Een samenvatting van zowel het boek "De arena's van het arbeidsbestel", de hoorcolleges als de PowerPoint's. Gedoceerd door Prof. Christophe Vanroelen en Karen Van Aerden.
ARBEIDSSOCIOLOGIE
HOOFDSTUK 2: DE SOCIOLOGISCHE KIJK OP ARBEID
2.2 WAT IS WERK?
2.2.1 SMALLE EN BREDE DEFINITIES eng
1. Andre Gorz: Arbeid = een betaalde activiteit die wordt verricht voor de rekening van
derden → MAAR… dan doet een zelfstandige loodgieter geen werk.
2. Tony J. Watson: Arbeid = het uitvoeren van taken die mensen in staat stellen hun
levensonderhoud te voorzien, gegeven de sociale en economische context waarin ze leven.
3. Keith Grint: Arbeid = iedere activiteit die tot doel heeft de natuur te transformeren en die
plaatsvindt binnen sociale institutie → brede definitie → zaken die we doorgaans niet als werk
beschouwen vallen hieronder. breed
2.2.2 DE SOCIALE CONTEXT
Wat wordt omschreven als werk is afhankelijk van de maatschappelijke context. Opvattingen over
werk zijn ook verbonden met historische en socioculturele context.
Werk heeft een contigent (niet arbitrair) karakter. Wat werk is of niet wordt bepaald door sociale
afspraken.
KORT: De invulling van werk is afhankelijk van de historische, ruimtelijke en culturele
omgeving/context. Een definitie opstellen is niet onmogelijk, maar contigent. Het is een symbool van
de huidige cultuur en een spiegel van de heersende machtsrelaties.
Zonder contextgevoeligheid lopen we het risico dat we allerhande transformerende activiteiten die
nuttig zijn om in ons levensonderhoud te voorzien, verkeerdelijk als niet-werk zouden beschouwen.
2.3 WERK EN NIET-WERK
Werk:
• Vorm van sociaal handelen die de natuur (of cultuur) transformeert
• Heeft een economische waarde of nut: als waardevol ervaren door uitvoerder, naaste
omgeving, de samenleving… → is productief!
• Heeft te maken met voorzien in het ‘levensonderhoud’ van individu of collectiviteit, gegeven
de schaarse middelen. In moderne samenleving: gaat om méér dan fysiek overleven.
Bij jagers en verzamelaar was er een directe link tussen werken en overleven. Men kon niet
sparen / er was geen sprake van een surplus.
Werk hangt samen met de manier waarop mensen hun leven en identiteit vormgeven in de
samenleving. Het bepaalt de manier waarop we participeren aan de samenleving.
1
,2.3.1 DE WAARDE VAN WERK
Sociologische bril: niet alleen betaald werk is werk, ook niet-betaalde activiteiten kunnen nuttig zijn.
Zonder vrijwilligers zou de samenleving niet functioneren (bv. mantelzorg). Deze activiteiten woorden
als maatschappelijk waardevol gezien.
➔ Werk kan waardevol zijn in verschillende betekenissen.
Een eerste belangrijk onderscheid is het verschil tussen de intrinsieke gebruikswaarde (= nut) van
werk en de economische ruilwaarde (= marktwaarde) op de arbeidsmarkt.
1) Gebruikswaarde: nut van de activiteit voor degene die ze verricht, de omgeving en de
samenleving. De meeste beroepen dienen naast het persoonlijke nut een of ander
maatschappelijk nut. Soms is dit dubbele nut niet aanwezig (= sisyfusarbeid: koning moest
oneindig rotsblok tegen berg op duwen = nutteloos werk voor individu en maatschappij).
Zowel individueel nut als maatschappelijk nut kan ontbreken.
Voorbeeld:
• Diefstal → maatschappelijk nut afwezig
• Slavenarbeid → individueel nut afwezig
2) Ruilwaarde: waarde van werk indien je het zou verkopen op een denkbeeldige markt.
→ Verschil tussen werk en arbeid: werk dat zowel een gebruikswaarde als een ruilwaarde
heeft, noemen we betaalde arbeid.
In de 20e eeuw was er een enge econ. visie: de waarde v. werk werd gelijkgesteld met de ruilwaarde.
2.3.1.1 SOORTEN WERK
• Betaalde arbeid – vb. productiearbeider
• Onbetaald werk – vb. vrijwilligerswerk of mantelzorg
• Reproductief werk = Praxis – vb. gezinsmaaltijd bereiden
- werk dat geen arbeid is → veronderstelt echter ook werk (shadow work)
- tijdens het werken gaat een deel van het vermogen om te werken verloren
- gedaan omwille van intrinsieke waarde van de activiteit
- gericht op/nood aan reproductie v/d arbeidskracht (= verzorgen van zichzelf en anderen)
Opgelet: Reproductief werk ‘gekocht’ op de arbeidsmarkt wordt productieve arbeid.
• Vrije tijd – vb. gamen
- onderscheid met (reproductief) werk niet altijd evident
- hoogstens persoonlijk nut en persoonlijke reproductie
2
,2.3.2 BETAALDE ARBEID, WERK EN REPR ODUCTIEF WERK
Arbeid = de eigenlijke activiteit/inspanning voor het produceren van goederen of diensten.
