Geschiedenis samenvatting
10 Tijdvakken:
- Jagers en Boeren (tot 3000 v.c)
- Grieken en Romeinen (3000 v.c tot 500 n.c)
- Monniken en Ridders (500 n.c tot 1000 n.c)
- Steden en Staten (1000 n.c tot 1500 n.c)
- Ontdekkers en Hervormers (1500 n.c tot 1600 n.c)
- Regenten en Vorsten (1600 n.c tot 1700 n.c)
- Pruiken en Revoluties (1700 n.c tot 1800 n.c)
- Burgers en Stoommachines (1800 n.c tot 1900 n.c)
- Wereldoorlogen en Holocaust (1900 n.c tot 1945 n.c)
- Televisie en Computer (1945 n.c tot heden)
Algemene begrippen:
Eeuw: een periode van 100 jaar. Het tellen van de eeuwen levert soms problemen op. De
christelijke jaartelling begint bij de geboorte van Jezus Christus. De eerst eeuw eindigde met
het jaar 100. Wij leven nu in de 21e eeuw, die eindigt met het jaar 2100.
Jaartelling: er bestaan verschillende jaartellingen. Ze zijn meestal gekoppeld aan een religie.
Er bestaat bijvoorbeeld een joodse, christelijke en islamitische jaartelling.
Voor en na Christus: het begin van de christelijke jaartelling is de geboorte van Jezus
Christus. Dit zou plaats hebben gehad tijdens de regeerperiode van de keizer Augustus. De
gebeurtenissen na deze geboorte worden ‘na Christus’ genoemd. Alle gebeurtenissen ervoor
worden ‘voor Christus’ genoemd.
, Jagers en boeren
Tot 3000 v.c
In dit hoofdstuk kun je lezen dat de mens de langste tijd van zijn bestaan als jager -
verzamelaar heeft geleefd. Door de overgang naar landbouw ontstonden zoveel nieuwe
mogelijkheden, dat wordt gesproken van de agrarische revolutie. Dit tijdvak gaat over de
prehistorie, de tijd waarin geschreven bronnen ontbreken. De kennis die wij hebben over de
jager - verzamelaar en de eerste boeren is vooral gepasseerd op archeologisch onderzoek en
andere wetenschappen.
1.1 Jagers en verzamelaars
De eerste menssoorten zijn in Afrika ontstaan. De eerste mensen leefden allemaal als jager -
verzamelaar en moesten zich regelmatig aanpassen aan grote veranderingen in het klimaat.
Tegenwoordig bestaat er nog 1 mensensoort, de homo sapiens.
1.1.1 Migraties uit Afrika
Ongeveer 4,4 miljoen jaar terug ontstonden de eerste mensensoorten. Ruim 1,7 miljoen jaar
geleden trok een van deze mensensoorten, de homo habilis (de handige mens) vanuit Afrika
naar Azië en Europa. In Europa ontwikkelde zicht de neanderthalers, zij waren goed aangepast
aan het zeer koude klimaat dat toen heerste. ongeveer 50.000 - 100.000 jaar geleden
verlieten de homo sapiers Afrika en verspreide zich over alle werelddelen, behalve Antarctica.
De homo sapiers konden zich sneller aanpassen aan veranderende omstandigheden dan de
andere mensensoorten, zoals de neanderthalers. Deze stierven net als alle andere
mensensoorten uit.
1.1.2 De nomadische samenleving van jager - verzamelaars
Tot in onze tijd zijn er groepen mensen geweest die leefden als jager - verzamelaars. Ze leiden
een nomadisch bestaan, omdat ze steeds rondtrekken opzoek naar voedsel. Het tropische
klimaat heeft een permanent groeiseizoen waarbij het hele jaar door insecten, wild, vissen en
vruchten gevonden worden. Dit is een groot verschil met de vroegere jager - verzamelaars in
Europa. Zij leefden in een klimaat met sterk wisselende seizoenen, waardoor zij
wintervoorraden moesten aanleggen en rekening moesten houden met het trekgedrag van de
dieren waarop ze jaagden.
1.1.3 Rendierjagers
Ijstijden zijn periodes waarom er een extreme kou was op grote delen van de planeet.
