Samenvatting: Wijsbegeerte
Prof. Tim Heysse
ACCO Cursus: Wijsbegeerte (Tim Heysse)
Examen
Je moet kunnen lezen – Wordt getest op het examen
Examen uit 2 delen
o Deel 1: Gesloten boek over fundamentele concepten
Vb.: Wat is de neiging tot transcendentie (makkelijk)
Ongeveer 3 vragen/begrippen
Niet vanbuiten, wel eigen woorden
o Deel 2: Open boek
Als je de cursus grondig gestudeerd hebt, kan je de vragen beantwoorden
Grondig lezen
Geen tot weinig definities
Elke vraag staat in principe in de cursus (Essay vragen, verbanden leggen)
PowerPoint niet meer relevant bij het studeren
Structuur aanbrengen in het boek – best geen te uitgebreide samenvattingen maken
Woord vooraf (p. 8-10)
Leven en samenleven is niet iets wat alleen mensen doen
Typisch voor mensen is dat leven en samenleven bij mensen gepaard gaat met cultuur
o Cultuur? Alle dingen die mensen maken en doen en waarmee ze betekenis geven aan
hun leven en samenleven
Spreken over spreken = het reflexieve karakter vd menselijke cultuur
o In die cultuur heeft wijsbegeerte/filosofie een plaats
o Het is een manier van spreken of schrijven over het menselijke leven en samenleven
en over hoe mensen daarover denken, spreken of schrijven
Opbouw vd cursus heeft 2 thema’s
1) Enkele filosofen en wat ze te zeggen hebben over een fundamenteel aspect vh menselijk
bestaan, namelijk de ‘neiging tot transcendentie’
2) Hoe de opvattingen van die filosofen cruciale veranderingen in de cultuur van Europa
weerspiegelen of verwoorden
Waar is de Europese cultuur ontstaan?
- In het Oude Griekenland: Monogaam, impact vd Griekse cultuur
- Beeldje farao (uit pre-Griekse cultuur)
o “Zitpose”: Het is een man (nt echt vrouwvriendelijk), mens zit nt echt zelfzeker
o Halfmens, halfgod < Je zou zelfzekerheid verwachten, mr dit is dus nt het ideaalbeeld
- Beeldje God Apollo (God vd wijsheid)
o Goden = supermensen
o Een voet nr voren (stapt de wereld in), arrogante blik, open handen/houding
o Zelfzekere mens ( bescheidenere mens) < Dus ander mensbeeld
Grieken leren de mens een zelfzekerder beeld vormen over de mens
Wat is vandaag het “centrum vd wereld”?
- In Griekse tijd = Athene en in jaren ’60-70 = New York
1
,HET VERHAAL VD FILOSOFIE BEGINT IN 399 V.CHR. IN ATHENE, OP DAT OGENBLIK HET CENTRUM
VD GRIEKSE CULTUUR
Athene was min of meer democratisch
- Vrouwen waren zeer secundair (minder belangrijk, komen op de 2 de plaats)
- Romeinse vrouwen hadden meer impact, Griekse vrouwen zaten thuis opgesloten
- Elke mannelijke burger was geaccepteerd < Stemrecht
- Jury beslist
2
,Hoofdstuk 1: Probleemstelling met Socrates (p. 11-27)
I. Het Griekse Mirakel
Griekse cultuur bloeide in de periode van 600-300 v.Chr.
Griekse Mirakel? De ‘Grieken’ deelden een taal, godsdienst en levenswijze + brachten enkele
fundamentele aspecten van onze Europese cultuur tot stand:
- Democratie
- Geschiedschrijving
- Meetkunde, theater, sport, atheïsme…
Oorzaken vr culturele ontwikkelingen als dit Griekse Mirakel?
