Antropologie 2020-2021 Amélie Reyntjens
HOOFDSTUK 1: WAT IS FILOSOFIE?
Filosofie = Wijsbegeerte
Filosofie (volgens Ambrose Bierce): “Een stelsel van vele wegen die van nergens naar niets leiden.”
=> Veel filosofen houden zich bezig met onmogelijke vragen, waarop geen eenduidig en sluitend
antwoord is. Ze stellen in vraag wat voor andere mensen vanzelfsprekend lijkt.
→ Als twee mensen naar een rode auto kijken en ze noemen die auto allebei ‘rood’, zien ze dan
dezelfde kleur?
→ Bijna iedereen denkt een vrije wil te hebben. Klopt dat ook?
Veel filosofen zijn ervan overtuigd dat ze op onbeantwoordbare vragen waar zij mij
bezig zijn, een antwoord kunnen vinden
‘Wat is filosofie?’
Het blijkt erg moeilijk te zijn een lijst van filosofische kenmerken op te stellen die voorkomen
bij alle filosofen en hun opvattingen, en enkel bij filosofen en hun opvattingen.
1. Drie aspecten: Attitude, methodologie,
domein
Britse filosoof Nigel Warburton: “Filosofie is een ongewoon onderwerp, waarin de beoefenaars het
niet eens zijn waarover het gaat”
Etymologie van het woord filosofie, wijst op liefde voor de wijsheid of een verlangen om te weten.
Wat is filosofie? Een Attitude
De eerste grote filosoof was Socrates. Hij is vandaag bekend omwille van zijn attitude, maar in zijn
tijd werd hij verafschuwd voor het corrumperen van de jeugd. Hij zette de jeugd aan om te blijven
vragen, te blijven de gevestigde orde in vraag te stellen. Hij werd hiervoor veroordeeld tot het
drinken van de gifbeker. Hij deed dit, ook al had hij een uitweg. Deze attitude zou typisch voor de
filosofie geweest zijn.
Filosoof en wiskundige Alfred North Whitehead: “Filosofie begint vanuit de verwondering. En, op
het einde, wanneer het filosofisch denken zijn best heeft gedaan, blijft de verwondering.”
Comedian Louis C.K.: “Je kan een kind zijn vragen niet beantwoorden. Ze blijven gewoon komen –
meer vragen: waarom, waarom, waarom, tot je niet meer weet wie de * je bent op het eind van de
discussie. Het is een krankzinnige zelfvernietiging.”
Filosoof Descartes:
→ ‘Vader’ van de moderne wijsbegeerte
→ “We moeten alles betwijfelen, overal kritisch over zijn”
→ Ons gezichtsvermogen bedriegt ons vaak met bepaalde optische illusies. Maar misschien is
het niet enkel daarbij, het is mogelijk dat onze zintuigen ons vaker bedriegen dan we denken.
→ Zelfs de wiskunde kunnen we betwijfelen. Het is niet uitgesloten dat ons brein zodanig in
elkaar zit dat het ons op wiskundig vlak altijd op een verkeerd spoor zet.
→ Descartes denkt niet perse dat het zo is, maar zegt dat het niet uitgesloten kan worden.
MAAR:
Filosofie is niet enkel kritisch
1
,Antropologie 2020-2021 Amélie Reyntjens
In de mate dat kritiek toch filosofie kenmerkt, is de attitude toch niet uniek voor filosofen.
Wetenschappers zijn ook kritisch ten opzichte van hun onderzoek en ondervindingen.
Attitude = Geen goede definitie
Wat is filosofie? Een Methode
Zijn er methoden die enkel gebruikt worden door filosofen en niet door wetenschappers?
Probleem is dat filosofen een waaier aan methoden gebruiken, maar dat geen ervan uniek lijkt voor
de filosofie. En de methoden die mogelijk wel uniek zijn, worden niet door alle filosofen gebruikt.
Methodes:
Eigen intuïtie: Deze term heeft verschillende betekenissen. In de 17 de en 18de eeuw verwees
hij naar kennis die op onmiddellijke manier verkregen wordt, ideeën die geen redelijk mens
zou durven te betwijfelen, bijvoorbeeld de beroemde gedachte ‘je pense, donc je suis.’
