Samenvatting Gezinnen met meervoudige en complexe problemen
Hoofdstuk 6: Gezinnen met meervoudige en complexe problemen en licht verstandelijke beperkingen
6.2 Een licht verstandelijke beperking
6.2.1 Wat is een licht verstandelijke beperking?
Volgens DSM-5 heeft iemand een licht verstandelijke beperking wanneer voldaan wordt aan criteria:
Een verstandelijke beperking wordt gezien als een stoornis die gedurende ontwikkelingsperiode (voor 18 e
jaar) ontstaat.
Er dient sprake te zijn van beperkingen in intellectueel en adaptief functioneren op drie domeinen:
- Conceptuele domein -> competenties op gebied van geheugen, taal, lezen, schrijven, rekenkundig
redeneren, verwerven praktische kennis, probleem oplossen en beoordelen nieuwe situaties.
- Sociale domein -> besef van gedachten, gevoelens, ervaringen van anderen (empathie), interpersoonlijke
communicatieve vaardigheden, vermogen vriendschap te sluiten en sociaal oordeelsvermogen.
- Praktische domein -> leervermogen en zelfmanagement in verschillende levenssituaties (zelfverzorging,
verantwoordelijkheden die horen bij een baan, geldbeheer, vrijetijdsbesteding, zelfmanagement van
gedrag en plannen van taken op school en in werk).
In NL wordt meer de nadruk gelegd op mate van ondersteuningsbehoefte, i.p.v. intellectueel functioneren.
Hierdoor worden kinderen en jongeren met een IQ tussen 70 en 85 tot de LVB-groep gerekend, op voorwaarde
dat er tevens sprake is van beperkingen in sociaal aanpassingsvermogen. Naast bepekringen in intellectueel
functioneren stagneert bij hen ook emotionele ontwikkeling. In sociale ontwikkeling worden mensen met LVB
vaak overschat omdat er nauwelijks uiterlijke kenmerken van de stoornis aanwezig zijn. Als gevolg van het niet
kunnen voldoen aan verwachtingen van omgeving is er risico op afwijzing (leidt tot laag zelfbeeld en gebrek
zelfvertrouwen). Naast bovenstaande kenmerken worden ook leerproblemen, psychische stoornissen,
medisch-organische problemen en problemen binnen het gezin en sociale context waargenomen, met
gewoonlijk als gevolg een langdurige behoefte aan ondersteuning. LVB is geen homogene groep.
In NL ongeveer 72.000 mensen met een LVB (IQ 50-70). Daarnaast hebben ongeveer 2.2 miljoen mensen een IQ
tussen 70 en 85. Merendeel mensen met LVB heeft geen professionele ondersteuning nodig.
6.2.2 Jeugdigen met een licht verstandelijke beperking
Bij LVB jeugdigen die diagnostiek en behandeling nodig hebben is er sprake van een benedengemiddeld IQ en
problemen in sociaal aanpassingsvermogen en bijkomende problematiek. Deze groep omvat 14.000 jeugdigen.
30 tot 60% heeft hiernaast psychosociale problematiek (problemen in psychosociale functioneren, zoals
sociaal-emotionele problemen of meer zichtbare problemen in gedrag). Combinatie van psychosociale
problemen en LVB leidt tot beperkingen in participatie onderwijs en tot beperkingen in beroepskansen. Ook
opvoeding is grotere uitdaging.
6.2.3 Ouders met een licht verstandelijke beperking
Ouders die functioneren op niveau van LVB hebben een verminderde draagkracht (psychosociaal, lichamelijk
en financieel-economisch). Verantwoordelijkheid kan gemakkelijk overbelasting van ouder tot gevolg hebben.
Ouders met LVB kunnen volgende problemen tegenkomen in opvoeding:
Inconsequent opvoedingsgedrag -> niet houden aan beloftes of toestaan wat eerder was verboden. Gevolg
is grensoverschrijdend gedrag bij pogingen kind te corrigeren.
Problemen om kinderen structuur te bieden -> moeilijk grenzen stellen of problemen bij organiseren
dagelijks leven. Kinderen kunnen doen waar ze zin in hebben.
Moeite om op positieve manier met kind om te gaan -> geen complimenten, luisteren naar kind moeilijk.
Moeite omgaan met agressie, boosheid en huilbuien van kinderen -> signalen die kinderen geven leiden
tot inadequate reacties van ouders.
