SOCIALE EN POLITIEKE LEERSTELSELS
Inleiding
De geschiedenis van politieke ideologieën = onderwerp
Hoop = de brug tussen het heden en de toekomst (hoop > optimisme)
Verschillende visies over werkelijkheid; uiteenlopende meningen over toekomst
emancipatie
De laatste 100 jaren mens op zowel materieel (technologie, wetenschap,
geneeskunde) als op immaterieel vlak (rechten, vrijheden) enorm op vooruit
gegaan
Ongelijke verdeling over wereld (binnen en tussen natiestaten)
- Bv. Rijkdom, levensverwachting, kansen, hongersnood, abortus (= rechten), …
Een ideologie = een geheel van ideeën en opvattingen dat aan de sociaal-
politieke verhoudingen vorm wenst te geven. Het omvat dus opvattingen (+,-) die
zowel descriptief als normatief zijn
- Moeten dynamisch zijn (anders doctrine) moet veranderen doorheen de
tijd
- Er kunnen wetenschappelijke elementen inzitten
- Geboren uit sociale theorieën
Mensen: zich organiseren om iets te kunnen veranderen in de wereld
Iedereen heeft een andere definitie van vrijheid verschillende interpretaties
‘strijd’
Hoofdstuk 1: de ontrafeling van de Europese middeleeuwse orde (1450-1650)
Nieuwe wetenschappelijke inzichten en ontdekkingen zetten complexe
middeleeuwse orde op losse schroeven en bedreigen gaandeweg de leer van de
Kerk
Europa = in een fase van wedergeboorte
Renaissance
- Teloorgang feodale systeem
- Nieuwe economische verhoudingen
- Verovering van nieuwe landen en werelddelen groei scheepvaart
invoering kennis
Er ontstond geleidelijk aan een mensbeeld dat niet langer onderschikt was ad
macht van de Kerk
1. Wetenschappelijke vooruitgang en de geleidelijke emancipatie van de
politiek
Leonardo Da Vinci (1452-1519)
Duizendpoot qua wetenschappelijke analyses
Het logische (wiskunde) en het experimentele (uitproberen/testen)
Traditie georiënteerde houding empirische houding
Nauwgezette aandacht voor details in de studie van natuur
Handel = het verruilen van goederen tegen bepaald bedrag weinig
systematische productie
Economisch ≠ middeleeuwse structuur ≠ kapitalisme °mercantilisme (handel
= centraal)
- Commerciële ontwikkeling van de natie vergroten
Secularisering: stadstaten werden niet meer geleid door traditie, Kerk of
geestelijken (= bleven wel belangrijke rol spelen)
Nicollo Machiavelli (1469-1527)
Interesse in hoe het feitelijk functioneerde: hoe moet een maatschappij geleid
worden? …
Il Principe = beschrijven van hoe het leven echt was (= belangrijkste werk)
Verwierp moraal en religie niet nodig om politiek te begrijpen
wetenschappelijke blik
Uitgangspunt = menselijke natuur is goed en slecht, maar in politiek is mens
van nature slecht
1
,SOCIALE EN POLITIEKE LEERSTELSELS
Secularisering van politiek politiek zou een eigen apart domein los van
religie moeten zijn
- Kritiek op kerk: slechte gedragingen & houden eenmaking Italië tegen
- Religie = sociaal-cement voor de maatschappelijke verbindingen tussen
mensen
Doel = la raison d’etat = staatsrede mag alle middelen gebruiken om zijn
doel te bereiken (bv. een list, geweld, …) doel = sterke heerser die kan
