Studiestof week 5
Corporate Social Responsibility (CSR)
Videocollege(s)
Videocollege 1 – Corporate Social Responsibility: introductie
‘Concurrentie’ voor de ILO
- MVO codes of conduct
- OECD guidelines (NCP Mediation)
- UN GLOBAL COMPACT
- UNGP’s
- IFA’s
Privaatrechtelijke initiatieven gericht op het ondersteunen van de fundamentele arbeidsrechten, met name in
internationale verhoudingen.
Corporate Social Responsibility
- Wat is CSR? Het door bedrijven op vrijwillige basis accepteren van verantwoordelijkheid voor hun impact op
de maatschappij.
- Waarom zou een bedrijf dat doen? Het doel is toch winst maken en de aandeelhouders tevreden houden? Dit
is een verouderde voorstelling van zaken. Een bedrijf dat zich realiseert wat de impact daarvan op de
maatschappij is, maakt zichzelf een stuk populairder. Maatschappij/consument vraagt erom. Bedrijven
hebben in de gaten dat ze dit soort grote verantwoordelijkheden samen moeten dragen. Op het moment dat
een deel van de bedrijven zich verantwoordelijk gedraagt, en bijv. fatsoenlijke lonen betaalt, dan werkt dat
onherroepelijk door in de prijs van het product. Dat zou dus betekenen dat bedrijven die zich fatsoenlijk
gedragen, zichzelf uit de markt prijzen. Om dit te voorkomen willen bedrijven dus samen dit soort grote
verantwoordelijkheden dragen, zodat een ‘level-playing-field’ tot stand komt. Zodat bedrijven elkaar niet
gaan beconcurreren op arbeidsvoorwaarden (= race to the bottom).
- Corporate social responsibility ziet op de verantwoordelijkheid van het bedrijf op de impact op de
maatschappij.
Business and human rights
- Personen die belangrijk zijn geweest bij de totstandkoming van dit onderwerp:
o John Elkington (1994)
Dit was een man die zich bezighield met sustainability. Eigenlijk was hij degene die als eerste de
nadruk legde op het feit dat er een balans zou moeten zijn tussen, aan de ene kant, mensen die in
het bedrijf werken en er wat moeten verdienen, en aan de andere kant de planeet (het milieu), en
nog aan een andere kant het bedrijf zelf dat natuurlijk winst moet maken.
Als er geen balans is tussen die drie (people, profit, planet), dan ontstaat er een negatieve situatie
voor alle drie. Als de planeet leid onder industrie, dan leid dat uiteindelijk tot minder aangenaam
leven voor mensen, en dus uiteindelijk ook voor een lagere winst voor bedrijven want er komt een
moment waarop bedrijven inzien dat ze zo niet door kunnen gaan. Die balans moet gehandhaafd
worden.
o John Ruggie (2008)
Hij werd in 2005 door de Secretaris Generaal van de VN met de opdracht om uit te vinden hoe het
zit met die people, profit, planit en sustainability. Hij heeft honderden gesprekken gevoerd met
stakeholders (belanghebbenden), zoals de werknemers, vakbonden, omwonenden, goede doelen
organisaties, werkgeversorganisaties etc. Hij heeft op basis van al deze gesprekken zijn protect,
respect and remedy systeem gepresenteerd.
Hij zegt eigenlijk, overheden moeten human rights beschermen, bedrijven moeten die human
rights respecteren. En zowel bedrijven als overheden moeten zich ervoor inzetten dat degene die
leiden (op welke wijze dan ook) de access to remedy hebben. Dus zij kunnen ergens naartoe om
hun claim neer te leggen of hun schade te laten vergoeden.
Wat hij ook heeft bedacht is ‘human rights due dilligence’. Je moet als bedrijf ook kijken of je op
een bepaalde manier je omgeving schaadt, of de wijze waarop je omgaat met toeleveranciers wel
fatsoenlijk gaat en netjes is geregeld. Dat noemt hij human rights due dilligence. Dat is een begrip
dat zich sinds die tijd heeft ontwikkeld, en op dit moment wordt er zelfs op verschillende niveaus
gesproken over een verplichte human rights due dilligence. In NL is er inmiddels een wet tot stand
gekomen. Daar wordt een vorm van verplichte human rights due dilligence ingevoerd wanneer het
gaat om kinderarbeid.
