Hoofdstuk 1: Om te beginnen
What’s in a name?
psychologie van het dagelijkse leven: talkshows op tv en radio, kranten, tijdschriften,
boeken… → niet wetenschappelijk verantwoord
het idee dat mensen hebben over psychologische kennis op basis van de media en de
populariserende literatuur is veelal verkeerd → dit hoofdstuk gaat over het verschil
tssn wetenschappelijke psychologie en de psychologie zoals we die kennen uit het
dagelijkse leven
algemene, wetenschappelijke definities van ‘psychologie’ zijn zeer gelijkend, bv:
- Henry Roediger: ‘psychologie is de wetenschappelijke studie van de mentale
processen en van het gedrag’
- Phil Zimbardo: ‘psychologie is de empirische (= gebaseerd op ervaring) studie van
het gedrag en de mentale processen’
wetenschappelijke psychologie heeft een heel breed domein (= wat er allemaal bij de
psychologie hoort) (zie tabel in dia 11) → moeilijk om juiste definitie van psychologie te
geven
psychologie is niet de enige wetenschappelijke discipline die het gedrag en de mentale
processen bestudeert, maar ook:
- culturele antropologie
- sociologie
- rechten
- economie
- criminologie
→ bestuderen vanuit een ander oogpunt
Belang van kritisch denken
Keith Stanovich: psychologie vereist meer dan eender welke andere wetenschappelijke
discipline kritisch denken → onderscheidt wetenschappelijke psychologie van andere
kennis
40-75% v/d mensen gelooft in bovennatuurlijke verschijnselen zoals telepathie,
helderziendheid, toekomst voorspellen…
Bem beweerde na het uitvoeren van 9 experimenten dat hij bewijs had gevonden voor de
mogelijkheid om de toekomst te voorspellen (voorbeeld van bovennatuurlijk verschijnsel), 1
van de experimenten:
50 mannen en 50 vrouwen allemaal aan een pc → pc toonde 2 gordijnen
waarvan proefpersonen (pp) er 1 moesten kiezen → achter 1 gordijn zat erotische
foto → pp moesten dit 36x doen (Bem ging ervan uit dat pp hoopten om de
erotische foto te zien te krijgen) → uitkomst: 53,1% koos gordijn met foto → als
pp toevallig zouden kiezen, zou het 50%-50% zijn → besluit: mensen kunnen
toekomst voorspellen
heranalyse van deze gegevens door anderen → toonden aan dat het niet mogelijk is
om de toekomst te voorspellen
,resultaten van onderzoek naar bovennatuurlijke fenomenen zijn altijd negatief geweest
Freud en psychologie
psychologie als wetenschappelijk discipline is redelijk onbekend bij het grote publiek → veel
mensen kennen geen andere namen dat Freud en Karl Gustav Jung → waren
geneesheren, geen psychologen + hun theorieën worden sterk betwijfeld door hedendaagse
psychologen
Freuds methode van onderzoek, nl. het afleiden van wetmatigheden uit klinische
gevalstudies, is niet representatief voor de hedendaagse psychologische
onderzoeksmethodes
Een beknopt historisch overzicht
1878: Wilhelm Wundt opent in Leipzig het eerste laboratorium voor experimentele
psychologie
1 vd eerste experimenten: proef met bloem (zie ppt)
wetenschappelijke psychologie heeft haar wortels o.a. in de filosofie
binnen filosofie zijn historisch 2 strekkingen te onderscheiden:
- rationalisme:
● ratio (= vermogen om te denken en te begrijpen) is het enige toelaatbare
criterium voor geldige kennis
● dualistische visie: lichaam en geest zijn gescheiden identiteiten
● geest kan niet objectief (= berustend op feiten) worden bestudeerd
- Angelsaksische traditie van empirisme en associationisme
● geldige kennis kan enkel verkregen worden via zintuiglijke kennis
vooral laatste strekking heeft weg vrijgemaakt voor wetenschappelijke psychologie, die
gebaseerd is op empirisch onderzoek
in eigen woorden: wetenschappelijke psychologie is gebaseerd op experimenten, kennis die
we krijgen uit het ervaren en waarnemen van dingen
onderwerp v wetenschappelijke psychologie is niet hetzelfde gebleven doorheen de
geschiedenis
onderwerpen van oud naar jong:
- bewustzijn
- het onbewuste
- na WOII: psychologie = gedragswetenschap, bestudeert enkel objectief
waarneembaar gedrag
- behaviorisme:
● achterhalen v verbanden tssn stimulus en reactie
● men bestudeerde dierengedrag → werd van uitgegaan dat menselijk
gedrag niet fundamenteel verschilt van dat van dieren → menselijk
gedrag is complexer maar er gelden dezelfde principes
- vanaf 1960: opkomst v o.a. computers → informatieverwerkingsmogelijkheden
v/d mens als onderwerp → = cognitieve psychologie
, ● cognitieve psychologie = studie v/d manier waarop wij informatie verwerken