Ongeveer 13.000 jaar geleden verdween deze kou en werd het steeds warmer. Er heerst toen
het toendraklimaat met zomers een temperatuur van max 10 graden. Op de toendra een
gebied zonder bomen en begroeid met mos, gras en struiken, leefde rendierjagers. Zij hadden
een nomadische leefwijze, waarbij ze van plek naar plek trokken om voedsel te verzamelen.
De rendierjagers maakten gebruik van vuur om slecht verteerbaar voedsel eetbaar te maken
en grote roofdieren op afstand te houden. Er zijn geen sporen van woningen gevonden,
archeologen nemen aan dat aze tenten maakten van rendierhuid.
1.1.4 Jagers en vissers
Door temperatuurstijgingen bleef de temperatuur veranderen zodat de toendra veranderd in
een bosrijk gebied. De jager - verzamelaars in de lage landen hoefden rond 7.000 v.c niet ver
te trekken. Ze konden in een beperkt gebied blijven waar voldoende voedsel werd gevonden.
1.2 De overgang van jagen en verzamelen naar landbouw
Jager - verzamelaars trokken in kleine groepen rond op zoek naar voedsel. Ze hadden weinig
bezittingen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er veel minder archeologische sporen worden
teruggevonden. De eerste boeren leefden rond 10.000 v.c in het middenoosten in een gebied
dat de vruchtbare halve maan wordt genoemd.
1.2.1 De agrarische revolutie
In de vruchtbare halvemaan, een heuvelachtig gebied in het huidige Turkije, Irak, Libanon,
Israel en serie kwamen natuurlijke graanvelden voor. In dit gebied ontstonden rond 9.000 v.c
de eerst agrarische samenleving. De overgang van jagen - verzamelen naar de langbouw had
,zoveel gevolgen, dat men spreekt over de agrarische revolutie. Het was een langdurige
ontwikkeling met grote gevolgen:
- De boeren gingen de natuur naar hun hand zetten
- De bevolking nam toe, omdat er meer voedsel beschikbaar was
- Sommige mensen werden vrijgesteld van werken op het land en konden zich gaan
specialiseren
- De samenleving werd geslaagd en complex. Er ontstond een hiërarchie met koningen,
priesters, soldaten, boeren en slaven.
In de vruchtbare halvemaan gingen boeren akkers met graan inzaaien. Wilde dieren zoals
geiten, schapen, runderen en varkens moesten hierbij worden weggehouden. De boeren
ontwikkelden nieuwe technieken zoals het spinnen of weven van wol. Later werd ook het
gebruik van metalen zoals koper, brons en ijzer ontdekt. Het ploegen en bemesten van het
land was een belangrijke vinding om de grond vruchtbaar te houden. De landbouw had niet
alleen positieve gevolgen:
- Boeren moesten meer tijd besteden aan het verkrijgen van voedsel, dan jager-
verzamelaars.
- De vroege vormen van landbouw leidden vaak tot erosie van de bodem.
- De afvalhopen bij de nederzettingen werden een bron van ziekten. bovendien werden
ziekten die normaal alleen bij dieren voorkwamen, overgedragen op de mens. Je kunt hierbij
denken aan griep, pest, pokken en q koorts.
1.2.2 De eerste boeren in West-Europa
rond 5300 v.c was het landbouwgebied zover uitgebreid dat de eerste boeren West-Europa
bereikten. Deze boeren van de zogeheten ‘bandkeramiekcultuur’ vestigden zich graag op de
makkelijk te bewerken lössgrond. Archeologen gaven deze naam vanwege de opvallende
versiering in de vorm van een band op het aardewerk. De potten werden samen met de andere
stenen voorwerpen teruggevonden in grafkuilen.
Een andere groep landbouwers vormde de trechterbekercultuur. Deze boeren leefden tussen
3500 en 2700 v.c. Zij kregen hun naam door de trechtervormige potten, bekers en schalen die
samen met sieraden wapens in een hunebed werden meegegeven aan overledenen.