In de 20ste eeuw kreeg het een negatievere betekenis, het verwijst naar de spontane
overtuiging die we in onze geest aantreffen wanneer we over een bepaald onderwerp
beginnen te denken. Deze overtuigingen zijn moeilijk te veranderen of op te geven.
Vandaag worden deze filosofen uitgelachen, intuïties zijn namelijk heel variabel.
Niet uniek voor filosofie, wetenschappers gebruiken het ook.
Conceptuele analyse: Het ontrafelen en verbeteren van concepten die we in het dagelijks
leven misschien soms te achteloos gebruiken, bijvoorbeeld concept van liefde, tijd en
vrijheid. Het beoogt de belangrijke begrippen die we gebruiken te ontleden in meer
eenvoudige begrippen, om de belangrijke begrippen beter te begrijpen.
Populaire methode in filosofie, maar niet gebruikt door alle filosofen, en niet enkel
gebruikt door filosofen.
Gedachte-experiment: Instrument van de verbeelding, dat gebruikt wordt om nieuwe
informatie over een thema te verkrijgen zonder gebruik te maken van nieuwe empirische
data. Je bedenkt dan een bepaald scenario (dat je niet in praktijk kunt uitvoeren), dat je kan
helpen om een bepaalde conclusie te bekomen.
Voorbeeld: Gedachte experiment brain in a vat, het vraagt ons in te beelden dat onze
hersenen zich eigenlijk op een andere planeet bevinden waar een dolgedraaide
wetenschapper ons brein allerlei signalen geeft. De hersenen in dat vat beschikken niet over
een manier om na te gaan of hun gedachten en indrukken echt zijn en wij kunnen dus niet
weten of wij al dan niet hersenen in een vat zijn.
Wetenschappen zoals economie, geschiedenis en vooral fysica gebruiken het ook.
Experimentele filosofie: Filosofie waarbij filosofen van mening zijn dat empirisch-wetenschappelijke
methoden soms kunnen bijdragen aan een oplossing voor traditionele filosofische problemen.
DUS:
Geen unieke methodes
In de mate dat ze toch uniek zijn, zijn ze niet algemeen filosofisch
Methode = Geen goede definitie
Wat is filosofie? Een Domein
De eigenheid van filosofie heeft niet zozeer te maken met de attitude van filosofen of hun
methodologie, maar wel met de aard van de vragen en problemen waar ze zich mee bezighouden.
→ Houdt zich bezig met onbeantwoordbare vragen en fundamentele problemen.
2
,Antropologie 2020-2021 Amélie Reyntjens
Filosoof Thomas Nigel: “We zouden niet ver komen in het leven als we de ideeën tijd, getal, kennis,
taal, goed en slecht niet meestal als vanzelfsprekend beschouwden, maar in de filosofie onderzoeken
we die dingen zelf.”
→ Morrelen aan de fundamenten van een bouwwerk kan gevaarlijk zijn
Gedicht: A centipede was happy – quite!
Until a toad in fun
Said, ‘Pray, which leg moves after which?’
This raised her doubts to such a pitch,
She fell exhausted in the ditch
Not knowing how to run
Feynman herkent zich in duizendpoot: “Ik heb mijn hele leven aan wetenschap gedaan en
steeds geweten wat ik deed, maar ik kan u niet vertellen welke voet na de andere komt.
Bovendien maak ik me zorgen over de analogie in het gedicht. Ik maak me zorgen dat
wanneer ik straks naar huis ga, ik niet langer in staat zal zijn om wetenschappelijk onderzoek
te verrichten.”
Veel filosofen hebben een voorliefde voor moeilijke, zelfs onbeantwoordbare vragen. Anderen
beweren dat als zulke vragen het voorrecht zijn van filosofen, er geen sprake kan zijn van vooruitgang
in de filosofie. Filosofie zou dan eerder op kunst lijken dan op wetenschap.
Tegenargumenten dat er in filosofie geen vooruitgang is en in wetenschappen wel:
Vooruitgang binnen wetenschap is niet altijd evident. Wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn
stelt dat ontwikkeling in wetenschap in horten en stoten verloopt, waarbij wetenschappelijke
paradigma’s elkaar opvolgen zonder echt op elkaar verder te bouwen.
In filosofie is er wel vooruitgang; Sinds moderne tijd zijn talloze wetenschappen ontstaan in
schoot van de filosofie, één van laatste disciplines was psychologie. En in de loop van de tijd
werden sommige filosofische vragen wel beantwoord, ze vormde dan brandstof voor nieuwe
wetenschap die met de eer ging lopen.