heersen over een eengemaakt Italië = wens
Wilde een volksleger oprichten dat bereid was om te vechten
Belangrijkste taak van de staat = beschermen van pivé-bezit (= orde)
‘het doel heiligt de middelen’ basis van het populair Machiavellisme
Thomas More (1478-1535)
Armoede gepaard met de oprukkende nieuwe sociaal-economische
verhoudingen
Rijkdom = oorzaak van de ellende
Utopia (= fictief reisverhaal)
- Deel 1: beschrijving vd sociale en economische veranderingen in Engeland =
°kapitalisme
Sterk groeiende armoede probleem °kapitalisme
°Kapitalisme: ‘enclosures’ = omheiningen van velden vol schapen
wol-productie
Stijgende spanningen door enclosures > gronden afgepakt van werkers
> armoede
- Deel 2: beschrijving van de ideale maatschappij
Perfect = alle goederen zijn gemeenschappelijk; handel in goederen en
niet in geld …
Leven in harmonie met de natuur en met Gods wil
Utopisme
- Afwijzen van de bestaande onrechtvaardige orde op basis van religieuze en/of
morele gronden, projectie van een ideaal in een andere, denkbeeldige wereld
2. Het einde van de katholieke hegemonie: reformatie en contrareformatie
Humanisten en Scholastici
Protestantse hervormingen reformatie
Humanisme deed zijn intrede in Europa ontstaan nieuw zelf bewustzijn
Luther
- 1517: 95 stellingen van de toegeeflijkheid poort vd kerk in
Wittenberg
- Religieuze bevrijding van de mens = enkel een relatie met god op religieus
vlak (iedereen is gelijk) en niet via de Kerk (vooroordelen)
Rome: moraal/verkondigingen <-> werkelijkheid = decadent
Luther keerde terug naar Duitsland opstand tegen de decadentie
van de Kerk
Kerk: bezig met pracht en praal en niet met het goddelijke
- Nood aan een sterke overheid: onderwerping van de maatschappij
- Humanisme = nieuw zelfbewustzijn van de menselijke geest waarin
de liefde voor de mens en de natuur centraal stond
- Over de boerenopstand zei Luther: ‘Iedereen die kan, moet hen verpletteren,
wurgen en doden, in het geheim of openlijk, net zoals het doden van een dolle
hond.’
Thomas Munzer
- Kwam in opstand tegen de hebzucht van de edelen
- Ongelijkheid moet weg, er mag geen grote kloof zijn tussen rijk en arm
Calvijn
2
,SOCIALE EN POLITIEKE LEERSTELSELS
Gevlucht naar Bazel (Zwitserland) meer religieuze tolerantie
Magnum opus = Instituten van de christelijke religie
Mens = een hulpeloos wezen, in het licht van Gods almacht
Predestinatie = het lot van de mens staat vast, God heeft voor ons besloten de
hemel of de hel
Genève = handelsstad rente, winst (moet voortdurend geherinvesteerd
worden)
Zelfrealisatie & arbeidsethiek = belangrijke waarden nieuw opkomende
economische orde
Verwierp wetenschappelijke inzichten zoals Luther ook deed
Standenmaatschappij maakte plaats voor gelijkheid voor de wet
Gevolgen vd reformatie:
- Versterking vd territoriale staat
- De groei vd middenklasse doorheen Europa en haar rol in het opkomende
kapitalisme
3. Koloniale ontmoetingen: het dispuut van Valladolid
1550 - 1555
Vraag van inheemse volkeren: ‘hoe moet Spanje oorlog voeren op het
Amerikaanse continent en het katholicisme verspreiden?’
