Nette Loots Academiejaar 2022-2023
1ste semester - Inleiding tot het recht
Prof. Debersaques Geert
Examen: alle artikelen vermeld op de PPT moet je kunnen terugvinden in de BAMA-codex
Module 1: Het begrip “recht”
Definitie “recht”: Recht is geheel van regels uitgevaardigd en afgedwongen door de
daartoe bevoegde organen op gezag van de gemeenschap waarvoor ze gelden, en die tot
doel hebben de samenleving te ordenen en in stand te houden
- Wat? BINDENDE REGELS
Vijf categorieën:
➢ Gebods-, verbods- en verlofbepalingen
● Gebodsbepalingen: verplicht gedrag voor iedereen (positief of
negatief)
Bijvoorbeeld: art. 213 oud BW (rechten en plichten van gehuwden),
art. 422 bis SW (schuldig verzuim)
● Verbodsbepalingen: gedrag dat algemeen verboden is
Bijvoorbeeld: art. 144 oud BW (niet huwen voor 18j), art. 461 SW
(diefstal)
● Verlofbepalingen: laat toe bepaalde handelingen te stellen doch
rechtssubject is daartoe niet verplicht
Bijvoorbeeld: Art. 4.161 BW (schenking, niet verplicht te aanvaarden),
verdachte heeft recht op advocaat, maar is niet verplicht één te
nemen
➢ Rechtsregels (r. r.) toepasbaar naar keuze: een persoon / rechtssubject
heeft keuze tussen verschillende situaties
Bijvoorbeeld: huwelijk, art. 4.178 BW (mogelijkheid om over zijn goederen bij
testament te beschikken)
➢ Wilsaanvullende regels: vrijheid van handelen, rechtssubjecten kunnen
eigen regels voorzien en recht bemoeit zich niet met de keuze (bv. ik ga iets
kopen of ik ga iets huren)
Bijvoorbeeld: art. 1583 Oud BW (koop is voltrokken zodra overeenkomst over
prijs en voorwerp)
➢ Ondersteunende regels: bepalen geen gedrag, maar ondersteunen door
inrichting van instellingen, werking in de tijd en ruimte regelen, handhaving
conflictenrecht
Bijvoorbeeld: overgangsrecht, organisatie bij pensioenleeftijd verhogen of
verlagen
➢ Technische regels en formalisme: rechtshandelingen worden soms aan
bepaalde vorm- en procedurevoorschriften onderworpen opdat ze
rechtsgeldig zouden zijn, omwille rechtszekerheid en bescherming, hebben
heel vaak verregaande gevolgen
1
,Nette Loots Academiejaar 2022-2023
Bijvoorbeeld: nietigheid (zal leiden tot vernietiging, ex tunc), formalisme van
publiciteit (verweren tegen verspreiden van flyers), formalisme van wilsuiting,
formalisme van bewijsvoering, formalisme van de rechtspleging
- Waarom? SAMENLEVING ORDENEN EN IN STAND HOUDEN
➢ Orde scheppen door
● Bestaande toestanden/handelingen tot juridische norm te verheffen
= Gesanctioneerde feitelijkheid: bestaande toestanden en
handelingen bekrachtigen en tot juridische norm verheffen
Bijvoorbeeld: meerderjarigheid in België vanaf 18 jaar
● Onwenselijk gedrag vermijden/tenietdoen: gedrag dat schadelijk wordt
geacht in de samenleving
Bijvoorbeeld: drugsgebruik, schijnhuwelijk en -samenleving
➢ Beleidsinstrument: instrumentele visie van het recht
● Recht wordt gebruikt om bepaalde levensvisie/politiek systeem te
bekrachtigen én vernieuwen
Bijvoorbeeld: betonstop, verhogen van pensioenleeftijd
● Belangrijke trends
- Hoe? UITOEFENEN VAN GEZAG
➢ Uitvaardigen van recht
● Regelgevende organen: betrokkenheid Staat bij ontstaan regelgeving
- Rechtstreeks via de democratisch verkozen organen van de
staat
- Onrechtstreeks: gedragingen (gewoontes), principes die
worden erkend/gerespecteerd door staatsorganen (RS)
● Rechtsgeldig: respecteren bevoegdheid
- Hiërarchie van de normen
- Bevoegdheidsverdelende regels
- Procedureregels
➢ Naleven van recht
● Sancties als middel van afdwingbaarheid
Bijvoorbeeld: penale sancties (= strafsancties, bv. opsluiting),
administratieve sancties (bv. GAS-boetes), civiele sancties
(morele sancties zoals afkeurend gedrag behoren niet tot het recht)
● Handhaving
- Rechtscolleges (rechterlijke macht en administratieve
rechtscolleges)
- Arbitrage en bemiddeling (waarbij leken een bepaald geschil
beslechten, bv. bij economisch recht)
- Bestuur (GAS-boete, stillegging bouwwerf)
- Eigenrichting door burger (= zichzelf recht verschaffen: kan
niet! Enkel bij wettelijke zelfverdediging)
Module 2: Indeling van het recht
❖ Publiek recht
2
,Nette Loots Academiejaar 2022-2023
= regelt de relatie tussen de burger en de overheid (ongelijkheid tussen overheid en
burger) -> algemeen belang
Regels die publiek recht bevatten zijn van openbare orde of minstens van dwingend
recht
Wat zit in publiekrecht?
