POLITICOLOGIE (2021-2022)
1. WAT IS POLITIEK
A. INLEIDING
Een integratiewetenschap = waar inzichten & methodes uit zusterdisciplines
gebruikt worden als ondersteuning voor de studie van politieke verschijnselen &
processen.
Fundamentele (existentiële) vraag = wat maakt verschijnselen en processen
tot politieke (politicologisch) relevante verschijnselen en processen?
o ...deze vraag is niet evident: ze raakt de essentie van de discipline. Haar afbakening
& inhoud, maar is moeilijk te omschrijven. Er zijn weinig criteria die een correcte
definitie van een foute kunnen onderscheiden.
Vele definities stellen dat = politiek datgene is wat door de staat/door de
overheid geregeld mag/kan/moet worden, ze is vatbaar voor collectief
overheidsoptreden.
Essentie = er is geen eensgezindheid over een definitie.
B. OP ZOEK NAAR EEN OMSCHRIJVING
I. OORSPRONG BEGRIP
Politiek als de hoogste menselijke activiteit in de samenleving…
o De term ‘politiek’ is afkomstig van het Oudgriekse ‘politea’ (politika): het
verwijst naar alles wat betrekking heeft op de polis (burgerlijke samenleving,
het leven als burger in de samenleving en op het bestuur van de gemeenschap) .
o …dit begrip stond tegenover ‘idiotès’ (privé / individueel). Een politès was dus
een burger in hoedanigheid van ‘publiek persoon’, terwijl ‘idiotès’ verwees
naar diezelfde burger in zijn privéleven. Er werd nog geen onderscheid
gemaakt tussen ‘publiek’ en ‘politiek’.
Aristoteles: “de mens is van nature een (sociaal) politiek dier”…
o Politiek is onvermijdelijk én de hoogste menselijke activiteit, die ons van
andere soorten onderscheidt.
Laswell (1936): “who gets what, when, how”.
II. BEVOLKING OP TERRITORIUM
Traditioneel stelt men dat de politiek 2 zaken nodig heeft = territorium &
bevolking…
o De nood aan territorium is achterhaald : vb. globalisering, , klimaat, corona…
stopt niet aan de grens.
III. VAN NACHTWAKER NAAR NANNY
Politiek varieert tussen het regelen van een beperkt aantal aspecten van de
samenleving tot het diep ingrijpen…
o Nachtwakerstaat / ‘minimal state’ = de staat zorgt voor orde en tucht, die
slechts een beperkt aantal ‘verzorgende taken’ opnam.
o ‘Nanny state’ = de interventionistische welvaartsstaat die zich op vraag van
velen over verschillende onderwerpen moet buigen. De politiek moet
1
Mestdach Febe ~ 2021-2022
, optreden op onderwerpen waarvan vroeger gedacht werd dat de politiek zich
daar niet mee hoefde te bemoeien.
C. GESCHIEDENIS
De geschiedenis is op vele manieren in te vullen…
o Klassieke Griekenland: Aristoteles ‘zoon politikon’, de mens als burger van de
polis. Wie zich niet inliet met de polis was een ‘idiotès’ (verheven beeld,
beperkt tot de vrije mannen). Politiek = hoogste menselijke activiteit.
o Machiavelli: schreef ‘Il Principe’, handleiding over hoe je macht verwerft en
behoudt (“wie een ander machtig maakt, graaft zijn eigen graf”) . Een machiavellist
kreeg een negatieve bijklank, het is iemand die gewetenloos is. Politiek =
macht.
o De Franse revolutie: °nieuwe politieke stromingen van ‘ismen’ (liberalisme,
conservatisme, socialisme…). De organisatie binnen een staat (verlichtingsidee),
de tegenstellingen tussen allerlei ideeën en discussie over de inrichting van
politiek. Politiek = zaak van velen.
Deze drie invullingen laten zien hoe aan de term ‘politiek’ verschillende
betekenissen worden gegeven, niet enkel conceptuele, maar ook associatieve.
Bovendien beïnvloeden concrete verschijnselen in de politiek de hedendaagse
betekenis van dit begrip.
D. INDELINGEN: ESSENTIALLY CONTESTED CONCEPT
Politiek is geen algemeen aanvaarde, objectieve wetenschapstaal.
Iedereen weet ongeveer wat bedoeld wordt, maar de betekenis aflijnen is
moeilijk…
o In de omgangstaal zorgt dit zelden voor problemen. In de wetenschap van
politiek is dit wel vervelend door normatieve concepten, maar niet
problematisch.
o In andere wetenschappen (vb. chemie, fysica…) zou dit wél problematisch zijn,
daarom ontwikkelden ze een universele taal. Deze universele taal bestaat
echter niet in de sociale wetenschap.
Oplossing = bewust zijn van uit welke bril je kijkt én dat expliciteren…
o Gallie: ‘essentially contested concepts’ waar eindeloos debat bestaat. Hij
onderscheidde 5 voorwaarden voor zo’n begrip, de belangrijkste is de
voorwaarde “dat verschillende stromingen een verschillende opvatting hebben over
het concrete gebruik of de juiste interpretatie van een begrip, maar ook dat iedereen
erkent dat het eigen gebruik/de eigen interpretatie door anderen betwist kan
worden”.
o Connolly: ‘the terms of political discourse’ stelt dat alle centrale begrippen
(macht, belang, vrijheid, elite…) in de politiek wezenlijk betwist zijn. De invulling
van politiek is open, het is een containerbegrip dat bestaat uit allerlei
onderdelen waaraan geen dubbelzinnige definities kunnen gegeven worden.
