Boek: Leven in tijden van versnelling
Hoofdstuk 1: Wat is maatschappelijke versnelling?
Auteurs en denkers wijzen op een versnelling van het maatschappelijk leven, of op
een versnelde transformatie van de materiële, sociale en geestelijke wereld. Het
gevoel dat de wereld om ons heen zich voortdurend versnelt, is feitelijk een
constante voor de moderne mens.
Wat wordt er in de moderne samenleving eigenlijk versneld? Er is sprake van een
versnelling van het leven, de geschiedenis, de cultuur, het politiek leven, de
samenleving of soms zelfs van de tijd zelf. Waarnemers stellen vast dat in de
moderne tijd alles lijkt te worden versneld.
Het ligt echter voor de hand dat tijd niet in de strikte zin van het woord kan worden
versneld, en niet alle processen van het maatschappelijk leven versnellen zich.
Een uur is een uur en een dag is een dag – dat staat los van wat wij de indruk
hebben dat ze snel zijn verlopen of juist niet. Zwangerschappen, verkoudheden,
seizoenen en de tijd die nodig is voor een opvoeding versnellen zich niet.
De vraag is, kunnen we wel van één proces van maatschappelijke versnelling
spreken, aangezien we toch enkel een reeks mogelijk opzichzelfstaande fenomenen
van de versnelling kunnen aanwijzen, bijvoorbeeld in de sport, de mode, het
transport.
Hartmut Rosa ontwikkelt een analytisch kader rond de vragen: Wat zou het voor
een samenleving kunnen betekenen wanneer deze zich versnelt? In welke opzichten
kunnen westerse samenlevingen worden beschouwd als versnellingssamenleving?
Er is niet één universeel model denkbaar voor de versnelling van alles. Integendeel
zelfs: sommige processen worden langzamer, zoals het verkeer, terwijl andere
hardnekkige weerstand blijven bieden tegen elke poging om ze te versnellen, zoals
het verloop van een verkoudheid.
Toch zijn er ongetwijfeld veel maatschappelijke fenomenen waarop we met recht
het begrip van de versnelling kunnen toepassen. Atleten lijken nog altijd sneller te
kunnen rennen en zwemmen, speeddaten, powernaps, etc. Computers werken
steeds sneller, transport en communicatie kosten nu nog maar een fractie van de
tijd die ze honderd jaar geleden nodig hadden.
Hartmut Rosa gaat ervan uit dat veranderingen niet toevallig zijn, maar dat deze
een systematisch patroon volgen. Dat maakt dat we die in drie categorieën
kunnen verdelen: (1) De technische versnelling, (2) de versnelling van de
maatschappelijke verandering en (3) de versnelling van het levenstempo.
, De technische versnelling
De technische versnelling is de internationale toename van de snelheid van
doelgericht transport-, communicatie- en productieprocessen. Ook nieuwe
vormen van organisatie en beheer die erop gericht zijn om processen te
versnellen, gelden in dit opzicht als vormen van technische versnelling, dat wil
zeggen als een vorm van doelgericht versnelling.
De technische versnelling staat centraal in de dromologie van Virilio. Er wordt
benadrukt dat de effecten van de technische versnelling op de maatschappelijke
realiteit ongetwijfeld enorm zij. Dat heeft het ‘ruimtetijdregime’ van de samenleving
volkomen verandert.
Voorbeeld van ‘ruimtetijdregime’ = reizen van Londen naar New York duurt niet
langer dan drie weken, maar acht uur. Dit dankzij de globalisatie en het internet.
De versnelling van de maatschappelijke verandering
Het uitgangspunt hierbij is dat de snelheid waarmee veranderingen optreden zelf
ook verandert. Mentaliteiten, waarden, modes, levensstijlen, sociale verbanden,
verplichtingen, groepen, klassen, milieus, sociaal bepaald taalgebruik, praktische
omgangsvormen en gewoonten veranderen steeds sneller.
Lübbe ontwikkelt het idee van ‘krimp van het heden’. Hij stelde dat westerse
samenlevingen een voortdurende ‘krimp van het heden’ ondergaan die het gevolg is
van de versnelling van het tempo van de culturele en maatschappelijke innovatie.
Voorbeeld van ‘krimp van het heden’ = echtscheidingen; mensen blijken minder snel
vol te houden met elkaar. In tegenstelling tot vroeger, bleven getrouwde koppels bij
elkaar.
De versnelling van het levenstempo
De versnelling van het levenstempo kan worden gedefinieerd als de toename van
het aantal handelings- of belevenisepisoden per tijdseenheid en is als zodanig
het gevolg van de wens of de behoefte om meer te doen in minder tijd.
Het levenstempo kan vanuit twee verschillende benaderingswijzen gevormd
worden, een subjectieve benaderingswijze en een objectieve benaderingswijze.
Subjectieve benaderingswijze = Mensen gaan tijd als een schaarse hulpbron
beschouwen, en ze gaan zich opgejaagd voelen.
Objectieve benaderingswijze, kan op twee verschillende manieren gemeten worden
= (1) Er zou een meetbare krimp aanwijsbaar moeten zijn van de
handelingsepisoden of – eenheden, zoals eten, slapen, wandelen, spelen etc.
Versnelling impliceert dat we meer doen in minder tijd. (2) De tweede mogelijkheid
voor een objectief onderzoek naar de versnelling van het levenstempo bestaat uit de
meting van de maatschappelijke tendens om handelingen en ervaringen te
, ‘comprimeren’, dat wil zeggen in een gegeven periode meer te doen en te ervaren
(multitasking).
Hoe hangt ‘het levenstempo’ samen met de technische versnelling?
Een technische versnelling zou puur logisch gezien moeten leiden tot het vrijkomen
van tijd, waardoor het levenstempo dus zou verlangzamen. Aangezien technische
versnelling betekent dat er minder tijd nodig is om een bepaalde taak uit te voeren,
zouden we tijd in overvloed moeten hebben. Als echter het tegenovergestelde het
geval lijkt te zijn – namelijk dat tijd in moderne samenlevingen steeds schaarse wordt
– dan hebben we dus met een paradoxaal effect te maken waarvoor we een
sociologische verklaring moeten zoeken.
De uitvinding van de wasmachine – natuurlijk levert het een grote tijdswinst op
wanneer we even vaak zouden wassen als voorheen, maar dat is niet het geval.
Tegenwoordig trekken we elke dag wat anders aan, terwijl we dat honderd jaar
geleden eerder één keer per maand (of nog minder vaak) zouden hebben gedaan.
