Beginselen van de Economie
0 Inleiding .............................................................................................................................. 1
1 Welvaart en marktevenwicht .............................................................................................. 2
1.1 Welvaart....................................................................................................................................... 2
1.2 Markten ....................................................................................................................................... 2
1.2.1 Vraag .................................................................................................................................... 3
1.2.2 Aanbod ................................................................................................................................. 3
1.2.3 Marktevenwicht (vraag en aanbod samen) ........................................................................... 4
1.3 Zelfregulerende markten .............................................................................................................. 5
1.4 Winnaars en verliezers ................................................................................................................. 9
1.5 Ongewenste concurrentiedynamiek ............................................................................................. 9
1.6 Vrije markt kwam er niet vanzelf .................................................................................................. 9
2 Behoeften, begeerten, modellen en beelden ..................................................................... 10
2.1 Maatschappij en schaarse middelen ........................................................................................... 10
2.2 Het maken van keuzes ................................................................................................................ 10
2.3 Economische modellen ............................................................................................................... 11
3 Economische scholen......................................................................................................... 12
3.1 De klassieke school ..................................................................................................................... 12
3.2 De neoklassieke school ............................................................................................................... 12
3.2.1 Introductie van falende markten ........................................................................................ 13
3.3 De Marxistische school ............................................................................................................... 13
3.4 De Oostenrijkse school ............................................................................................................... 14
3.5 De keynesiaanse school .............................................................................................................. 14
3.6 De Institutionele school .............................................................................................................. 14
3.7 De Gedragseconomische school ................................................................................................. 15
3.8 De School van het Geluk ............................................................................................................. 15
3.9 De Evolutionair-Biologische school ............................................................................................. 15
3.10 Praktijkschool van economische ontwikkeling............................................................................. 15
3.11 Neoliberale ideologie.................................................................................................................. 16
4 BBP en het gewicht van de overheid .................................................................................. 16
4.1 BBP, NBP, BNP ............................................................................................................................ 16
4.2 Productie = toegevoegde waarde ............................................................................................... 17
4.3 BBP van België............................................................................................................................ 17
4.3.1 Reëel versus nominaal BBP ................................................................................................. 17
4.3.2 Prijsindices en inflatie (berekenen van prijzen in onze economie) ....................................... 17
4.4 Beperkingen BBP als economische maatstaf ............................................................................... 18
4.5 Hoe zwaar weegt de overheid?................................................................................................... 18
, 4.6 Herverdelen en stimuleren vanaf hier 4/01 begonnen ............................................................ 18
4.7 Belastingen en welvaart.............................................................................................................. 19
4.7.1 Belastingspreiding............................................................................................................... 19
4.7.2 Elasticiteit van belastingen .................................................................................................. 20
4.7.3 Belastingontvangsten en welvaart ...................................................................................... 20
4.7.4 Extra elasticiteit .................................................................................................................. 22
4.8 Publieke schuld........................................................................................................................... 23
5 Groei en ongelijkheid ........................................................................................................ 24
5.1 Groei = toename economische transacties ................................................................................. 24
