Volledige samenvatting van het handboek "arena's van het arbeidsbestel". Alle hoofdstukken behalve hoofdstuk 1 (niet te kennen voor het examen) zijn hierin opgenomen. Gedoceerd door Christophe Vanroelen.
SV Arbeidssociologie
Inhoudsopgave
1 H2: De sociologische kijk op arbeid.....................................................................................................5
1.1 Inleiding........................................................................................................................................5
1.2 Wat is werk?.................................................................................................................................5
1.2.1 Smalle en brede definities.....................................................................................................6
1.2.2 De sociale context..................................................................................................................6
1.3 Werk en niet-werk........................................................................................................................6
1.3.1 De waarde van werk..............................................................................................................7
1.3.2 Betaalde arbeid, werk en reproductief werk.........................................................................9
1.3.3 Voorbeelden van betaalde arbeid, werk, reproductie en vrije tijd......................................10
1.3.4 De bredere waarde van werk...............................................................................................11
1.4 Werk als betaalde arbeid............................................................................................................15
1.4.1 Arbeid binnen een klassenrelatie.........................................................................................15
1.4.2 De arbeidsverhouding..........................................................................................................15
1.4.3
Loonarbeid en andere vormen van arbeid...................................................................................17
1.4.4 Soorten arbeidstaken...........................................................................................................18
2 H3: Het arbeidsstelsel- conceptuele afbakening................................................................................20
2.1 Inleiding......................................................................................................................................20
2.2 De conceptuele ruimte van het arbeidsbestel............................................................................20
2.3 De aggregatieniveaus van het arbeidsbestel..............................................................................21
2.4 De arena’s van het arbeidsbestel................................................................................................23
2.4.1 Arena 1: de arbeidsorganisatie............................................................................................23
2.4.2 Arena 2: de arbeidsmarkt....................................................................................................24
2.4.3 Arena 3: de arbeidsverhoudingen........................................................................................25
2.5 Het microniveau van de arbeidsplaats: de vier A’s.....................................................................25
3 H4: kapitalisme en de opkomst van de industriële arbeidsorganisatie..............................................29
3.1 Inleiding......................................................................................................................................29
3.2 De innige relatie tussen modernisering, kapitalisme en industrialisering...................................29
3.3 Werken in pre-industriële samenlevingen..................................................................................32
, 3.3.1 Jagers-verzamelaars.............................................................................................................32
3.3.2 Horticulturele samenlevingen..............................................................................................33
3.3.3 Feodale agrarische samenlevingen......................................................................................34
3.4 De transitie naar een industrieel-kapitalistische arbeidsorganisatie..........................................35
3.4.1 Industrieel kapitalisme: ‘what’s in a name’?........................................................................36
3.4.2 Arbeid binnen een gespecialiseerd interactiekader.............................................................37
3.4.3 Arbeidsverhoudingen ingebed in het ‘vrijemarktdenken’...................................................39
3.4.4 Het productiesysteem: bureaucratisering en mechanisering..............................................41
3.4.5 De omgang met de tijd........................................................................................................43
3.4.6 Opleiding en rekrutering......................................................................................................45
3.4.7 De betekenis van arbeid......................................................................................................45
3.4.8 Arbeid: een voor- en na-vergelijking....................................................................................47
3.5 De drijfveren achter de opkomst van de industrieel-kapitalistische samenleving......................47
3.5.1 Technologie als determinerende kracht?............................................................................47
3.5.2 Politiek: het verlangen naar controle over het arbeidsproces.............................................48
3.5.3 Organisatie...........................................................................................................................48
3.5.4 Het culturele standpunt.......................................................................................................49
4 H5: De grondvesten van het arbeidsstelsel.......................................................................................50
4.1 Inleiding......................................................................................................................................50
4.2 Het kapitalisme als economisch systeem: fasen in het industrialiseringsproces........................50
4.2.1 Het handelskapitalisme.......................................................................................................51
4.2.2 Het industriële kapitalisme..................................................................................................52
4.2.3 Het fordistisch productiemodel: de industrieel-kapitalistische samenleving ten top..........54
4.2.4 Crisis van het fordisme.........................................................................................................56
4.2.5 Geavanceerd kapitalisme.....................................................................................................59
4.3 De context van het geavanceerd kapitalisme.............................................................................65
4.3.1 Technologie in de geavanceerd-kapitalistische samenleving...............................................65