Grotere economische welvaart
Twee culturele factoren, namelijk impact vh woord en vh schrift
o Woord: Argumentatie en discussie
o Schrift: gevolg vd democratische bestuursvorm < Wetten moeten w opgeschreven
2 essentiële verschillen tss huidige natuurwetenschappen en Griekse pogingen om verklaring te
vinden vr natuurfenomenen:
1) Grieken gebruiken bijna geen experimenten en instrumenten
2) Rol vd wiskunde (Uitz. Archimedes)
Grieken zetten de eerste stappen naar de wetenschap
- Orde – regelmaat – systematiek
o Enkele principes
o Xenophanes
- Door mensen te begrijpen
o Principes zijn woorden
- Economie (slavernij)
o In Griekse SL w discussie toegelaten (natuurlijk nt in dezelfde mate zoals vandaag
alles beschikbaar w gemaakt in onze SL) < Woord - Discussie
o Ook buiten politiek – De idee dat je de dingen in vraag mag stellen
o Doodgewone man (timmerman bv) kon lezen en schrijven bij de Grieken en dat is
uitzonderlijk! < Schrift – het staat geschreven - voor ons
Ook het verspreiden vn ideeën gaat makkelijker door het schrift
Door schrift kan je een idee keer op keer opnieuw bekijken; Nuttig om een
kritische houding te gaan aannemen
In een democratie: Ideeën moeten w opgeschreven! = fundamenteel
element
Dit is niet zo bij gewoonterecht (vb. GB)
Het opgeschreven staan maakt een kritische houding mogelijk!
(Lezen – herlezen)
II. De zelfzekerheid van Socrates
1. De centrale idee in het leven van Socrates
In 399 v.Chr.: Socrates moet voor jury komen
Aangeklaagd op beschuldiging van:
o Goddeloosheid: Goden niet gerespecteerd en zou nieuwe goden hbb willen invoeren
o Misleiden vd jeugd: Jongeren verleid tot slechte dingen
Ter dood veroordeeld: gifbeker
3
,Levenswijze?
o Mensen “lastigvallen” met discussiëren (ethische en politieke vragen)
o Mensen leefden op straat (agora) en daar werd gediscussieerd
o Socrates deed iets apart < Hij vroeg naar deugden
o Vb.: S. vraagt aan een generaal die oorlog won wat de deugd ‘dapperheid’ betekent
o Bevraagde zal zichzelf uiteindelijk tegenspreken en w eigenlijk belachelijk gemaakt
en plein public
o Methode: Vraag naar definitie en 2 bijkomende vraagjes
o Mensen met macht op het verkeerde been zetten
Centraal idee? De mens is er niet tevreden mee te leven zonder meer, hij wil een gelukt leven, dat
wil zeggen een gelukkig en goed leven (Arete en eudaimonia)
Je moet inzicht en (verantwoorde) kennis proberen te verwerven over wat een gelukt (en
gelukkige) leven werkelijk is, zodat je op een verantwoorde manier kan uitmaken of een
bepaalde gedragslijn nuttig en goed, dan wel schadelijk en slecht is
Socrates’ leven was geweid aan vragen stellen en discussiëren over het gelukte leven
o Over ethische kwesties, mr ook over sociale en politieke kwesties
o Een zoektocht naar verantwoorde kennis
Orakel van Delphi
o Praat in orakeltaal (heeft wel steeds gelijk), zet je soms op het verkeerde been
o Enkel naam onthouden
Het gelukte leven? Wijst op deugden; Een leven dat goed is en waar je gelukkig mee mag zijn
Eudaimonia = Het streven naar geluk (Het leven vn S was gewijd aan het zoeken naar de eudaimonia)
Arete = Deugd
Socrates: “Als we iets fout doen, komt dit door een gebrek aan kennis”
Niet: “Hij wordt verleid door machtshonger” < NEEN: Simpelweg kennisgebrek
“Niemand doet wetens en willens kwaad” < Belang van verantwoorde kennis/inzicht is groot!
