Samenvatting van het leerboek seksuologie Open Universiteit. Deze samenvatting bevat uitsluitend tentamenstof van de Open Universiteit. Het is gedetailleerd gebaseerd op het schriftelijk tentamen. Voor het mondeling tentamen welke per september 2021 wordt gegeven, is de leerstof inhoudelijk niet v...
Inhoudsopgave
1.1 Het individu.....................................................................................................................................................2
Hoofdstuk 3......................................................................................................................................................2
1.2. Ontwikkeling..................................................................................................................................................7
1.3. Diversiteit.....................................................................................................................................................15
Hoofdstuk 7: seksuele diversiteit..................................................................................................................15
Paragraaf 4.1: een evolutionair-psychologisch perspectief..........................................................................20
Artikel Bos en Moritz: Affirmatieve cognitieve gedragstherapie voor homoseksuele, lesbische en
biseksuele cliënten........................................................................................................................................24
Artikel Moritz en Bos: Affirmatieve cognitieve gedragstherapie voor homoseksuele, lesbische en
biseksuele cliënten: twee gevalsbeschrijvingen............................................................................................28
1.4. Seks en relaties............................................................................................................................................30
Hoofdstuk 5: een interpersoonlijk perspectief op seksualiteit: over relaties en seks..................................31
Thema 2: Hulpverlening en seksuele disfuncties...........................................................................................39
2.1 Diagnostiek en interventie............................................................................................................................39
2.2 Seksuele disfuncties bij vrouwen..................................................................................................................48
Hoofdstuk 16.................................................................................................................................................48
2.3 Seksuele disfuncties bij mannen...................................................................................................................57
Hoofdstuk 17.................................................................................................................................................57
Thema 3: preventie...................................................................................................................................... 63
3.1 planmatige voorlichting en preventie...........................................................................................................63
Hoofdstuk 9....................................................................................................................................................63
3.2 Preventie van soa en hiv...............................................................................................................................68
Hoofdstuk 12: preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen.........................................................68
3.3 Preventie van seksuele grensoverschreiding................................................................................................74
Hoofdstuk 13.................................................................................................................................................74
Thema 4: specifieke groepen........................................................................................................................ 81
4.1. Genderproblemen........................................................................................................................................81
Hoofdstuk 19: genderdysforie.......................................................................................................................81
Artikel vrouwen van Mars, mannen van Venus............................................................................................85
Artikel ‘Het oneigen lijf’.................................................................................................................................87
4.2. Slachtoffers en daders van seksueel geweld...............................................................................................87
Hoofdstuk 20: Holistische zorg voor slachtoffers van seksueel geweld........................................................87
4.3. Parafilieën en aanverwante stoornissen.....................................................................................................94
Hoofdstuk 22: parafilieën en parafiele stoornissen......................................................................................94
Thema 5: Bijzondere aandachtsvelden......................................................................................................... 98
5.1. Seksualiteit en een psychiatrische diagnose................................................................................................99
Hoofdstuk 25: psychiatrie en psychofarmaca...............................................................................................99
Thema 5.2. Seksualiteit en een verstandelijke beperking................................................................................105
Hoofdstuk 26: Seksuele gezondheid van mensen met een verstandelijke beperking................................105
5.3. (In)fertiliteit................................................................................................................................................109
Hoofdstuk 11: Anticonceptie voor de 21e eeuw.........................................................................................109
Hoofdstuk 27: Seksualiteit, kinderwens, vruchtbaarheidsproblemen en vruchtbaarheidsbehandeling. . .112
1
,Thema 1: seksualiteit
1.1 Het individu
Leerstof
Hoofdstuk 3, paragraaf 3.1 t/m 3.3
Hoofdstuk 4. Met uitzondering van paragraaf 4.1
Hoofdstuk 3
Alleen lezen. Begrippen Youlearn H3 leren.
Hoofdstuk 4: Psychologische benadering van seksualiteit (blz. 107 t/m 122)
4.2 Een informatieverwerkingsperspectief op het seksuele systeem
Toegepast op seksualiteit kan dit perspectief als volgt worden verwoord:
1. Hoe wordt een situatie of een stimulus als seksueel gedetecteerd en waargenomen
2. Hoe wordt seksualiteit geleerd en opgeslagen in ons geheugen
3. Hoe worden we ons seksueel bewust
4. Hoe nemen we seksuele beslissingen en bereiden we seksuele actie voor, zodat we in staat zijn tot
adequate actie en communicatie
Kernvisie van dit perspectief: de seksuele ervaring is een complexe ervaring die meervoudig biopsychosociaal is
gedetermineerd. Seksuele stimuli, de emotie, seksuele opwinding en de seksuele betekenisgeving vanuit het
expliciete geheugen vormen een ingewikkeld samenspel om het seksuele systeem te doen functioneren en de
seksuele ervaring mogelijk te maken.