Moreel & theologische debat economische uitbuiting van kolonies
Debat
Juan Ginés de Sepulveda
- Brutale onderwerping en kerstening zijn toegestaan
- Natuurlijke slavernij (= inheemse volkeren)
Bartolomé de las Casas
- Tegen gebruik van geweld om christendom te brengen
- Oorlog tegen ketters en ongelovigen = gerechtvaardigd maar niet tegen
inheemse volkeren
- Inheemse volkeren zijn van nature uit gelijk aan Europeanen
Conquistadores
Spanjaarden dwongen inheemse volkeren om voor hen te werken
Inheemse volkeren: oogst leveren in ruil voor taal en christendom
Encomienda-systeem = er zal één van dwangarbeid, disciplinering en controle,
een vorm van groepsslavernij onderworpen worden aan extreme straffen of de
dood als de inheemse bevolking zich verzette
- 1719: verdween de economienda uit het Spaanse rijk
Dispuut van Valladolid = begin van het kapitalisme, maar ook van racisme en
slavernij
- Black Lives Matter, dekolonisate van universiteiten, … uitlopers
4. De Engelse burgeroorlog
Kapitalistische veranderingen
Produceren om te produceren op de markt verkopen veel winst
Begin kapitalisme: mensen beginnen voor anderen te werken (de burgerij)
Koning Karel I
- Macht van koning Karel I was beperkt deelde de macht met de aristocratie
- Puriteinen belangen in nieuwe opkomende economische relaties
- Had zijn parlement ontbonden nieuw parlement = Long Parliament
Grand Remonstrance
- Conflict tussen koning en parlement
- Parlement somde bezwaren op tegen het politieke, juridische, religieuze en
financiële beleid
- Politiek verandert van inhoud ook mening vh publiek gevraagd, niet alleen
meer vd koning
3
, SOCIALE EN POLITIEKE LEERSTELSELS
- De koning kan niet zomaar meer doen wat hij wil burgeroorlogen
Christopher Hill
- Engelse burgeroorlogen = klassenstrijd waarin het despotisme van Karel I
werd verdedigd door reactionaire krachten vd gevestigde kerk en de
conservatieve grootgrondbezitters
Olivier Cromwell
- Militaire leider van het parlement & leider vd puriteinen
- Woordvoerder van parlement en leger
- Steunde de opstand tegen de koning, omdat de monarch in alle vrijheid
belastingen kon heffen maakte het private eigendom onzeker voor burgers
New Models Army
- Troepen van Cromwell
- In het leger worden enkel nog soldaten toegelaten die achter de ideeën van
de puriteinen staan (want Olivier Cromwell = leider vd puriteinen =
woordvoerder vh leger)
- Radicaal idee
The Levellers
Anti-normandisme (koningshuis), tegen geïnstitutionaliseerde kerk
- Gaan tegen de democratie en tegen Cromwell in willen nog meer vrijheid
- °modern politiek systeem: delegeren = verkiezingen om anderen het land
te laten besturen
Agreement of the people
- Oprichting kiesrecht
Maatschappelijke breuklijn arm vs. rijk
- Levellers willen privé-bezit niet afschaffen ze hebben ervoor gewerkt
Het volk ≠ arbeiders (werken 24/7) + werklozen (dom?) + vrouwen (geen waarde)
Diggers
Kleine stukken grond bezetten willen economische gelijkheid
Vrouwen = tweederangburgers
- Mary Astell: kritiek op de Kerk = man en vrouw werden door God als gelijken
gezien
Royalisten proberen opnieuw alle macht te grijpen
Wetenschappelijke ontwikkelingen en nieuwe inzichten
Waarneming en experiment als basis van kennis (- Bacon)
Dynamisch mensbeeld (- Hobbes)
Rede als mogelijkheid tot kennis (- Descartes)
God door rede bepaald (- Spinoza)
Cogito ergo sum (- Descartes)
Thomas Hobbes
Voorstander vh blind aanvaarden en van autoritair staatsgezag
Natuurstaat: menselijke natuur, zelfrealisatie en egoïsme
Mens is egoïstisch als iedereen dat is homo-homini-lupis samenleving
Zekerheid in ruil voor vrijheid
Onvoorwaardelijk sociaal contract
Volk moest hun soevereiniteit overdragen aan de onbetwiste leider Leviathan
the mortal god, bevrijdde de mens vd mogelijkheid tot zelfrealisatie en dus strijd
vrede & stabiliteit
Commonwealth, administratie, law & order en armenzorg
Godsdienst = staatsgodsdienst de koning zegt in wat we moeten geloven
Baruch de Spinoza
Nederlandse filosoof van Portugees Sefardische (Joodse) oorsprong
Rationalist
Breuk met middeleeuwse filosofie
Godsbeeld naar redelijk inzicht
4
