatuur (!) + actuele quotes want tijd en plaats zijn belangrijk (!)
Voorbereiding
Voor deze opdracht kiest iedere student 2 thema’s:
• 2 stellingen per thema uitwerken -> 2 pro en 2 contra
• Wetenschappelijke schrijfstijl + vermijdt de ik-vorm
• Groepeer argumenten met zelfgekozen termen
Debat paper indienen op papier
• Theorie -> [2-3 pagina’s]
o Bespreek beknopt de 4 theorieën van Strömbäck
o Beargumenteer welk model er het meest wenselijk is.
o Beargumenteer welk model er het meest haalbaar is.
• Discussie 1 -> [3 pagina’s]
o Situeer het (publieke) debat rond dit thema.
▪ Wat zijn de belangrijkste argumenten voor of tegen de stellingen?
▪ Gebruik meerdere teksten/artikelen: minstens 3 wetenschappelijke teksten!
o Focus op de normatieve rol van de media
▪ Hoe zou elk van de vier normatieve theorieën antwoorden op de stelling?
▪ Belicht de verschillen tussen de theorieën
• Discussie 2 -> [3 pagina’s]
o Herhaal het bovenstaande voor het tweede debatthema
• Bibliografie -> [1 pagina’s]
o In-tekstreferenties + achteraan
o Verschil duiden tussen (niet-)wetenschappelijke bronnen. (Volgens de CEO van de VRT…)
o Tijd en plaats van de bron is belangrijk voor de interpretatie
Praktisch verloop
Er zijn 2 debatten met een moderator:
• Debat 1:
o [15 min.]: Voer het debat over beide stellingen -> eigen visie verdedigen
o [10 min.]: Normatieve theorie die het beste past bij de vraag (1 van de 4)
o [15 min.]: Algemeen over de modellen
▪ Welk model vind je wenselijk? Waarbij sluit jouw mening het beste aan?
▪ Welk model is het haalbaarst?
• Debat 2:
o [20 min.]: Voer het debat over beide stellingen -> pro en contra argumenten
▪ Moderator verdeelt de groepen zelf in twee!
▪ Moderator vat de uitkomsten van het debat samen
▪ Overleg mogelijk binnenin het eigen groepje
▪ LINK met de media
o [10 min.]: Hoe zou elk van de vier normatieve theorieën antwoorden op de vraag?
3