- Staatsrecht of grondwettelijk recht: omvat geheel van regels met betrekking tot
de inrichting, de bevoegdheid, de werking en de onderlinge verhouding van de
organen van staat, evenals de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers
Voorbeeld: hoe zit staat in elkaar (gewesten, gemeenschappen,
bevoegdheden, …)?, fundamentele rechten (bv. is woning onschendbaar?)
- Bestuurs- of administratief recht: bevat de regels aangaande de organisatie,
de bevoegdheid en de werking van de organen van het staatsapparaat die noch tot
de wetgevende, noch tot de rechterlijke macht behoren (uitvoerende macht,
administratieve overheden)
Kortom: organisatie en werking van staatsapparaten (gemeenten en
provincies)
- Strafrecht: omvat geheel van normen die de strafbare gedragingen aangeven en de
sancties bepalen en die worden uitgevaardigd tot behoud van een aantal waarden,
de openbare orde en de veiligheid
- Strafprocesrecht: omvat de regels die bepalen op welke wijze en door wie de
misdrijven en de vermoedelijke daders ervan zullen worden vastgesteld en
opgespoord, door wie en voor welk rechtscollege de beklaagden zullen worden
vervolgd, hoe die rechtscolleges beslissen en hoe die beslissingen ten uitvoer zullen
worden gelegd
Kortom: catalogus van misdrijven en sancties + procedurerecht
- Fiscaal recht: omvat het geheel van rechtsregels waarin is vastgelegd welke
belastingen de overheid kan vragen van de deelnemers in de samenleving, hoe die
worden begroot, ingevorderd en hoe de betwisting geschiedt. Belastingen zijn
eenzijdig door de daartoe grondwettelijk gemachtigde overheid opgelegde financiële
prestaties aan personen die op hun grondgebied wonen of er belangen hebben,
teneinde de openbare dienstverlening in haar geheel genomen te financieren
Voorbeeld: wat mag worden belast?
❖ Privaatrecht
= regelt de relatie tussen burgers onder elkaar (bescherming van particulier belang) -
> gelijkheid
Regels privaatrecht zijn van aanvullend recht
Wat zit in privaatrecht?
- Burgerlijk recht (GEEN synoniem van privaatrecht): regelt de verhoudingen
tussen de burgers onderling en bevat de algemene en essentiële begrippen van het
recht. Het kan onderverdeeld worden in het familierecht en het vermogensrecht. Het
familierecht bevat regelingen die inherent zijn aan de persoon zoals naam,
nationaliteit, bekwaamheid alsook regels m.b.t. de familiale verhoudingen tussen
personen, zoals huwelijk, afstamming, ouderlijke macht, en tussen rechtssubjecten
en goederen (zakenrecht), of tussen rechtssubjecten m.b.t. goederen
(verbintenissenrecht)
Voorbeeld: wanneer mag persoon huwen? Namen van personen? Verkoop,
verhuur van onroerende goederen, …
3
,Nette Loots Academiejaar 2022-2023
- Ondernemingsrecht: bevat alle bijzondere en afwijkende regels voor
ondernemingen, zoals de vrijheid van ondernemen, mededingingsregels,
insolventierecht, …
Voorbeeld: hoe richt ik een onderneming op? Hoe werkt een onderneming?