5.2 Groei op lange termijn: de golven van kondratieff ...................................................................... 24
5.3 Hoe verklaren we groei op middellange termijn? ........................................................................ 25
5.4 Hoe kan onze economie verder groeien? (H6?) ........................................................................... 25
5.5 Is economische groei wenselijk? ................................................................................................. 25
5.6 De impact van groei op de ongelijkheid ...................................................................................... 26
5.7 Ongelijkheid in België ................................................................................................................. 27
5.8 Perspectieven over ongelijkheid ................................................................................................. 28
6 Conjunctuur en macro-economisch beleid ......................................................................... 28
6.1 Wat is geld en waarom gebruiken we geld? ................................................................................ 29
6.2 Geldcreatie................................................................................................................................. 29
6.2.1 Voorbeeld geldhoeveelheid ................................................................................................ 31
6.3 Waarde van geld......................................................................................................................... 31
6.4 Inflatie ........................................................................................................................................ 32
6.5 Economische fluctuaties op korte termijn ................................................................................... 33
6.6 Vraag en aanbod vanuit macro-economisch perspectief ............................................................. 34
6.7 Macro-economisch beleid op korte termijn ................................................................................ 36
6.7.1 Actief stabilisatiebeleid (actief tussenkomen in de economie)............................................. 38
8 Bedrijven........................................................................................................................... 39
8.1 Onderneming: van project naar juridische realiteit ..................................................................... 39
8.2 Waarom zijn er ondernemingen ................................................................................................. 40
8.3 Opbrengst, kosten en winst ........................................................................................................ 41
8.3.1 Winst .................................................................................................................................. 41
8.3.2 Opbrengsten ....................................................................................................................... 41
8.3.3 Kosten ................................................................................................................................ 41
8.4 Modelleren van opbrengsten, kosten en winst ........................................................................... 43
9 Markten ............................................................................................................................ 43
9.1 Marktmacht ............................................................................................................................... 43
9.2 Marktvormen: een overzicht ...................................................................................................... 43
9.3 Perfecte concurrentie ................................................................................................................. 44
9.4 Monopolie.................................................................................................................................. 46
, 9.5 Monopolistische concurrentie .................................................................................................... 48
9.6 Strategische interactie en oligopolie ........................................................................................... 49
9.7 Marktmacht en prijsdiscriminatie ............................................................................................... 51
9.8 Daarom zijn we bezorgd over concurrentie................................................................................. 52
10 Globalisering ..................................................................................................................... 53
10.1 Handel = samenwerken .............................................................................................................. 53
10.2 Globaliseringen gemeten ............................................................................................................ 53
10.3 Hoe verklaren we handelsstromen ............................................................................................. 54
10.4 Welvaart door handel ................................................................................................................. 55
10.4.1 Internationale handel in een exportland ............................................................................. 55
10.4.2 Internationale handel in een importland ............................................................................ 56
10.4.3 Welvaarswinst van handel in beide landen.......................................................................... 56
10.5 Handelsbelemmeringen en handelsintegratie ............................................................................. 56
10.5.1 Beschermen eigen markt via belasting en hoeveelheidsbeperking ...................................... 56
10.5.2 Handelsintegratie en handelsakkoorden ............................................................................. 57
10.6 De China-schok en globalisering 2.0 ............................................................................................ 58