4.2.1 De seksueleresponscyclus nader bekeken
(Beschrijft fasen)
Klassieke formulering seksueleresponscyclus
Masters & Johnson
Ontwikkelde het model van de seksueleresponscyclus met 4 fasen: opwinding, plateau, orgasme en resolutie
(herstel). De klemtoon lag op de fysiologische kenmerken; de seksueleresponscyclus is een natuurlijke reactie
die niet willekeurig kan worden gestuurd.
Volgens Masters en Johnson zijn psychologische invloeden (faalangst, toeschouwersrol, seksnegatieve
socialisatie) oorzaak van seksuele disfuncties.
Lineaire herzieningen van de seksueleresponscyclus
Er zijn verschillende herzieningen geweest. Vooral over:
De fasen van deze cyclus. Herziening Kaplan: extra fase van seksuele responscyclus: verlangen,
opwinding en orgasme. En verdwijnen van de plateaufase.
De processen en mechanismen die zorgen voor activatie van de seksueleresponscyclus.
Zowel Kaplan als Masters en Johnson gingen ervan uit dat seksueel verlangen normaal is en dat het niet
hebben hiervan een stoornis is. De Herformulering van Kaplan vormde de basis van de classificatie van seksuele
disfuncties volgens de DSM-4. Het is lastig om verlangen te onderscheiden van opwinding.
Opwinding Plateau Orgasme Ontspanning/herstel Masters & Johnson
Een circulaire conceptualisatie van de seksueleresponscyclus (SRC)
2
,Basson: stelde dat de seksueleresponscyclus begint bij de ‘seksuele neutraliteit’ (zie model) en dat zowel
seksuele als niet-seksuele factoren ervoor kunnen zorgen dat de SRC op gang komt. Hij wees op het belang van
intimiteit.
Meston en Buss: Er zijn naast intimiteit ook nog andere motieven die kunnen leiden tot seksuele opwinding en
seksueel verlangen:
1. Fysieke redenen (stressreductie, plezier, lichamelijke aantrekkelijkheid)
2. Als middel om doelen te bereiken (wraak, sociale status, promotie op werk)
3. Emotie (liefde en betrokkenheid, expressie van emoties)
4. Onzekerheidsreductie (relatie met partner behouden, zelfbeeld vergroten)
In bijna alle modellen is er te weinig aandacht voor verzadiging. Alleen Pfaus en collega’s situeren dit activeren
en doorlopen van de seksueleresponscylcus binnen een breder kader van appetijt, consumptie en verzadiging
(zie figuur hieronder).
4.2.2 Het seksuele systeem
(Beschrijven processen activatie en deactivatie seksuele respons)
Het toepassen van cognitieve modellen (bijv. het informatieverwerkingsmodel) is in opmars binnen de
seksuologie. Er wordt namelijk aangenomen dat de seksuele respons een product is van een complex
onderliggend ‘seksueel systeem’ dat kan worden bestudeerd met algemene psychologische en cognitieve
modellen. Seksueel systeem: psychobiologische make-up van mensen waardoor ze de capaciteit/gevoeligheid
hebben om seksueel te kunnen responderen.
3 facetten van het seksuele systeem
Aandacht en geheugen
Seksuele opwinding als emotie
Het ontstaan van het seksuele verlangen
1. Aandacht en geheugen
Seksuele stimulus: stimulus die het seksuele systeem activeert; geeft een seksuele aanleiding tot een bewuste
seksuele ervaring. Stimuli leiden tot activering van informatie in het geheugen.
Onderscheid:
Expliciete/declaratieve geheugen: bewuste herinneringen. Hieronder vallen gebeurtenissen, feiten en
autobiografische gegevens. Hippocampus geactiveerd.
Impliciete/niet-declaratieve geheugen. Gegevens die niet bewust op te halen zijn. Hieronder vallen
vaardigheden en geconditioneerde emotionele reacties. Amygdala geactiveerd.
Een seksuele ervaring kan worden samengevat in 5 stappen:
1) Er is een seksuele stimulus. Deze activeert het seksuele systeem.
2) In het seksuele systeem wordt de aandacht vanuit het werkgeheugen gericht op de seksuele stimulus.
3) Door een bewust toegankelijke herinnering wordt de betekenis van de stimulus tot stand gebracht in
het expliciete geheugen.
4) Emotionele opwinding wordt geactiveerd in het niet bewust toegankelijke impliciete geheugen.
5) De activatie van het seksueleresponssysteem gaat ook gepaard met allerlei evaluatieve processen die
ervoor zorgen dat gedrag doorgang vindt (laatste stap is toegevoegd in het kader van het
informatieverwerkingsmodel).