E. RELATIVITEIT VAN INDELINGEN
I. SCHMITT
Schreef ‘Der Begriff des Politischen‘ (de essentie van politiek). Als politiek een
zelfstandige sfeer van het menselijk denken en handelen is, dan moet het
specifiek politieke in het “laatste onderscheid” gelegen zijn….
2
Mestdach Febe ~ 2021-2022
, o Moreel: goed kwaad
o Esthetisch: mooi lelijk
o Economisch: rendabel niet rendabel
o Politiek: vriend vijand… zonder duidelijke meningsverschillen is er geen
politiek, conflict en antagonisme is existentieel voor politiek.
Mouffe: in traditie van Schmits’ radicale democratie, conflict/polarisatie is
essentieel én positief. Ideeën moeten tegen elkaar worden opgezet (niet
mensen), consensus wordt overschat. Er is ruimte nodig voor tegenstellingen, de
politiek gaat altijd om ‘wij’ versus ‘zij’.
o Lijphart ‘karteldemocratie’: populisme ontstaat als je niet polariseert…
o Laclau: ‘Hegemony and Socialist Strategy’, een post-marxistische benadering
die zich onder andere baseert op Gramsci en verwijst ook naar ‘vriend
vijand’ als essentie van politiek.
II. EASTON
Easton maakt een onderscheid tussen politiek en parapolitiek:
o Parapolitieke systemen: interne politieke systemen van groepen of
organisaties (zoals een gezin, bedrijf…)
o Politieke systemen: hebben betrekking op de samenleving.
Vredevol overleven in een wereld van schaarste…
o Politiek is een ‘bindende allocatie van waarden’ : ze moet keuzes maken en
bepaalde beslissingen nemen.
o Systeemtheorie: kringloopgedachte, een vereenvoudigde voorstelling.
Hoogerwerf = een definitie moet de kern van de zaak raken, aansluiten bij
spraakgebruik, zich tot de essentie beperken en tegelijk zoveel mogelijk aspecten
van het begrip omvatten.
F. UITLEIDING
In de zoektocht naar een definitie zijn veel kandidaten. De ruwe kern van politiek is te omschrijven, maar een
precieze aflijning is onmogelijk (toch niet op zo’n manier dat er unanimiteit over de invulling is) . Dat gebrek aan
eensgezindheid is niet enkel het resultaat van de complexiteit van de samenstellende delen, ze is ook het
gevolg van het feit dat er verschillende brillen zijn waardoor men naar politieke verschijnselen kan kijken. De
ene bril toont andere dingen dan een andere, of kijkt op een andere manier naar eenzelfde fenomeen.
2. IDEOLOGIEËN
A. WAT IS IDEOLOGIE
Ideologie = een set van ideeën i.v.m. politieke systemen…
o Het concept staat voor een brede waaier van betekenissen. Ideologie staat
daarin steeds vast o.a. voor verbale beelden van de ‘good society’ en de manier
waarop die geconstrueerd kan worden (Roskin, Jackson & Jackson…).
Ideologie ≠ wetenschappelijke theorie…
o Het verschil is soms onduidelijk, aanhangers van een ideologie beweren soms
het omgekeerde, maar…
3
Mestdach Febe ~ 2021-2022
, Wetenschappelijke theorie: empirisch, met interne
kritiek, methodes, beschrijft en verklaart wat is.
Ideologie: beschrijft wat zou moeten zijn,
ontbreekt uitgewerkte methodologie, construeert
een waarheid.
Beschrijving van de huidige situatie én een model voor de toekomst…
o Sanders: gaat uit van de ‘Definitional Analysis’ van politicoloog Gerring om het
definitieprobleem op te lossen.
Hij bekeek verschillende definities en onderscheidde 35 eigenschappen die
tot het begrip behoren.
Voor de eigenlijke definitie kiest hij echter voor de definitie van Heywood*.
B. MORFOLOGIE
Elke ideologie kent een morfologie = een cluster van fundamentele
kerngedachten.
*Heywood = een ideologie heeft 3 bestanddelen…
o (1) descriptief = analysekader, een kijk/visie op de wereld, een benadering van
de maatschappij zoals ze is.
Hoe zit de wereld in elkaar?
Welke problemen zijn er?
Vragen die te beantwoorden zijn aan de hand van verschillende brillen/visies
op de maatschappij.
o (2) prescriptief = omschrijving van de ideale samenleving, niet hoe ze is, maar
hoe ze zou moeten zijn.
Normen en waarden, het doel, hoe we de samenleving in de toekomst moeten
opbouwen.
Bepalen de criteria en richtlijnen voor actie.
o (3) operationeel = uitspraken over strategie, de weg die moet gevolgd worden
om (1) en (2) te verbinden.
Hoe kunnen we van het bestaande naar het ideale overgaan?
Welke maatregelen en methoden zijn mogelijk of noodzakelijk?
Illustratie: VL onafhankelijkheid VB (soevereiniteitsverklaring in VL parlement)
NVA (stemmen, in federaal parlement).
C. LINKS EN RECHTS: EEN GPS IN DE POLITIEK
I. OORSPRONG
Instinctief = heel wat mensen beschikken over een impliciet, intuïtief systeem
om ideologieën en partijen te rangschikken en een plaats te geven t.o.v. andere
partijen.
o Onderscheid tussen Links en Rechts, brengt orde in de chaos.
o Een soort onbewuste politieke GPS, maar dan niet met precieze
positiebepaling -> relatieve aanduiding van de algemene richting van
sommige standpunten ~ Swyngedouw.
o Is democratisch, want iedere burger kent het onderscheid.
Effectieve oorsprong = de Franse Staten Generaal in de ‘Salle des Menus-
Plaisirs’, stemmen over positie van de vorst, vorst behoud positie -> rechts (conservatief)
vorst veranderd positie -> links (progressief).
4
Mestdach Febe ~ 2021-2022