10.6.1 Toekomst............................................................................................................................ 59
11 Externe effecten en duurzame ontwikkeling ...................................................................... 60
11.1 Niemand in de cockpit van de globale economie?....................................................................... 60
11.2 Rijke patiënt zoekt lifestylecoach ................................................................................................ 60
11.3 Marktfalen en beleid .................................................................................................................. 60
11.4 Nieuwe modellen ....................................................................................................................... 62
11.5 Overheidsingrijpen: de Pigouviaanse internalisatie ..................................................................... 62
11.6 Duurzame ontwikkeling .............................................................................................................. 63
,0 Inleiding
Economie gaat in essentie over de creatie van welvaart. We maken veel beslissingen, keuzes die in het
teken staan van ‘welbevinden’, omdat we het zo goed mogelijk willen hebben. De economie probeert deze
keuzes te begrijpen en te analyseren zodat deze efficiënter kunnen ingezet worden. Op deze manier kan de
welvaart sneller stijgen (uiteraard is economie niet de enige manier om welvaart te doen stijgen)
- BBP per hoofd = vaak gebruikte economische maatstaf om iets te zeggen over ‘welvaart’
o BBP = optelsom van alle goederen en diensten die in een jaar geproduceerd worden binnen de
landsgrenzen (en niet als inputs gebruikt worden om verder afgewerkte goederen mee te maken)
o BBP per hoofd staat in associatie met de levensverwachting (Health adjusted lifeyears), well-being
index (welzijn/geluk/tevredenheid)
o De welvaart is zeer verschillend van bv land tot land
Welvaartsevolutie: vooral laatste 200 jaar sterk verschil tussen regio’s (W-Europa grote stijging)
Divergentie 19de eeuw Oorzaak? Industriële revolutie met kapitalisme als gevolg; dip Sovjet-Unie 1990
door communisme (hierdoor grote verschillen tussen landen en werelddelen, wat je vroeger niet had)
Aandeel in wereldinkomen: Aziatische landen vóór 1800 veel economische activiteit IR met als
gevolg G7 veel economische activiteit en Aziatische landen veel minder nu terug herstel
Kapitalisme: economisch systeem (manier om productie en verdeling van goederen in een economie te
gaan bepalen) met 3 belangrijke kenmerken:
- Productie binnen bedrijven
- Ontstaan van markten om productie te verhandelen (vrijwillig ruilen van producten/diensten)
- Ontstaan van private eigendom kapitaalgoederen
Middeleeuwen: ook lokale markten en private eigendom, maar productie door individuele ambachtslieden
waardoor er geen economische groei was (geen concurrentie, geen investering in technologieën)
Kapitalisme is geen zeer specifiek systeem, maar refereert naar een verzameling van systemen die wel 3
elementen bevatten (verschillende manieren gecombineerd)
MAAR:
- Kapitalistische instelling alleen is geen voldoende voorwaarde om een permanente verhoging van de
levensstandaard te creëren! dus geen garantie op welvaart
o Ook overheid heeft bv een belangrijke rol in het creëren van een optimaal systeem voor iedereen
(private eigendom beschermen, markten competitief maken…)
- Gemaakte keuzes kunnen ook andere gevolgen met zich meedragen
o Vb keuze kapitalistisch systeem CO2-stijging in de atmosfeer, ecologische voetafdruk…
I=f(P,A,T): milieu-Impact = Population, Affluence (consumptie), Technology.. en interacties!
Technologiegericht: probleem technologie, die terug een probleem met zich meebrengt
Ecologische grenzen? Ecologische voetafdruk (max 1,8hect; huidig gem wereld 2,7hect / België 7hect)
= de (productieve) grond- en wateroppervlakte (in hectare) waar iedereen recht op zou hebben:
o indien wij niet méér willen verbruiken of consumeren dan wat de aarde jaarlijks produceert (dus
enkel rendement verbruiken, niet het kapitaal)
o indien alle mensen dezelfde toegang zouden hebben tot de natuurlijke hulpbronnen
Duurzaamheidsuitdaging: maatschappelijk probleem
- Geen eenvoudige oplossingen
- Interdisciplinaire aanpak nodig
- Economie als deel(tje) van de oplossing
1
,Extra COVID
- Tijdelijke werkloosheid, doel: vermijden ontslagen en koopkracht gezinnen behouden
- Gezondheid vs economie?
o Economie = systeem
o Macro-economie (4 spelers): gezinnen (consumeren, arbeid aanbieden…), bedrijven (produceren,
investeren…), overheid (consumeren, investeren, belastingen heffen, subsidiëren…), rest van de
wereld
als economische activiteit weg valt zal de overheid ook minder middelen hebben om
gezondheidszorg te ondersteunen
- BBP: Normaal stijging met +- 2% per jaar, 2020 daling tweede kwartaal -14,4% (tov jaar geleden)
In economische crisis 2007-2008 was -1%
1 Welvaart en marktevenwicht
Moderne economie: complex systeem van productie en consumptie met beperkte middelen
- Belangrijke spelers: overheid (aanbod publieke goederen/diensten, tewerkstelling, grote
maatschappelijke projecten…), private bedrijven (productie + tewerkstelling), consumenten (aankoop,
betalen belasting, hebben kapitaal), markten (transacties), interacties buitenland…
- Ook de relaties + transacties tussen deze spelers
o Gebeurt op de markten (markten voor goederen en diensten, maar ook vb arbeidsmarkt etc…)
1.1 Welvaart
- Economen trachten welvaart te creëren door in te spelen op het bestaande systeem. Maar economie is
niet alles, welvaart wordt gecreëerd door een interdisciplinaire samenwerking!
o Vb vacatures die niet ingevuld geraken werkzoekenden beschikken niet over het noodzakelijke
Hoe kan je welvaart nog verder gaan verhogen? hervormingen, opleidingsprogramma’s
aanpassen… (hierbij moeten we kijken naar de kosten/baten!)
- Welvaartsanalyse: studie van het verschil tussen deze kosten en baten waar kan je het beste je
middelen gaan inzetten?
o ALLOCATIE van middelen je schaarse middelen het beste inzetten ifv je economische baten
(Hoe zet je zo weinig kosten in om zo veel mogelijk te verdienen?)