1
,Globalisering
- Waarom is dat idee van CSR ineens zo opgekomen? Dat heeft te maken met globalisering. Multinationale
bedrijven opereren wereldwijd. Zij maken gebruik van lokale toeleveranciers, omdat bedrijven graag willen
produceren op plekken waar arbeid goedkoop is. of omdat bedrijven bepaalde producten willen kopen die in
een beperkt deel van de wereld voorhanden zijn.
- Op het moment dat je niet meer in een land werkt, maar veel breder dan dat, ga je ook over
landen/jurisdicties heen. Op enig moment ontstaat er een ‘governance gap’. Er is dan eigenlijk behoefte aan
aansturing van boven, maar die aansturing is er niet, want de jurisdictie stopt bij de grens. Je kunt niet over
de grens regeren.
- Met name in die global supply chains ontstaan de problemen.
Global supply chain
- Het idee van zo’n supply chain is dat ergens in de wereld een raw material wordt gevonden, bijv. katoen. Dat
katoen wordt bijv. in Turkije verbouwt en geoogst. Die katoen gaat dan naar een plek waar het wordt
verwerkt tot draden. Die draden moeten weer ergens anders geverfd worden. dan worden de geverfde
draden verwerkt tot stoffen, weer op een andere plek. Die stoffen worden verwerkt tot kleding. Die kleding
wordt vervolgens gedistribueerd over de hele wereld, en komt terecht in winkels. Die winkels verkopen de
kleding aan de consument.
- Dit soort ketens kun je voor allerlei producten bedenken. Kenmerk is dat er allerlei stappen in een
productieproces zijn, die plaatsvinden op verschillende plekken in de wereld, en die daarmee ook complex
zijn omdat het vaak lange ketens zijn.
Tazreen fire (2012)
- Er gebeuren soms grote misstanden. Een daarvan is de Tazreen fire in Bangladesh. In deze fabriek werkte veel
arbeiders. Die fabriek was brandgevaarlijk, want overal lagen pluisjes en kleine draadjes. Op enig moment is
brand ontstaan. Maar de branduitgangen waren geblokkeerd. Onduidelijk is nog steeds hoe dat precies
kwam, maar het heeft er schijn van dat die branduitgangen gebarricadeerd waren om ervoor te zorgen dat
arbeiders niet zomaar naar buiten konden lopen om pauze te nemen. Daardoor kon niemand naar buiten, en
dus veel mensen naar het dak zijn gevlucht. Een groot aantal kon niet gered worden.
- Een ander voorbeeld is Rana plaza (2013). Dit was ook in Bangladesh. Er was een gebouw gebouwd op een
fundering dat maar dragend was voor 1 of 2 lagen. Uiteindelijk zijn er 7 lagen op gebouwd. Daardoor was dat
gebouw heel onstabiel geworden. Op de benedenverdieping waren winkels, en daarboven kantoren. Op enig
moment had men in de winkel en kantoren door dat er scheuren ontstonden in de muren en plafonds. Toen
zijn de eerste twee verdiepingen ontruimd. Maar in de bovenste verdiepingen zaten al die naaiateliers. En
toen die arbeiders aan hun management vroegen om ook naar huis te mogen omdat ze de situatie angstig
vonden, kregen ze te horen dat ze de volgende dag gewoon aan het werk moesten omdat er geen gevaar zou
zijn. uiteindelijk is er op het moment dat dat gebouw vol zat met arbeiders ingestort. Dit heeft tot
ongelofelijk veel doden en gewonden geleid. Dit schokte de wereld, zeker ook omdat een aantal grote
merken daar kleding liet maken. Dat gaf wel een enorme schok, en heeft de wereld wel wakker gemaakt.
Handhaving
- Dus er zijn grote ongelukken in die supply chains. Er moet dus iets gebeuren. Maar hoe dan?
