Hoofdstuk 1: Op ontdekkingstocht door een bekend gebied
Inleiding:
Sociologie = samenlevingskunde: te weten komen hoe mensen samenleven in allerhande
verbanden (gezin, vereniging, organisaties, …), wat kenmerken zijn van de
samenlevingsverbanden en door welke wetmatigheden de samenleving gestuurd wordt.
1. EEN BEELD VAN EEN TITEL
Verklaring titel: de volledige titel drukt de fundamentele sociologische verhouding uit tussen
samenleving, sociale spelregels, maatschappelijke spelers en het spel dat binnen dat veld
gespeeld wordt. De samenleving = een speelveld met spelregels en spelers.
Spelregels = verschillende soorten regels (juridische, sociale, gewoonteregels, …). Ze gelden
niet altijd (bv: regels binnen een gezin gelden niet voor een ander gezin).
Elke vorm van samenleven heeft haar eigen regels
Regels bieden orde en structuur
Kennen de regels en het is een hele opdracht om ze aan te passen
Spelregels zijn vastgelegd met reglementen. Worden regels (geboden en
verboden) niet nageleefd, dan bestraft de scheidsrechter (= rechter) deze
overtreding.
Twee soorten regels:
Formele regels: regels die vaststaan in een reglement. Overtreden van de regels =>
bestraffing. (bv. stelen = bestraffen, inbreken = bestraffen)
Informele regels: regels die niet vaststaan in een reglement, maar wel geacht wordt
ze na te leven. Regels zijn vaak een gewoonte of voor interpretatie vatbaar. (bv. Fair
play).
Speelveld = een plaats/ruimte waarbinnen de regels worden toegepast (sommige sociologen
leggen hier de nadruk op en niet op de spelers).
Spelers = de actoren, de individuen die het spel maken (sommigen sociologen leggen hier de
nadruk op en niet op het speelveld).
1.1 Zones
Binnen het speelveld zijn er bepaalde zones waar bepaalde spelregels niet worden
toegepast.
In de samenleving zijn er andere regels voor publieke en particuliere ruimte, dus
verschillende regels tussen wat je doet op straat en wat binnen huis. (bv. regels die in het
gezin Vermassen gelden, gelden niet (allemaal) op straat).
Vergelijking voetbal: Het hangt af in welke zone je staat voordat bepaalde regels worden
toegepast. De regel buitenspel kan niet worden toegepast op de eigen helft van het
voetbalveld (= zone)
1.2 Specifieke posities
1
Fien Tonnelier - Sociologie
,Binnen de samenleving heeft iedereen een specifieke positie (bv: beroepsposities). Je kan
meerdere posities tegelijkertijd vervullen (bv. mama, collega, vriendin, partner, broer,
nonkel, automobilist, …)
Vergelijking met voetbal: iedere speler heeft een duidelijke positie (keeper, verdediger,
spits). Posities wisselen niet heel snel, een wisseling is fundamenteel en er is sprake van een
continuïteit.
1.3 Specifieke rollen
Binnen de posities zijn er specifieke rollen. Rollen = de manier waarop je een positie invult
(boos, vriendelijk, actief, minder actief, gepassioneerd, …).
In samenleving wordt er van kunstenaars verwacht dat ze creatief zijn (= rol). Van een
leerkracht wordt verwacht leerlingen iets bij te leren.
Vergelijking met voetbal: Ronaldo zal zijn positie als spits altijd actief vervullen (= rol). Hij zal
continu jagen achter doelpunten en andere spelers zullen dat minder doen.
Voorbeeld:
Een kassier (= positie) moet zorgen dat de producten betaald worden. Dit kan hij
doen op een vriendelijke, onvriendelijke, actieve, arrogante, … manier ( = rollen).
In de positie van ouder heb je de rol te vervullen om je kinderen op te voeden
In de positie collega heb je de rol om samen te werken en een mooi resultaat af te
leveren.
Binnen één positie, kunnen er meerdere rollen worden aangenomen in de samenleving (=
rollenstel).
1.4 Hogere of lagere status
Binnen die posities zijn er spelers met een hogere of lagere status. De ene zal al meer
gewaardeerd worden, dan de andere. MAAR: alle spelers zijn nodig om het doel te
realiseren.
In de samenleving: beroepen als chirurg, ingenieur, modeontwerper hebben een hogere
status, dan een vuilnisman, leerkracht of een productieleider. Deze beroepen hebben een
lagere status, maar ze zijn niet minder belangrijk. Iedereen is nodig in de samenleving!
Vergelijking met voetbal: Ronaldo, Messi, Lukaku, … hebben een hogere status dan een
speler van K.V. Mechelen of Beerschot.
1.5 Interactie en communicatie
Verschillende spelers interageren met elkaar door te communiceren.