Nood aan een goed middelenbeheer! Hiervoor heb je informatie nodig:
Vb probleem overlijdens door menselijke fouten: moesten we hieromtrent meer
informatie hebben, zouden er heel wat overlijdens kunnen voorkomen worden
Vb probleem ongezonde levensstijl: veel medische kosten (35% van budget
gezondheidszorg!), indirecte economische kost (1,2% BBP) preventie (<2% budget)
- ‘Een goede economie is een economie waar het ‘potentieel’ optimaal ingezet wordt én een economie
die welvaart creëert vandaag, maar ook investeert in de welvaart van de toekomst’
- WELVAART = inclusieve maatschappij: niet-discriminerende toegang tot onderwijs, arbeidsmarkt,
gezondheidszorg, huisvesting…
- Welvaartseconomie: bestudeert hoe de allocatie van schaarse middelen de economische welvaart
beïnvloedt
o Kopers en verkopers hebben beiden baat bij hun deelname aan de markt
o Marktevenwicht maximaliseert totale welvaart van kopers en verkopers
1.2 Markten
- Economen vinden markten meestal goede manier voor welvaartsoptimaliserende allocatie
o Markt = groep kopers (consumenten) en verkopers (producenten) van een bepaald goed of een
bepaalde dienst VRAAG EN AANBOD (hier zit gedrag achter)
Vraag en aanbod bepalen de ‘prijs’ en de ‘hoeveelheid’ (hoeveelheid allocatie)
Een gebeurtenis of maatregel kan hierop inspelen waardoor de economie beïnvloedt wordt
2
, - Betalingsbereidheid: afhankelijk van de betalingsbereidheid van de consument bij een bepaalde prijs
van een product kan er meer of minder van dit product verkocht worden
Als de prijs hoger is dan 100, zal er niemand
het product kopen.
Als de prijs <50 is, koopt iedereen het product
1.2.1 Vraag
- Wet van de VRAAG: gevraagde hoeveelheid van een goed daalt indien de prijs van het goed stijgt
o CETERIS PARIBUS (bij ongewijzigde omstandigheden)
- Indien de gevraagde hoeveelheid verandert, dan zal er een verandering optreden in de prijs van dit
product (en omgekeerd) er zal een BEWEGING zijn LANGS DE VRAAGCURVE!
12 eenheden worden verhandeld, als de prijs stijgt
naar 2 zullen er maar 9 eenheden gevraagd worden
- MAAR er kunnen nog factoren de gevraagde hoeveelheid beïnvloeden (smaken, voorkeuren, prijzen
van verwante goederen, inkomen consumenten…) VRAAGCURVE VERSCHUIFT
o Prijzen van gerelateerde goederen
SUBSTITUTIEGOEDEREN: prijsdaling product A leidt tot een DALING IN VRAAG van product B
(vb prijs Choco daalt minder vraag naar Confituur)
Omgekeerd: prijs Choco stijgt meer vraag naar Confituur
Deze goederen kunnen als het ware vervangen worden door elkaar
COMPLEMENTAIRE GOEDEREN: prijsdaling product A leidt tot een TOENAME IN VRAAG van
product B (vb benzineprijs daalt waardoor er meer benzinewagens verkocht worden).
Omgekeerd: prijs benzinewagens daalt meer vraag naar benzine
Deze goederen worden samen verbruikt
1.2.2 Aanbod
- Altijd afvragen: met welke ‘kost’ gaat een aanbieder naar de markt
o Vb Kosten
3D printer gekocht voor 5.000 euro (goed voor productie 1000 stuks = kapitaalkost 5eu/stuk)
Materiaalkost 4eu/stuk
Totale kostprijs = 9 euro per stuk
o Bestelling aan 7 euro per stuk, wat doe je? Verkopen!
Investering 5000€ is reeds gemaakt, beter om reeds iets terug te verdienen! Verloren kosten
die je niet meer kan recupereren mogen je beslissing niet beïnvloeden, je bent ze toch al kwijt
Je gaat naar de markt met de marginale kost (= bijkomende productiekost per extra
geproduceerde eenheid (in vb 4 euro)) op KORTE TERMIJN!
3