Arbeidskracht =
• het vermogen (cognitieve en fysieke mogelijkheden) om te werken
• soort belofte op arbeid die men aanbied op de arbeidsmarkt en waarvoor een prijs betaald
wordt vanuit de veronderstelling dat hiermee waardevolle arbeid zal worden gepresteerd
• Arbeidskracht gaat niet noodzakelijk resulteren in arbeid → koper moet arbeidskracht laten
renderen
Tijdens de arbeid gaat een deel van het potentieel om arbeid te verrichten verloren (bv. door
vermoeidheid), er ontstaat een behoefte aan reproductie van de arbeidskracht. Dit kan door te eten,
te slapen… Reproductie doet zich ook voor over generaties heen. Het krijgen en opvoeden van
kinderen kan ook beschouwt worden als reproductie van arbeidskracht.
Het reproduceren van arbeidskracht veronderstelt ook werk (bv. kinderen voeden, kleding wassen…).
Deze activiteiten noemen we reproductief werk of schaduwwerk.
BELANGRIJK: Wanneer men voor reproductief werk beroep doet op arbeidskracht van de
arbeidsmarkt wordt dit productieve arbeid.
2.3.3 SOORTEN WERK: VB VAN BETAALDE ARBEID, WERK, REPRODUCTIE EN VRIJE TIJD
Betaalde arbeid Productief werk
Metselaar die werk uitvoert bij een klant Kleinzoon die instaat voor de mantelzorg van zijn
• het metselen van de muur heeft een oma
nut • geen werk met oog op reproductie van
• men doet beroep op arbeidskracht arbeidskracht
• prijs per uur, voor belofte op arbeid • kleinzoon doet het omwille van sociale
bekommernis en niet voor geld
Vrijwilligerswerk
• geen arbeid, want kleine of geen
vergoeding
Reproductief werk Vrijetijdsactiviteit
Man die maaltijd klaarmaakt voor het gezin Boek lezen (ontspanning)
• er is een gebruikswaarde voor het • draagt bij tot het regenereren van de
gezin arbeidskracht die verloren is gegaan
• geen betaalde arbeid
• op een doelgerichte en directe manier
regenereren van de arbeidskracht die
verloren is gegaan
Deze taken worden hoofdzakelijk uitgevoerd
door vrouwen.
3
, Het onderscheid tussen verschillende soorten werk is vervaagd in onze samenleving:
• Omvorming van reproductief werk naar productieve arbeid (= commodificatie = aan werk dat
voorheen niet op de markt te koop was, wordt een ruilwaarde toegekend)
• Kostwinnersmodel (man: productief werk / betaalde arbeid – vrouw: reproductief werk)
vervangen door:
- Combinatiemodel: evenredige verdeling van productieve en reproductieve taken.
- Dienstenmodel (= model van de dienstencheques): het gezin zoekt voor reproductief
werk arbeidskracht op de arbeidsmarkt.
→ Vrouwen: vervuilde vrije tijd = zelfs in hun vrije tijd zijn ze bezig met de kinderen/het huishouden.
2.3.4 DE BREDERE WAARDE VAN WERK
Men kan de gebruikswaarde niet alleen in
monetaire/econ. termen aanschouwen.
Werk heeft ook een psychologische en
sociale waarde (= bredere waarde).
2.3.4.1 DE BREDERE WAARDE VOOR HET
WERKENDE INDIVIDU
Johoda deed onderzoek naar de gevolgen
van werkloosheid in Wenen. De negatieve gevolgen van inkomstenverlies en van werkloosheid
strekten zich uit over de latente dimensies van werk (= bredere waarde van werk). Het wegvallen van
de sociale banden, het niet meer hebben van structuur… zorgde voor psychologische gevolgen.
Werken heeft verschillende soorten opbrengsten voor het individu:
1) Materiële opbrengsten: beloningen en andere materiële opbrengsten, maar ook
levenskansen. Je plaats in de arbeidsmarkt is bepalend voor je sociale status en toegang tot
schaarse middelen.
➔ De verschillende materiële opbrengsten van arbeid zijn dus een belangrijke factor
bij het (re)produceren van sociale ongelijkheid.
2) Psychologische opbrengsten: werk kan geestelijke en emotionele bevrediging schenken (bv.
arbeidsvoldoening.
➔ Er kan echter ook een psychische kostprijs zijn. Een stresserende baan (hoge werkdruk,
onzekerheid…) kan de oorzaak zijn van mentale gezondheidsproblemen.
3) Sociale opbrengsten: onze positie op de arbeidsmarkt beïnvloed onze sociale status.
2.3.4.2 DE BREDERE WAARDE VOOR DE SAMENLEVING
Primacy of production thesis → werk (arbeid) speelt voor de meeste mensen in de hedendaagse
samenleving een centrale rol bij het bepalen van hun algemene sociale positie, status en sociaal
functioneren. Men spreekt van de homo faber, men vertrekt van een menselijke natuur die zich
onderscheidt door de mogelijkheid te creëren om de natuur te transformeren en werktuigen en
concepten te hanteren.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kionadewitte. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,99. Je zit daarna nergens aan vast.
