Een psychologische analyse van cultuur
Hardnekkige patronen in gedrag
Ondanks dat er onwijs veel onderzoek is gedaan naar de effecten van ongezond gedrag blijven
mensen dit ongezonde gedrag vertonen. Er is veel onderzoek gedaan naar de biologische oorzaken
en effecten van deze gedragingen. Daarnaast is er ook al veel bekend over de cognitieve processen
achter allerlei vormen van ongezond gedrag en verslavingen. Ondanks deze kennis is het maar
moeilijk te verklaren waarom mensen vasthouden aan hun ongezonde leefgewoonten.
Individueel gedrag hangt voor een belangrijk deel af van wat in een groep mensen gangbaar of
gebruikelijk is, en niet zozeer van datgene waar individuele personen weet van hebben. Het gedrag
van individuen wordt gekanaliseerd door dingen die zich min of meer automatisch tussen mensen
afspelen. Omdat de gedragspatronen niet het gevolg zijn van persoonlijke keuzen, maar van een
geautomatiseerde afstemming op de gedragingen die in de groep de boventoon voeren, is het maar
moeilijk er van los te komen. De leden van de groep geloven in het gedrag en hechten er veel
waarden aan, het geeft de groep en de individuele leden een gezicht.
Pas als men van culturele omgeving verandert krijgt men inzicht in het daarvoor zo vanzelfsprekende
patroon. Ineens raakt men doordrongen van het bestaan en de werking van andere gedragspatronen
dan die van henzelf. De gewoonten blijken dan vaak bijzonder hardnekkig ingeroest in het hele doen
en laten.
Niet alleen bij gezondheid spelen dergelijke gedragspatronen een rol. Ook bij het samenleven met
nieuwelingen grijpen mensen gemakkelijk terug naar hardnekkige gedragspatronen waarbij de ene
cultuur tegen de andere wordt opgezet, wij komt tegen zij te staan.
Het oneigenlijk gebruik van cultuur als etiket
Het is vaak moeilijk te begrijpen dat, ondanks de gedegen kennis van wat het gedrag biologisch
beïnvloed, er bepaalde gedragingen zijn die nauwelijks gecorrigeerd kunnen worden. Er lijken
factoren aan het werk die ontkomen aan het fijnmazige net van wetenschappelijke kennis en
methoden. In plaats van een daadwerkelijke verdieping in deze factoren die de mensen zo inert en
onverbeterlijk maakt, wordt er dan ineens beroep gedaan op de kwade natuur, het feit dat de mens
een kuddedier is en het vlees zwak.
Het gedrag kan echter niet zomaar of uitsluitend worden teruggevoerd op de cultuur en zeker niet op
persoonlijke eigenschappen van een individu. Het gaat met name om wat tussen de groepsleden met
een vergelijkbare achtergrond gebeurt.
Zelden is het een uitgemaakte zaak wat een groep tot een culturele groep maakt. Wanneer er direct
gekeken wordt naar het "soort" mensen dat men voor zich heeft en wordt daarbij de onderlinge
verscheidenheid uit het oog verloren dan is er psychologisch sprake van stereotypen.
,Stereotypen spelen een belangrijke rol bij het kunstmatig creëren van groepen. Men behoort met
een dergelijk label in één klap tot de groep, waarmee ook gesuggereerd wordt dat hun gedrag of
overtuigingen te plaatsen zijn als kenmerkend voor die groep. een dergelijke kunstmatige en veel te
globale indeling gaat voorbij aan de individuele verschillen alsook aan individuele motieven voor
bepaald gedrag.
Het oneigenlijk gebruik van cultuur als metafoor en als excuus
In sociale wetenschappen wordt cultuur meestal opgevoerd als een domein van eigen orde, maar
voor een goed begrip van alledaagse fenomenen is deze opvatting van cultuur funest. Het
belangrijkste misverstand is dat cultuur mensen vormt en kneedt. Deze gemakkelijke vorm van
redeneren levert nog geen begrip van wat individuele mensen daadwerkelijk motiveert in hun
dagelijks handelen. Cultuur is niet een verklaring voor menselijke gedrag, maar juist datgene wat
verklaard moet worden. Het is vaak comfortabel om in metaforen of analogieën te spreken, zij
vormen een uitvlucht in gevallen die men niet precies weet te verklaren.
Met regelmaat wordt cultuur opgevoerd als een reden of motief voor gedrag. Dit suggereert dat de
individuele wil of verantwoordelijkheid wordt overklast door sturing uit de cultuur. In werkelijkheid is
er geen sprake van cultuur die gedragspatronen oplegt, maar gaat het vooral om wat er tussen
mensen gebeurt. Het is daarbij van belang te begrijpen wat patroonvorming in intermenselijke
verhoudingen zo hardnekkig maakt. Ook moet men proberen inzicht te krijgen wat er op het spel
staat, waardoor mensen zozeer vasthouden aan hun gedragspatronen.