4.3.2 Politieke democratie en geavanceerd kapitalisme...............................................................70
4.3.3 De welvaartsstaat in de geavanceerd-kapitalistische samenleving.....................................72
5 H6: Een conceptueel kader voor de arbeidsorganisatie – het wetenschappelijk management als
referentiemodel...................................................................................................................................73
5.1 Inleiding......................................................................................................................................73
5.2 De plaats van arbeidsorganisatie in het maakmodel..................................................................73
5.2.1 De strategie en het maakmodel...........................................................................................74
5.2.2 Het maakmodel en het productie- of dienstverleningsconcept...........................................74
5.3 Kernprincipes van de intraorganisationele productieorganisatie...............................................76
1
, 5.3.1 De productieorganisatie......................................................................................................77
5.3.2 De productietechnologie.....................................................................................................80
5.3.3 De arbeidsorganisatie nader bekeken.................................................................................81
5.4 Wetenschappelijk management: de bureaucratische arbeidsorganisatie ten top......................86
5.4.1 Taylorisme...........................................................................................................................86
5.4.2 Taylors ideeën in België en Europa......................................................................................89
5.4.3 Kritische kanttekeningen bij Taylorisme:.............................................................................89
5.5 Fordisme: massaproductie en massaconsumptie.......................................................................90
5.5.1 Achtergrond van Fordisme..................................................................................................90
5.5.2 Centrale kenmerk is massaproductie:..................................................................................91
5.5.3 Fordisme: een productiemodel in samenhang met een maatschappijmodel......................91
6 Hoofdstuk 7: Kritische perspectieven en debatten over de arbeidsorganisatie.................................92
6.1 Overzicht stromingen.................................................................................................................92
6.2 Breuklijnen in de arbeidssociologie............................................................................................92
6.2.1 Consensus- of conflictgeoriënteerdheid..............................................................................93
6.2.2 Structurele (systeem-) of actororiëntatie............................................................................93
6.2.3 Rationaliteit of normativiteit als richtsnoer voor handelen.................................................93
6.3 Arbeidsorgansatieperspectieven: een kritisch debat met het WM............................................94
6.3.1 Het debat over de menselijke natuur..................................................................................95
6.3.2 Het debat over de kracht van formele structuren en regels................................................99
6.3.3 Samenvallende belangen of georganiseerd conflict?.........................................................103
6.4 Vervreemding en (de)kwalificatie, twee kerndebatten rond de kapitalistische
arbeidsorganisatie..........................................................................................................................106
6.4.1 Het vervreemdingsdebat...................................................................................................106
6.4.2 Het vaardighedendebat.....................................................................................................111
7 Hoofdstuk 8: Hedendaagse arbeidsorganisatiemodellen................................................................118
7.1 Inleiding....................................................................................................................................118
7.2 Het hedendaagse maakmodel: verschillende opties in een veranderende context.................118
7.2.1 De veranderende omgeving van actuele maakmodellen...................................................118
7.2.2 Drie cruciale keuzes voor het maakmodel.........................................................................119
7.3 Vormen van neofordistische arbeidsorganisatie......................................................................122
7.3.1 Lean: Toyotisme, het Japanse model van auto-assemblage..............................................122
7.3.2 McDonaldisme: neofordisme in de dienstensector?.........................................................125
7.4 Postfordistische arbeidsorganisatievormen..............................................................................126
7.4.1 Flexibele specialisatie........................................................................................................126
7.4.2 De netwerkonderneming...................................................................................................127
2
, 7.5 Innovatieve arbeidsorganisatie: een postfordistisch compromis?............................................128
7.5.1 Reflectieve productie: Volvo, het Zweedse model van autoassemblage...........................129
7.5.2 Participatief management en de vroege sociotechnische systeembenadering.................131
7.5.3 De moderne sociotechniek................................................................................................131
7.5.4 Totale werkplaatsinnovatie en andere innovatieve arbeidsorganisatiemodellen.............132
7.5.5 Evaluatie van de innovatieve arbeidsmodellen..................................................................133
7.6 Uitleiding: post of neo? Wat is het nu?.....................................................................................133
8 Hoofdstuk 9: De arbeidsmarkt: definities en theoretische debatten...............................................134
8.1 Situering/ inleiding...................................................................................................................134
8.2 De arbeidsmarkt: definitie........................................................................................................135
8.2.1 Centrale kenmerken van de arbeidsmarkt.........................................................................135
8.2.2 De kernfuncties van de arbeidsmarkt: arbeids- en inkomensverdeling.............................135
8.2.3 De arbeidsmarkt is een bijzondere markt..........................................................................136
8.2.4 De arbeidsmarkt is een gesegmenteerde markt................................................................137
8.2.5 Een bijzondere markt en een bijzondere transactie..........................................................138
8.2.6 Besluit: de arbeidsmarkt is een ‘gefingeerde markt’.........................................................138