- nu: vooruitgang in biomedische wetenschappen → studie v gedrag en mentale
processen in nauwer verband zetten met neurowetenschappen (wetenschap v
zenuwstelsel)
Methodologische eisen voor wetenschappelijk onderzoek
3 belangrijke kenmerken v/d wetenschappelijke methode:
1. systematisch empirisme
● wetenschappelijke kennis laat zich leiden door het systematisch waarnemen
v/d werkelijkheid (nadruk op empirische studies)
● geen gezagsargumenten voor wetenschappelijke kennis (gezagsargument =
verwijzen naar een autoriteit om iets te bekrachtigen of ontkrachten, bv. het is
zo want het staat in de Bijbel)
● dus: hoe goed de wetenschapper ook is, hij heeft altijd empirisch bewijs nodig
om zijn inzichten te bewijzen
2. publiek verifieerbare kennis
● wetenschappelijke kennis moet repliceerbaar zijn: een bevinding v een
onderzoeker kan pas wetenschappelijk aanvaard worden wanneer anderen
dezelfde bevindingen bekomen als ze dezelfde procedures toepassen
● repliceerbaarheid waarborgen → ‘peer review’ inbouwen → peer
review = voordat onderzoeker zijn bevindingen kan publiceren in
een wetenschappelijk tijdschrift, wordt zijn publicatie anoniem
beoordeeld door een aantal collega’s die werkzaam zijn in hetzelfde
onderzoeksdomein → onderzoeker moet vaak aanpassingen doen
rekening houdend met de opmerkingen v/d beoordelaars
3. toetsbare theorieën en uitspraken
● enkel oplosbare problemen worden onderzocht (kan door de tijd wel
veranderen, sommige vragen zijn jarenlang niet-onderzoekbaar gebleven,
maar kunnen nu door nieuwe technieken of inzichten wel onderzocht worden)
● Popper stelde dat stellingen falsifieerbaar moeten zijn (falsifieerbaar = moet
mogelijk zijn om aan te tonen dat de uitspraak foutief is)
Van kennis tot wetenschappelijke wet
theorie = relatie tssn een set v concepten die gebruikt worden om data of gegevens te
verklaren en predicties te maken over resultaten v een empirische studie
hypothese = specifieke predictie afgeleid v een theorie, toegepast in de context van een
onderzoek
als resultaten hypothese tegenspreken → nieuwe theorie nodig die resultaten kan
verklaren → wetenschappelijke vooruitgang (door aanpassing v een theorie komt men
dichter bij de werkelijkheid)
wetenschappelijke wet = wanneer een relatie tssn verschillende variabelen meerdere keren
bevestigd wordt
Onderzoeksmethoden
onderzoeksmethoden kunnen worden ingedeeld in:
- positiefwetenschappelijke methoden: gebaseerd op waarnemingen en metingen
, - geesteswetenschappelijke methoden: studie van de producten van de menselijke
geest, bv. kunst, muziek, theater…
psychologie is bijzonder omdat het bij beide groepen thuishoort → wij bekijken alleen
positiefwetenschappelijke methode
7 onderzoeksmethodes:
1. Naturalistische observatie
● observatie buiten het laboratorium, in de natuurlijke situatie
● nadeel: proefpersonen/proefdieren kunnen hun gedrag aanpassen als ze
weten dat ze geobserveerd worden
2. Gevalstudie
● 1 persoon wordt zeer gedetailleerd onderzocht
3. Interview
● directe ondervraging v respondenten
4. Survey/vragenlijst
● indirecte (schriftelijk) ondervraging v respondenten, onderzoeker verzamelt
steekproef v meningen, attitudes… om vervolgens een besluit te trekken over
de hele populatie
● nadeel: respondenten moeten waarheidsgetrouw antwoorden (men liegt vaak
over gewicht, seksuele activiteit…)
5. Tests
● bv. IQ-test
● een wetenschappelijk verantwoorde test moet voldoen aan de volgende
vereisten:
- standaardisatie: test moet steeds op dezelfde manier worden
afgenomen
- betrouwbaarheid: bij herhalingen v/d test moet je telkens dezelfde
uitkomst bekomen
- validiteit: meet ik wat ik wil meten?
!! een betrouwbare test is niet noodzakelijk valide, maar een valide test is ALTIJD
betrouwbaar !!
6. Correlationeel onderzoek
● steekproef → karakteristieken verzamelen van elk object in de
steekproef → nagaan of er een verband is tssn de karakteristieken
● correlatiecoëfficiënt = mate waarin er een rechtlijnig verband is tssn 2
variabelen
● waarde tssn -1 en +1
● +1 = perfect rechtlijnig verband → ene waarde kan voorspeld worden als
andere gegeven is: als ene waarde hoog is dan is de andere ook
hoog
● -1 = perfect omgekeerd verband → ene waarde kan voorspeld worden
als andere gegeven is: hoe hoger de ene waarde, hoe lager de
andere
● 0,0-correlatie = geen verband → geen voorspelling mogelijk
● meestal worden er geen perfecte verbanden gevonden → meestal
waarde tussen +1 en -1