2. Seksuele opwinding als emotie (aard seksuele opwinding)
Seksuele opwinding wordt tegenwoordig opgevat als een emotie. Dat wil zeggen dat wordt aangenomen dat
psychologische benaderingen van emoties ook gelden voor seksuele opwinding.
Dit betekent dat:
1) (Seksuele) emoties zijn ontwikkeld om fundamentele levenstaken te kunnen verrichten.
2) Er voor iedere emotie verschillende patronen van activiteit zijn ontwikkeld. Wat er gebeurt en
wanneer het gebeurd is daardoor emotiespecifiek.
3
, 3) Er samenhang is: voor seks bestaat er een onderling verbonden patroon van expressie en fysiologie
dat samenhangt met de prototypische situationele gebeurtenissen.
Op basis van evolutie activeren bepaalde stimuli een bepaalde emotionele reactie: seksuele opwinding. Deze
opwinding leidt tot de neiging om seksueel gedrag aan te gaan zodat er bevrediging kan plaatsvinden en
evolutionaire adaptatie wordt bevorderd.
4 thema’s die centraal staan in het onderzoek naar seksuele opwinding:
1) Is er een marker van seksuele opwinding (marker: specifieke fysiologische indicator)?
De meest specifieke marker zijn genitale reacties; vooral een toename in doorbloeding van de
geslachtsdelen. Dit leidt bij mannen tot een erectie en bij vrouwen tot het vergroten van de clitoris,
sterker doorbloed raken van de vaginawand en lubricatie.
2) Wat is de bijdrage van die specifieke marker – en dus van de emotie seksuele opwinding – aan de
seksuele ervaring?
De seksuele ervaring wordt ten dele bepaald door de genitale seksuele opwinding. Deze bijdrage is
anders voor mannen dan voor vrouwen en er is geen rechtlijnig verband (vandaar ten dele). Bij
mannen is deze bijdrage groter dan bij vrouwen: bij mannen gaat een sterkere erectie meestal samen
met sterkere seksuele gevoelens. Een vrouw kan fysiologisch reageren, maar hierbij geen gevoelens
van seksuele opwinding ervaren. Dit kan bijvoorbeeld ook zo zijn bij een verkrachting (verschil
mogelijk door evolutie)
3) Hoe verloopt de activatie van de emotie ‘seksuele opwinding?
Vooral onbewust
4) Is de seksuele emotie uniek?
Er bestaan ideeën dat seks zo specifiek is dat het een unieke emotie is met andere psychologische
kenmerken dan andere emoties
Er bestaan ideeën dat seks een emotie is als alle andere. Wordt het meest gedragen:
Seks valt onder positieve emoties en positieve emoties hebben een gezamenlijke
Bron: het beloningssysteem.
Theorieën: Georgiadis en Kringelbach maakte een gelijkenis tussen de pleziercyclus van seks en die
van eten en prettige sociale contacten (wordt verwerkt door hetzelfde breincircuit dat deel uitmaakt
van het plezier- en beloningssysteem). Shiota stelt dat seks niet een geval apart is, maar één element
in de groep van positieve emoties, met dopamine als karakteristieke neurotransmitter. Ook stelt
Shiota dat testosteron de brandstof is voor het genereren van specifieke seksuele emoties.
3. Het ontstaan van het seksuele verlangen
In het informatieverwerkingsmodel wordt ervan uitgegaan dat het seksuele verlangen/seksuele motivatie het
best te begrijpen is vanuit de incentivemotivatietheorie. Deze theorie stelt dat seksueel verlangen wordt
gewekt door aantrekkelijkheid van mogelijke beloningen en de emoties die daarmee gepaard gaan. De seksuele
motivatie wordt gekenmerkt door een 2e dimensie: de kracht of intensiteit waarmee doelen worden
nagestreefd (energetische aspect van motivatie). Activatie van seksueel verlangen (seksuele opwindbaarheid)
wordt beïnvloed door:
Externe stimuli
Biologische factoren: hormonen (testosteron en dopamine D4-receptoren) en neurotransmitters.
Samengevat: de incentivemotivatietheorieën zien seksuele motivatie als het resultaat van een voldoende
activatie van het seksuele systeem door interne of externe stimuli. Bij overschrijding waarnemingsdrempel:
opwinding = lust (bewuste ervaring van fysiologische seksuele respons welke gepaard gaat met de ervaring van
zin).
De neurobiologische representatie van seksuele motivatie
Model 1: onderscheid tussen
1. Het somatische motorische systeem (SMS) wordt aangestuurd vanuit de motore cortex en hersenstam
en reguleert willekeurige bewegingen.
2. Het emotionele motorische systeem (EMS) wordt aangestuurd vanuit het limbische systeem en
reguleert onwillekeurige emotionele gedragspatronen zoals cardiovasculaire veranderingen en
voortplantingsgedrag.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper robinsnoeren. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