- Vennootschaps- en verenigingsrecht: bevat het geheel van algemene en
specifieke regels dat van toepassing is op respectievelijk alle en welbepaalde
vennootschappen, verenigingen en stichtingen
- Gerechtelijk privaatrecht: omvat het geheel van regels met betrekking tot de
organisatie, bevoegdheid en werking van de rechterlijke macht, de manier waarop in
een privaatrechtelijk geschil geprocedeerd wordt, de rechtsmiddelen die tegen aldus
verkregen uitspraken kunnen worden aangewend en de tenuitvoerlegging van die
uitspraken
- Internationaal privaatrecht (IPR): geldt wanneer op eenzelfde rechtstoestand
rechtssystemen van meerdere landen van toepassing zijn. Het IPR bepaalt welke
rechter bevoegd is en wlke regelgeving moet worden toegepast in een
privaatrechterlijk conflict met buitenlandse component, en regelt ook de
afdwingbaarheid van buitenlandse beslissingen in België. Hoewel het IPR conflicten
met internationale dimensie regelt, behoort het tot het nationale recht
Kortom: regels tussen buitenland- en Belgisch recht (bv. huwelijk in
buitenland geldig in België?)
(IPR niet gelijk aan internationaal recht)
Het privaatrecht is het geheel van regels over de verhouding tussen burgers onderling, tussen
bedrijven onderling en tussen burgers en bedrijven. Het staat daarmee tegenover het
publiekrecht, dat de verhouding regelt van burgers tot de overheid.
➔ Vervaging tussen publiek- en privaatrecht: geen scherpe grenzen meer, bijvoorbeeld
bij gerechtelijk privaatrecht (= regelt de procedures voor vorderingen tussen
burgers + gerechtelijke organisatie)
➔ Aspect van publiek recht toepassen in privaatrecht
● Rechtsvormen publiekrecht toepasbaar in privaatrecht (bv. openbaarheid in
ondernemingsrecht)
● Gebruik van privaatrechtelijke technieken voor algemeen belang (=
privatisering, bv. oprichten van overheidsgebouwen of oprichting NMBS)
❖ Gemengde rechtstakken (zowel publiek als privaatrecht)
- Economisch recht: omvat de regels waarmee de overheid de economische
activiteit beoogt te reglementeren en te organiseren -> regelt veel aspecten van
economisch leven (bv. hoe lang is er garantie op je nieuwe iPhone?)
- Financieel recht: het geheel van maatregelen dat de bescherming van de
privéspaarders en de vrijwaring van het vertrouwen van het publiek in de financiële
ondernemingen nastreeft, voorbeeld: tot welk bedrag is je spaarrekening
beschermd?
- Sociaal recht: collectief sociaal recht (= omvat de normen die de burger enerzijds
het behoud van een vergelijkbare levensstandaard wil garanderen en hem anderzijds
een minimuminkomen wil waarborgen om het van armoede te vrijwaren) en
individueel arbeidsrecht (= regelt de verhoudingen die ontstaan ingevolge het
presteren van arbeid in een band van ondergeschiktheid), voorbeeld: mag een
zwangere vrouw worden ontslagen? voorwaarden studentenjob of flexijob?)