2. De Apologie van Socrates
Apologie van Socrates? Geschreven door Plato, die bedoeling had neer te schrijven wat Socrates
werkelijk heeft gezegd tijdens zijn proces (argumenten)
Jongere mensen beginnen Socrates te imiteren (dit is echter wel ongewild)
o Leider v/e groep jonge mensen, want maakt indruk door hoogstaande mensen kritisch te
bekijken
o Straf die hij riskeerde = doodstraf
o Hij was nt bang, hij bleef leven zoals hij deed – Discussiëren over het gelukte leven,
mr hij wil wel verantwoording afleggen voor zijn levensstijl
o VERDEDIGING SOCRATES:
Argument: Zegt dat hij niet terechtstaat voor zijn religieuze overtuigingen, wel voor zijn levenswijze
Levenswijze verdedigt hij op 2 manieren:
1) Hij weet zelf het antwoord ook niet = (Zeer bewust van zijn) Onwetendheid
o “Kijk deze man weet het antwoord wel” en dit tonen aan de goden
o Wil aantonen dat iemand wijzer is dan hem, iemand die het antwoord wel weet
o “Ik weet dat ik niet weet” = bekende quote van Socrates
4
, 2) Zijn gewoonte met mensen te discussiëren over morele kwesties is een zoektocht nr inzicht
en die zoektocht is volgens Socrates een opdracht vd goden (Delphi)
o Dit is eigenlijk tegenstellend met argument 1
o Hij zegt dat hij een opdracht heeft gekregen vd goden – hij was verplicht
In de Apologie gaat Socrates 2 stappen verder (p.15)
1) Socrates beweert dat hij zelf kennis of wetenschap heeft van goed en kwaad en van wat een
zinvol leven is (quote)
o Je moet gehoorzamen, anders ben je ongehoorzaam
o Socrates beweert kennis te hebben van goed en kwaad
2) De kennis die Socrates beweert te bezitten = algemene kennis: Het gaat nt alleen om wat
goed/kwaad is vr Socrates; Het gaat nt alleen om wat een zinvol leven is vr Socrates (quote)
o “Er bestaat geen groter geluk” < Dit geldt voor alle mensen; Hij zegt nt alleen “voor mij”,
dus hij veralgemeent
o “De moeite waard” < Opnieuw zegt hij “nt alleen vr mij”, mr vr alle mensen
o Algemene kennis: Ondanks het feit dat S onwetendheid claimt, claimt hij nu toch veel
dingen te weten…
3. Het debat met de Sofisten (Protagoras)
Protagoras (tijdgenoot) = lid vd Sofisten
Sofisten? (2de helft vd 5de eeuw v.Chr.) = rondreizende leraars, mr schandaal, want vroegen geld vr
hun onderwijs
Voorstander retoriek
Retoriek = bewust beoefende kunst vh goed en overtuigend spreken vr een groot publiek
Homo mensura-leer: de waarheid is relatief; Er is gn realiteit achter en onafhankelijk vd
verschijnselen, wat vr mij als waarheid verschijnt, is waar
Alleen meningen bestaan en geen kennis Socrates (Plato en Aristoteles)
Deden iets wat vr traditionele Grieken een schande was Lesgeven en er nog geld vr vragen ook
Leerden hun leerlingen de retoriek aan (= kunst vh goed en overtuigend spreken; nt alleen inhoudelijk,
mr ook technisch! Spreken vr groot publiek kan lastig zijn)
Maw als je politieke carrière wilde maken, was het noodzakelijk om retorisch te kunnen
spreken en je eigen leven te kunnen leiden (mensen kunnen overtuigen van je opinie)
Kunst van het maatschappelijk succes!
Vooral focus op HOE breng ik het, daardoor wordt WAT vertel ik minder belangrijk
4. De neiging tot transcendentie
Socrates wijst standpunt Sofisten af om 2 redenen:
1) Verschil tss wat mensen loven of prijzen en wat het waard is geloofd of geprezen te worden
o Onderscheid tss manier waarop dingen aan mensen verschijnen en hoe ze werkelijk zij
o Waar zijn = waar schijnen
o Waar is wat ik ervan vind (de indruk die je hebt (schijnen) en hoe het is (zijn)) – Dit
loopt bij de Sofisten door elkaar
o Socrates zegt: “De indruk is niet voldoende” er is een onderscheid tss zijn en schijn
o Sofisten zeggen: “De indruk en hoe het is valt niet te onderscheiden”
2) Mens is van nature geneigd tot transcendentie < Mensen willen zijn en schijn onderscheiden
Zingeving: Betekenis geven aan een actie/gebeurtenis/…
5