Moeite hebben met straffen en belonen -> kind weet niet wanneer hij iets goed of fout doet.
Gebrek aan geduld in omgang met kinderen -> kind voelt onbegrepen en wordt vaak zelf ongeduldig.
Onvoldoende verzorging van kinderen -> weinig of ongezond eten, kind niet goed kleden.
Moeilijk beslissingen kunnen nemen -> in crisissituaties of nieuwe situaties zijn reacties van ouder
impulsief en paniekerig. Gevolg kan zijn dat verkeerde beslissingen genomen worden.
Onvoldoende stimulering van ontwikkeling kind -> onvoldoende inspelen op vragen en behoeftes.
Verwaarlozing van kinderen en tegelijk overbeschermd zijn -> risico op mishandeling.
, Moeizame contacten met instanties -> door onvoldoende kennis en inzicht wordt bv ernst van
(gezondheids)probleem niet gezien.
Laaggeletterdheid -> onvoldoende in staat om berichten van school of overheidsinstanties te lezen.
6.3 Diagnostiek
Zelfredzaamheid komt meer onder druk te staan door toenemende complexiteit van samenleving of de
moeilijk te begrijpen regelgeving rondom financiële toeslagen. Tegelijkertijd is er een afnemende
maatschappelijke tolerantie voor mensen die onvoldoende aan de eisen van de samenleving kunnen volden.
Er moet gekeken worden naar veelheid van factoren die in onderlinge samenhang bepalend zijn voor
zelfredzaamheid. Daarom zelfredzaamheidmodel ontwikkeld. In model wordt gekeken naar persoons- en
omgevingskenmerken als bepalende factoren voor draaglast en draagkracht die iemand ervaart. Zelf- en
samenredzaamheidsniveau van persoon is de uitkomst van de balans tussen draaglast en draagkracht.
6.3.1 Analyse van draaglast en draagkracht
Draaglast -> normen, verwachtingen, belemmerende factoren en stressoren bij individu en context.
Draagkracht -> wordt gevormd door bevorderende en beschermede factoren bij individu en context.
Handelingsgerichte vorm van diagnostiek kijkt naar disbalans om te kunnen bepalen wat er nodig is en welke
mogelijkheden aanwezig zijn tot herstel van evenwicht. Diagnostische analyse o.b.v. zelfredzaamheidsmodel
kan leiden tot begeleiding die gericht is op versterken van competenties en/of verlichten van taken op
levensgebieden (vaak mix). Meeste nadruk ligt op hulpvraag en wat mogelijkheden van persoon en context zijn.
6.3.2 Screening
Screeninginstrument Krachtenwijzer ondersteunt diagnostisch proces gericht op verkrijgen inzicht in mate
zelfredzaamheid. Screening o.b.v. Krachtenwijzer geeft inzicht in zelfredzaamheidsniveau op verschillende
levensgebieden. O.b.v. vastgestelde niveau van functioneren wordt een verdeling gemaakt tussen aandeel van
eigen kracht en netwerkkracht op zelfredzaamheid van persoon.
Instrument maakt actuele ondersteuningsbehoefte zichtbaar. Uitkomst van screening vormt vertrekpunt voor
inzet interventies. Screening op alle belangrijke levensdomeinen maakt integrale benadering mogelijk.
Screening kan vaker in gezet worden om zicht te krijgen in veranderbaarheid.
6.4 Interventies
6.4.1 Interventies voor ouders van kinderen met LVB
Met opvoedondersteuning kunnen ouders info, advies en hulp ontvangen bij opvoeding. Indien ouders
vaardigheden aanleren en toepassen, lijken problemen van kind in veel situaties af te nemen. Slechts 1 op 7
ouders met LVB heeft behoefte aan opvoedondersteuning. Behoefte is groter wanneer ouders stress ervaren of
wanneer kind psychosociale problemen heeft. Monitoring van deze factoren is belangrijk.
6.4.2 Werkzame factoren in hulpverlening aan ouders met LVB
Werkzame factoren van ouders met LVB:
Voorkomen van overbelasting door o.a. aanleren vaardigheden of inzetten professionele hulpverlening.
Versterken sociaal netwerk door aanleren sociale vaardigheden.
, Bieden van perspectief door samen een plan op te stellen met doelen en oplossingen die aansluiten bij
gevoelens en mogelijkheden ouders.
Kiezen van multidisciplinaire aanpak.