De hunebedden zijn de meest opvallende prehistorische monumenten in Nederland. Deze
bouwsels van grote stenen komen in heel Noordwest-Europa voor. In Nederland vooral in de
provincie Drenthe. De hunebedden werden gebruikt als grafkelders. Ze werden gebouwd van
grote zwerfstenen die in de voorlaatste ijstijd door gletsjers hiernaartoe waren geschoven. (zie
figuur 1.4 voor de reconstructie van de bouw van een hunebed)
1.2.3 Steen, Brons en Ijzer
De eerste boeren maakten net als jagers-verzamelaars veel gebruik van stenen wapens en
gereedschappen. Daarom wordt er ook wel over de steentijd gesproken. Vuursteen was
onmisbaar geworden en kon goed bewerkt worden door er in de lengterichting spanen vanaf te
slaan. De tanden van de afgeslagen vuursteen waren zeer scherp en werden gebruikt voor
bijlen, messen, boren en pijlpunten. Rond 4000 v.c werd vuursteen zelfs d.m.v mijnbouw
opgegraven. Geleidelijk aan werd ook het gebruik van metalen ontdekt en ging men daar
wapen en gereedschappen van maken. Eerst werden voorwerpen van puur koper gemaakt,
maar deze werden nauwelijks gebruikt omdat koper te zacht en buigzaam was. Door het
mengen van koper en tin ontstond een legering, een mengsel van metaal: blond. Rond 2100
v.c kwamen in Europa de eerste bronzen voorwerpen voor. Vanaf 700 v.c. werd in Europa ook
gebruikt gemaakt van ijzer. Een groot voordeel van ijzer was dat ijzererts op meer plaats kon
worden gevonden. Bij het smelten waren wel hogere temperaturen nodig, dit zorgde voor een
nieuwe technologisch inzicht.
1.3 Religieuze uitingen: grottekeningen, beeldjes en grafgiften
Vaak staan kunstwerken in het teken van een religie. Dat zou ook kunnen gelden voor
tekeningen en beelden uit de prehistorie. Deze kunstuitingen worden ook gezien als een
belangrijk kenmerk van de homo sapiens: de mogelijkheid om de werkelijkheid te verbeelden.
In hunebedden zijn allerlei graftekeningen teruggevonden, zoals trechterbekers, sieraden,
wapens en gereedschappen. Dieze giften aan de overledenen worden ook gezien als een bewijs
van een religieus besef. Het zou iets kunnen zeggen over een geloof in een hiernamaals.
, 1.4 De bronnen uit dit tijdvak
De kennis van de prehistorie, de tijd waar geen schriftelijke bronnen over zijn is vooral
gebaseerd op archeologie.
1.4.1 Prehistorie
De prehistorie van een samenleving eindigt als er schriftelijke bronnen over die samenleving
zijn. Dat kan per gebied verschillen. Zo eindigde in het Midden - Oosten de prehistorie al 5
duizend jaar geleden, terwijl de prehistorie in West - Europa eindigde met de komst van de
Romeinen ruim 2 duizend jaar gelezen. In sommige afgelegen gebieden in Nieuw - Guinea
eindigde de prehistorie ruim 80 jaar geleden.
1.4.2 Archeologie
Archeologie is de wetenschap die zich bezighoudt met het in kaart brengen van bodemsporen,
het doen van opgravingen en het rapporteren en het interpreteren van vondsten. Archeologen
zien zich vooral als de bewaarders van alles wat zich in de bodem bevindt, ‘ het bodemarchief’.
De grondlaag waarin een voorwerp wordt gevonden kan iets zeggen over de ouderdom.
Archeologen kunnen met weinig gegevens veel te weten komen. Een bekend voorbeeld van
een goed bewaarde vondst uit het veen is het meisje van Yde. Dit veenlijk heeft ongeveer 2
duizend jaar in het veen gelegen. Toch zijn haar huid, haar en mantel goed bewaard gebleven.
1.4.3 Culturele antropologie
Een andere belangrijke wetenschap die kennis oplevert over het leven in de prehistorie is de
culturele antropologie. Er wordt gebruikt gemaakt van de gegevens die in het begin van de 20e
eeuw zijn verzameld over de leefwijze van volkeren als de eskimo’s in het Noordpoolgebied.