Vijf domeinen waar cultuur er toe doet
Er worden vijf cruciale domeinen onderscheiden waarmee elke groep, elk volk of elke regio te
maken heeft:
• Vreemd versus eigen.
Gaat over de vrijwel automatische gedragingen die in gang worden gezet wanneer men
geconfronteerd wordt met vreemde anderen.
• Man versus vrouw.
Geeft gelegenheid om dieper in te gaan op sekse en gender.
• Hoog versus laag.
Gaat over de rol van overwicht en afhankelijkheid op de gebieden van status, rijkdom en
macht.
• Jongeren versus ouderen.
Gaat voer de invloed van ontwikkeling, opvoeding en de wisselwerking tussen jong en oud.
• Geloof versus ongeloof.
Behandelt de vraag waarom religie zo overduidelijk blijft aanspreken terwijl op tal van andere
gebieden het wetenschappelijke wereldbeeld korte metten heeft gemaakt met (bij)geloof.
Domeinen in plaats van dimensies
Voor deze vijf domeinen is gekozen omdat er geen andere terreinen zin die net zo basaal geregeld
moeten worden in een samenleving. Cultuur kan gezien worden als een catalogus van oplossingen
voor problemen waarmee elke gemeenschap te maken krijgt. Cultuur bestaat daarbij uiteraard alleen
bij gratie van wat er tussen mensen gebeurt.
, De vijf bovenstaande domeinen kunnen echter niet worden gezien als dimensies waarop culturen
kunnen worden afgezet. Hofstede onderscheidde vier dimensies waarop culturen kunnen
verschillen:
• Culturen kunnen meer of minder vrouwelijk of verzorgend zijn.
• Culturen kunnen verschillen in de mate waarin autoriteit het voor het zeggen heeft, de
hiërarchische afstand in macht kan groot of klein zijn.
• Culturen kunnen verschillen in het vermijden of juist aanvaarden van onzekerheid.
• Culturen kunnen verschillen in de mate waarin men afhankelijk is van de groep of juist zijn
eigen boontjes dopt.
Het gaat ook niet om het vaststellen van de coördinaten van een cultuur in een multidimensionaal
model, maar men probeert te laten zien hoe elke samenleving een aantal domeinen kent waarop
gedragspatronen aan de orde zijn en hoe deze tegenstellingen reguleren c.q. in stand houden. Elke
samenleving heeft zo zijn eigen oplossingen op deze domeinen.
Hardnekkige verschillen tussen mensen worden maar al te gemakkelijk aan cultuur toegeschreven.
Het is echter van belang dat onderzoek wordt gedaan naar waarom datgene wat cultuur genoemd
wordt, voor de een stagnerend en belemmerend werkt en bij de ander zorg voor een naadloze
inpassing in de maatschappelijke structuren en omgangsvormen. Een dergelijke analyse kan alleen
slagen als cultuur zelf niet langer als uitgangspunt of als verklaring wordt aangewezen. Cultuur is een
abstractie zonder motiverende kracht.
Op zoek naar een psychologisch perspectief
De doelstelling van een psychologisch perspectief op cultuur is dat begrepen moet worden hoe het
engagement en de vanzelfsprekendheid tot stand komen waarmee mensen handelen, voelen en
denken volgens kenmerkende patronen. Het is een psychologisch perspectief omdat men
geïnteresseerd is in het gedrag en de ervaringen van mensen, dat is waar het om gaat op alle vitale
domeinen van het sociale verkeer.
Cultuurtheorie in de maak
Culturele confrontaties: een korte geschiedenis
De eerste ontdekkingsreizigers en de latere overheersers zagen in den vreemde vooral wat ze wilde
zien en niet wat er feitelijk was. Ze pasten de nieuw ontdekte werelden keurig aan hun bestaande
schema's aan. Tot ver in de twintigste eeuw was de houding van de machthebbers tamelijk
onbehouwen. Op een enkeling na was er bij de nieuwkomers zo'n geringe bereidheid om na te gaan
waardoor gedrag van de inlanders zoverschilde van dat van henzelf, dat niemand aarzelde om
desnoods met geweld de gedragsvormen op te eisen waarmee men thuis vertrouwd was.
Toch zijn er ook in de koloniale tijdvakken zelf een paar pogingen gedaan om de algemene negatieve
houding te nuanceren en om de cultuur van de vreemden wat meer onbevangen tegemoet te
treden. Zo bemoeide de kerk zich met de inlanders en was er altijd wel een missionaris die
geïnteresseerd raakten in de leefwijze van zijn bekeerlingen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper sport_fysio. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,06. Je zit daarna nergens aan vast.