6.4.3 Voorbeelden van interventies voor ouders met LVB
In te delen in twee categorieën:
Methodieken gericht op aanleren (sociale en/of opvoed)vaardigheden -> VB HouVast: stut en steun voor
gezinnen van ouders met een LVB.
Methodieken gericht op complexe problematiek -> Multisysteemtherapie voor mensen met LVB ->
geprotocolleerde behandeling voor ouders van jongeren tussen 12 en 18 met oppositionele
gedragsstoornissen en delinquent gedrag.
Voor alle interventies geldt dat het moet aansluiten op cognitieve beperkingen van ouders.
Hoofdstuk 8: Systeemgericht werken bij gezinnen met meervoudige en complexe problemen: Intensief
Systeemgericht Casemanagement
8.1 Inleiding
Bij kinderen/jongeren die te maken krijgen met jeugdbescherming en jeugdreclassering bestaat er een onveilig
opvoed- of opgroeisituatie. Enerzijds is er sprake van (dreiging van) mishandeling, verwaarlozing of misbruik.
Dit is de jeugdbeschermingspopulatie: kinderen van -9 maanden tot 18 jaar. Anderzijds zijn er jongeren die
delinquent gedrag vertonen. De jeugdreclasseringspopulatie: jongeren van 12 tot 23 jaar of jongeren die
verzuimen naar school te gaan.
Er is in deze gezinnen sprake van een complexe opvoedingsproblematiek en pedagogische onmacht. Vaak is er
een combinatie van meervoudige problematiek (huisvestingsproblemen, relationele problemen,
gezondheidsproblemen en financiële problemen). Vanwege complexiteit zijn er vaak verschillende instanties bij
betrokken. Gezinnen komen in deze punten allemaal overeen:
1. Er is sprake van meervoudig en complexiteit van de problematiek.
2. Er is gebrek aan overzicht en regie in de hulpverlening.
3. Hulpverlening is vaak gericht op bestrijden symptomen i.p.v. wegnemen oorzaken.
4. Er is gebrek aan motivatie bij gezinsleden om mee te werken aan verandering door negatieve ervaringen
met verschillende hulpverlening die eerder geprobeerd zijn.
Begeleiding van kind/jongeren in dit kader gebeurt a.d.h.v. een casemanagement aanpak. Casemanagement is
werkwijze waarbij cliënt centraal staat en die vooral wordt ingezet bij meervoudige en complexe problematiek.
Casemanager zorgt ervoor dat gezin hulp krijgt die nodig is, maar voert zelf geen interventies uit. Belangrijke
elementen casemanager zijn contact leggen en houden met gezin, goede analyse maken van problematiek en
gezinsleden motiveren tot gedragsverandering.
8.1.2 Geïntegreerde en systemgerichte aanpak
In praktijk bleek dat jeugdbescherming en jeugdreclassering zich vaak af te spelen in dezelfde gezinnen. Er
bestaan ook meerdere overlappen tussen beide, daarom integratieve aanpak inzetten. Daarvoor is het Intensief
Systeemgericht Casemanagement. Het doel is het aanpakken van ontwikkelingsbedreigende situaties, zodat
een gezonde en veilige ontwikkeling mogelijk is. Binnen ISC combineert één professional de taken van
jeugdbeschermer, jeugdhulpverlener en jeugdreclasseringsambtenaar: de gezinsmanager.
8.2 Intensief Systeemgericht Casemanagement
8.2.1 Wat is ISC?
Inhoudelijke vormgeving van geïntegreerde aanpak is gebaseerd op inzicht dat om een opgelegde maatregel te
laten werken er meer nodig is dan een set van afspraken en procedures. De kern bestaat daarom uit Functional
Family Parole Services. Dit is een methode waarin de centrale principes van Functional Family Therapy
toegepast worden in de reclasseringsbegeleiding van jeugdigen in gezinnen met meervoudige en complexe
problemen. Het gaat om elementen: verbinden en motiveren, relationele focus, gezins(systeem)gericht
werken, borgen en generationaliseren en intensief casemanagement. De in FFT gebruikte cognitieve
gedragstherapeutische technieken en systeemgerichte aanpak worden daarmee toegepast in
casemanagement, om zo veranderingsbereidheid van gezinnen tot stand te brengen.
Binnen Intensief Systeemgericht Casemanagement (ISC) wordt FFP gecombineerd met onderdelen uit
Deltamethode Gezinsvoogdij: formuleren van concrete doelen (actieagenda) en beperken van wisselingen