8.3 Theoretische benaderingen over de arbeidsmarkt...................................................................139
8.3.1 Neoklassieke theorie..........................................................................................................139
8.3.2 Normatieve benaderingen.................................................................................................141
8.3.3 Institutionele benaderingen..............................................................................................142
8.3.4 Het kritische arbeidsmarktparadigma................................................................................147
9 Hoofdstuk 10: centrale actoren – werkloosheid..............................................................................149
9.1 Inleiding....................................................................................................................................149
9.2 De contingenties van de arbeidsmarkt: een nadere blik op de centrale actoren.....................149
9.2.1 De beroepsbevolking: werknemers en werkzoekenden....................................................149
9.2.2 De vraag naar arbeidskracht: werkgevers..........................................................................152
9.2.3 Collectieve actoren: de rol van werknemers- en werkgeversorganisaties.........................154
9.2.4 De rol van de overheid.......................................................................................................156
9.3 Werkloosheid............................................................................................................................157
9.3.1 Betekenis van werkloosheid..............................................................................................157
9.3.2 Gevolgen van werkloosheid...............................................................................................157
9.3.3 Sociale verschillen in de gevolgen van werkloosheid.........................................................158
10 Hoofdstuk 11: Arbeidsverhoudingen.............................................................................................158
10.1 Inleiding..................................................................................................................................158
10.2 Arbeidsverhoudingen, een definitie.......................................................................................159
10.3 Kenmerken.............................................................................................................................160
3
, 10.3.1 Centrale actoren..............................................................................................................160
10.3.2 De vorm en inhoud van het sociaal overleg.....................................................................162
10.3.3 Resultaten van sociaal overleg.........................................................................................165
10.4 De niveaus van het Belgische sociaaloverlegmodel................................................................166
10.4.1 Onderhandelingsniveaus: nationaal................................................................................168
10.4.2 Het sectorale niveau........................................................................................................169
10.4.3 Ondernemingsniveau(s)...................................................................................................169
10.5 Theoretische paradigma’s : NIET............................................................................................170
10.6 Arbeidsverhoudingen en sociaal protestgedrag (stakingen)...................................................170
10.6.1 De maatschappelijke context...........................................................................................170
10.6.2 De omvang van sociaal protestgedrag.............................................................................170
10.6.3 Stakingen en geïnstitutionaliseerd sociaal overleg..........................................................171
11 Hoofdstuk 12: De flexibilisering van de arbeidsverhouding?.........................................................171
11.1 Inleiding..................................................................................................................................171
11.2 Bloei en erosie van de standaard arbeidsverhouding.............................................................172
11.2.1 De standaard arbeidsverhouding (SER)............................................................................172
11.2.2 De SER onder druk...........................................................................................................173
11.2.3 Wat na de standaard arbeidsverhouding?.......................................................................175
11.3 Vormen van destandaardisering.............................................................................................178
11.3.1 Temporele destandaardisering (temporele flexibiliteit)..................................................179
11.3.2 Contractuele destandaardisering.....................................................................................180
11.3.3 Ruimtelijke destandaardisering.......................................................................................181
11.3.4 Functionele destandaardisering: hoogperformantiesystemen, teamwerk en
vaardighedenondertewerkstelling..............................................................................................183
11.3.5 Representatieve destandaardisering...............................................................................184
11.4 Uitleiding: naar een nieuwe SER?...........................................................................................185
4
, 1 H2: De sociologische kijk op arbeid
1.1 Inleiding
Werk
Sterke invloed cultuur
o Dagelijks taalgebruik
Veel spreekwoorden en gezegden met ‘arbeid’/’werk’
o Inspiratie kunst
Wilde dieren, jacht afgebeeld in grotten (prehistorie)
o Op die manier leiden we af hoe onze samenleving over werk denkt
Zowel via kunst als via taal
Begrippen ‘werk’ en ‘arbeid’
Aandacht voor ruimere context sociale activiteiten
Werken ≠ maatschappelijk vacuüm
o Man/vrouw, oud/jong, alleenstaand/tweeverdiener,..
o Deze kenmerken bepalen
Hoe we kijken naar werk
Welk werk we doen
Welke loopbaan we realiseren
Directe omgeving werk
o Thuis, groot bedrijf, zelfstandige, publieke organisatie,…
Ruimere context
o Sector economie, regio, land
o Belangrijke impact op dagelijkse werkervaring mensen
Factoren op verschillende maatschappelijke abstractieniveaus beïnvloeden:
De manier waarop werk wordt ingevuld
Wie het werk mag/kan uitvoeren
Betaald/ onbetaald werk
Mate van sociale status die eraan gekoppeld wordt
1.2 Wat is werk?
Geen eenduidige definitie
Geen exacte wetenschap, maar richtsnoer waaraan andere definities en concrete situaties
kunnen worden getoetst
Minimale voorwaarden:
Vorm van sociaal handelen
De natuur (of cultuur) transformeren
Als waardevol (nuttig) ervaren door uitvoerder, naaste omgeving, samenleving het is
‘productief’
Te maken met voorzien in het ‘levensonderhoud’ van individu of collectiviteit, gegeven de
schaarse middelen:
o In moderne samenleving = méér dan fysiek overleven
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper elysevandersande. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,09. Je zit daarna nergens aan vast.