4
,Nette Loots Academiejaar 2022-2023
- Intellectuele rechten = rechten die verbonden zijn aan de creaties van de
menselijke geest (bv. auteursrechten)
❖ Internationaal recht
- Volkenrecht: omvat de normen die in de internationale maatschappij de
betrekkingen regelen tussen de staten onderling en tussen staten en internationale
organisaties, en die tevens de inrichting en de werking van die internationale
organisaties regelen
Voorbeeld: recht op oorlogvoeren en zich te verdedigen, mensenrechten,
onderlinge verdragen over repatriëringen, relatie tussen staat en organisatie
(bv. UNO), …
- Supranationaal recht: regels die uitgevaardigd worden door supranationale
instellingen, instellingen boven nationale staten omdat de nationale staten een deel
van hun bevoegdheden hebben overgedragen aan deze organisaties (bv. EU)
❖ Andere indelingen
● Indeling 1: Onderscheid tussen objectief en subjectief recht (vb. paard dat
op café gaat)
- Objectief recht: gaat over de rechtsregels zelf, geheel van
rechtsregels -> zijn opgenomen in de bronnen van het recht (=
materiële wetten, law)
-> Focus op de statische omschrijving van het recht
De rechten, plichten en bevoegdheden die personen uit objectief
recht kan verkrijgen, worden subjectieve rechten genoemd
- Subjectief recht: het recht van een rechtssubject om op basis van
een eigen belang een welbepaalde juridische verplichting die is
afgeleid uit een regel van het objectief recht, door middel van een
rechtsvordering rechtstreeks van een derde af te dwingen (= Right)
-> Uit eigenbelang recht afdwingen van iemand anders (focus op de
persoon, bv. ik heb recht op mijn pensioen)
Voor geschillen m.b.t. subjectieve rechten zijn in beginsel hoven en
rechtbanken bevoegd
! Dient de belangen van de titularis (bezitter van het recht), maar
er zijn ook belangen die beschermd worden zonder dat er sprake
is van een subjectief recht
➢ Twee categorieën:
1. Titularis krijgt zeggenschap over een bepaald goed (rechtsobject) of
over bepaalde gedraging vanwege één of meerdere medemensen
(rechtssubject)
Bijvoorbeeld: aanspraak van verhuurder op huurder tot betaling
huurprijs
2. Elk rechtssubject krijgt een reeks bevoegdheden om door een
eenzijdige handeling in te grijpen in de eigen en andermans
rechtstoestand
5
, Nette Loots Academiejaar 2022-2023
Bijvoorbeeld: bevoegdheid ouder om goed van minderjarig kind te
vervreemden, bevoegdheid zaakvoerder om vennootschap te binden
➢ Grondwettelijke sub categorisering en indeling naar hun voorwerp
➔ Art. 144 en 145 Gw.: summa divisio tussen burgerlijke en politieke
rechten = twee categorieën van subjectieve rechten
- Burgerlijke rechten: recht op huwen, recht op naam, recht op
nationaliteit, recht op werk, …
-> altijd burgerlijke hoven en rechtbanken
- Politieke rechten: kiesrecht, stemrecht, asielrecht, toegang tot
het grondgebied, …
Behoren allemaal tot de hoven en rechtbanken, BEHALVE als
je een formele wet vindt, dan kan het toegewezen worden aan
een administratief rechtscollege
➔ Hof van Cassatie beslist als laatste interpretatie, gebeurt via
attributieconflicten
- Negatief attributieconflict: houdt in dat geen enkele rechtbank
zegt dat die bevoegd is
Noch de hoven en rechtbanken, noch de Raad van State
voelen zich bevoegd
- Positief attributieconflict: wil zeggen dat er twee rechtbanken
bevoegd zijn, namelijk één bevoegd voor de subjectieve
rechten en één bevoegd voor de positieve rechten
Zowel de hoven en rechtbanken, als de Raad van State
beschouwen zich bevoegd -> Hof van Cassatie beslist
➔ Art. 144 GW: Geschillen over burgerlijke rechten behoren bij uitsluiting
tot de bevoegdheid van de rechtbanken
Burgerlijke geschillen komen altijd bij de rechtbanken
➔ Art. 145 GW: Geschillen over politieke rechten behoren tot de
bevoegdheid van de rechtbanken, behouden de bij de wet gestelde
uitzonderingen
Politieke geschillen komen altijd bij de rechtbanken, maar de wet kan
die toevertrouwen aan een ander rechtscollege
De wet vertrouwt een bepaald politiek subjectief recht toe aan een
specifieke administratief rechtscollege (niet Raad van State)
➔ Art. 146 GW: Geen rechtbank, geen met eigenlijke rechtspraak belast
orgaan kan worden ingesteld dan krachtens een wet. Geen
buitengewone rechtbanken of commissies kunnen, onder welke
benaming ook, in het leven worden geroepen
6