In de samenleving: praten, bellen, sms, internetten, vragen naar info, … (verbaal en non-
verbaal)
Vergelijking met voetbal: anticiperen op acties van andere spelers, zodat er geen doelpunt
gemaakt kan worden. Elkaar aanmoedigen wanneer spelers niet akkoord zijn met de rode
kaart van hun ploegmaat, zullen ze interactie tonen naar de scheidsrechter en hem duidelijk
maken dat ze hier niet mee opzet zijn.
2
Fien Tonnelier - Sociologie
,1.6 Taakverdeling en hiërarchie
Binnen het speelveld worden taken verdeeld en is er een hiërarchie met bovenaan de
persoon met het meeste gezag en naarmate we naar beneden gaan er steeds minder en
minder gezag is. Hiërarchie en taakverdeling bieden structuur en (bijna) elke organisatie
beschikt hierover, zelfs de scouts (Scouts en Gidsen Vlaanderen, groepsleiding, takleiding,
leiding).
In de samenleving:
Formele leiders: via officiële kanalen op een bepaalde positie terecht gekomen.
Informele leiders: personen met meeste gezag die niet via officiële kanalen op die
positie zijn terecht gekomen.
Vergelijking voetbal: elke ploeg heeft een kapitein (formeel), maar die persoon is daarom
niet de beste speler, wel door hogerhand opgelegd.
1.7 Productiviteit
Productie = het resultaat waarvoor gezorgd wordt.
Productiviteit = de relatie tussen de middelen en productie.
Voorbeeld:
Een ploeg van 5 maakt 100 auto’s => minder productiviteit
Een ploeg van 4 maakt ook 100 auto’s => meer productiviteit (20% hoger)
(ze moeten zich meer inzetten)
De productiviteit kan ook hoger liggen dan de productie.
In de samenleving: als je in de samenleving je niet nuttig maakt wordt je gezien als werkloos
of wordt je op vervroegd pensioen gestuurd.
Vergelijking met voetbal: spelers moeten zich naast het houden aan bepaalde regels zich ook
nuttig maken. Wie onvoldoende bijdraagt om het doel ‘winnen’ te realiseren, wordt van het
veld gehaald.
1.8 Motieven
Motieven = waarom iemand iets doet, de drijfveer.
Motieven kunnen beïnvloedt worden door:
Individuele invloed
Maatschappelijke invloed
Groepsinvloed
Een deel psychologische beïnvloeding
In de samenleving: mensen gaan werken om hun maatschappelijke status te verbeteren of
puur voor het plezier op de werkvloer
Vergelijking met voetbal:
Individueel bepaald: altijd goed spelen, zodat je hoopt op een dure transfer
3
Fien Tonnelier - Sociologie
, Voorbeeld: iemand dat criminologie studeert met als motief bij de politie te gaan, of met als
motief kennis te verwerven, of omdat vrienden dat ook studeren, …
1.9 Neutrale waarnemers en betrokken waarnemers
Neutrale waarnemers: geen spelers, maar de ‘kantzitters’. Ze houden zich buiten de
discussie en houden afstand van het hele gebeuren, zodat ze op een objectieve manier
kunnen oordelen. Het zijn wetenschappers, nl. sociologen. Hun persoonlijke visie mag geen
invloed hebben op de observatie die ze voeren.
Betrokken waarnemers:
Met kennis: personen met enige kennis van zake, maar niet mee op het speelveld
staan. (bv: de commentator bij het wielrennen is iemand met kennis die het hele
gebeuren waarneemt).
Weinig tot geen kennis: deze mensen staan al wat verder, maar hebben wel een
mening, visie en kunnen niet objectief oordelen. (bv: supporters die hun ploeg
aanmoedigen kunnen niet neutraal of objectief oordelen).
In de samenleving: neutrale waarnemers in de samenleving zijn de wetenschappers,
sociologen.
Vergelijking met voetbal: zie bovenaan
Het speelveld is duidelijk afgebakend (bv. tennisveld), maar in de sociale realiteit is er een
veel minder duidelijke afbakening. We nemen verschillende posities tegelijkertijd is,
tegengestelde rollen, regels die vaak veranderen, … Spelregels bieden wel een zekerheid en
voorspelbaarheid.
1.10 Samenvattende kader
Materie Voetbal Sociologie
Regels Regels staan in reglement In het maatschappelijk
Bestraffing door leven:
scheidsrechter: gele/rode Geboden en verboden
kaart door regels
Regels niet allemaal even Geven zekerheid en
dwingend voorspelbaarheid
Formele regels: staan
in reglement. Niet
naleven => bestraffing
Informele regels: die
niet in het reglement
staan, maar wel
worden geacht
toegepast te worden.
Zone Duidelijk afgebakend met lijnen Regels die in een publieke of
particuliere ruimte horen
Positie Specifieke positie (spits, Positie met taakverdeling
aanvaller, …) Kan meerdere posities
tegelijk aannemen (zus,
4
Fien Tonnelier - Sociologie