Onbeantwoorde vragen <-> Onbeantwoordbare vragen
→ Niet alle onbeantwoordbare vragen zijn filosofisch, bv. hoe lang zal ik leven?
MAAR:
Ook wetenschappers wagen zich aan fundamentele vragen in hun discipline
2. Vier deeldomeinen
Aangezien we de vraag ‘Wat is filosofie?’, nog steeds niet hebben kunnen beantwoorden, kunnen we
het op een andere manier aanpakken. We zouden kunnen zeggen dat filosofie een discipline is die
vier deeldomeinen omvat: Metafysica, logica, epistemologie, moraalfilosofie
2 problemen:
Op grond van wat zijn dit filosofische disciplines en geen wiskundige, wetenschappelijke,…
Het verschuift het probleem, ‘Wat is filosofie?’ wordt dan bijvoorbeeld ‘Wat is metafysica?’
Metafysica
→ Studie van wat er bestaat en aard van wat er bestaat
→ Voorbeeld: Bestaat vrije wil? Bestaan getallen? En als getallen bestaan, hoe bestaan ze dan?
Wat betekent het voor iets of iemand dat het/hij/zij bestaat?
3
, Antropologie 2020-2021 Amélie Reyntjens
→ Verhouding tussen lichaam en geest is metafysische kwestie. Debat gaat over of we meer zijn
dan onze hersenen. Materialisten beweren van niet; alles is opgebouwd met behulp van
materie, ook onze mentale toestand. Dualisten menen dat mentale toestanden opgebouwd
zijn uit geestesspul en niet uit fysisch spul.
→ In een befaamde encyclopedie begint het lemma al met ‘Het is niet eenvoudig te zeggen wat
metafysica is’. De auteurs merken op dat heel wat problemen worden bestempeld als
‘metafysische’ problemen, maar dat er geen eenduidig gemeenschappelijk kenmerk bestaat
dat al deze problemen tot een metafysisch probleem maakt.
Logica
→ Studie van geldigheid van redeneringen en argumenten
→ Logica zorgt voor argumentatieve ‘hygiëne’, belangrijk onderdeel van kritisch denken
→ Deel van logica is bijvoorbeeld gewijd aan weerleggen van drogredenen.
Voorbeeld: ‘Slippery slope’ redenering; ‘Als we vandaag A doen, zal vroeg of laat B volgen. En
B is hoogst onwenselijk. Dus mogen we A niet doen.’
Toegepast: Als we homoseksuelen toestaan om te huwen, moeten we uiteindelijk ook
toestaan dat mensen met pakweg honden of gordijnbakken trouwen, dus mogen we het niet
toestaan.
Logici willen weten of zo een redeneringen geldig zijn of niet en waarom.
→ Voorbeeld niet-geldige redenering: Als A dan B, dus als B dan A
Toegepast: Als de lamp kapot is, is het donker. Het is donker dus de lamp is kapot.
Epistemologie
→ Studie van aard, structuur en mogelijkheid van kennis
→ Epistemologen willen weten wat de reikwijdte is van onze kennis
→ Vragen: Wat is waarheid? Wat is kennis? Hoe verwerven we kennis? Wat betekent het om
overtuigd te zijn van iets?
→ Descartes: ‘We kunnen geen echte kennis verwerven van schijnbare wiskundige
waarnemingen’
→ Voorbeeld: Brain in a vat, een epistemologisch gedachte-experiment. Het gaat over de vraag
of en in welke mate het gerechtvaardigd is te geloven dat wat we denken te weten waar is.
Moraalfilosofie of ethiek
→ Studie van principes die betrekking hebben op goed en kwaad, studie van ons oordelen over
goed en kwaad
→ Normatieve universum: Verzameling van rechten, plichten, aanbevelingen, geboden en
verboden.
→ Voorbeelden:
Moeten we witte of rode wijn schenken bij een visgerecht
Esthetische kwestie
Moeten we asbest laten verwijderen door een gespecialiseerde firma?
Praktische, juridische kwestie
Moeten we ons bekommeren over de impact van klimaatverandering op toekomstige
generaties?
Morele, ethische kwestie
→ Trolley probleem:
4