- Een aantal vormen van deze privaatrechtelijke handhaving bespreken we in de volgende twee college’s.
Videocollege 2 – Corporate Social Responsibility: OESO Gedragsregels
Voetangels en klemmen
- Nederlandse regels ter bescherming van werknemers zijn alleen van toepassing op Nederlandse onderdelen
van het bedrijf.
- Maar er is vaak sprake van locale subcontractors, en die vallen weer onder het recht van het betreffende
land.
- Daar zit een probleem. Hoe krijg je dat goed geregeld?
Private vormen van normstelling
1. Supranationaal – dit is door middel van de OECD-Guidelines.
2. Nationaal – bijv. de SER IMVO-Convenanten
3. Ondernemingsniveau – bijv. codes of conduct opgesteld door multinationale bedrijven die op hun website
worden gezet, en bedrijven verklaren dan dat zij zich aan die eigen gemaakte regels zullen houden.
Supranationaal: OECD-Guidelines
- Dit is soft law. Het is niet afdwingbaar. Het zijn zelf opgelegde regels waarmee je pretendeerd iets te gaan
doen. Het is niet juridisch bindend zoals een wet.
- Die guidelines zijn aanbevelingen door OESO-lidstaten, en eventueel andere staten die die Richtlijnen hebben
ondertekend, aan ondernemingen.
2
, - Deze zijn dus niet binden, maar ze zijn wel gezaghebbend. Ze zijn bekend en worden veel toegepast, en ze
hebben een compliance mechanism. Dus een manier om ze af te dwingen/klachtmechanisme.
- Ze gelden voor wereldwijde operaties van de multinationale ondernemingen die zijn gevestigd in de landen
van de OESO en de landen die zich bij de OESO hebben aangesloten.
Nationaal: IMVO-Convenanten
- Dit zijn afspraken, gemaakt tussen verschillende partijen, en die afspraken zijn gebaseerd op die OESO-
richtlijnen en UN Guiding Principles. Het is eigenlijk de praktische vertaling van dat Ruggie-framework.
- Bedoeling van de convenanten is dat ze helpen om die OESO-richtlijnen en UNGP’s te implementeren.
- IMVO-convenanten geven praktische invulling en implementatie van het bestaande IMVO-normenkader, en is
niet bedoeld om nieuwe normen te ontwikkelen. IMVO Convenanten geven geen nieuwe normen. Het zijn
allemaal normen die de ILO al eerder heeft bedacht. Het is bedoeld om die normen te implementeren.
Ondernemingsniveau: codes of conduct
- Hier wordt verschillend over gedacht.
- Negatieve benadering: bedrijven kunnen op deze manier publiekrechtelijke normering voorkomen. En
bedrijven kunnen op die manier vakbonden buiten de deur houden. Ze kunnen dan consumenten binden en
vakbonden buiten de deur houden, denken ze.
OECD/OESO
- OESO-gedragsregels
- Geschilbeslechting
OESO/OECD
- De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling is een samenwerkingsverband van 36
landen om sociaal een economisch beleid te bespreken, te bestuderen en te coördineren. De aangesloten
landen proberen gezamenlijke problemen op te lossen en trachten internationaal beleid af te stemmen.
- Het is dus een club van landen (verschil ILO: ILO is tripartiet). Hier zijn geen bedrijven bij aangesloten.
- Opgericht in 1962. Hoofdvestiging in Parijs.
- Begroting = 374 miljoen.
OESO-Gedragsregels
- Deze gedragsregels/richtlijnen zijn aanbevelingen die door de regeringen gezamenlijk worden gedaan aan
multinationale ondernemingen. Inachtneming van de Richtlijnen door ondernemingen is vrijwillig en niet
rechtens afdwingbaar.
- Die aanbevelingen worden gedaan door de regeringen van de OESO-landen gezamenlijk, aan de
multinationale ondernemingen, die in het betreffende OESO-land zijn gevestigd.
- Voorbeeld: Shell is gevestigd in NL. De Nederlandse regering zal Shell proberen te overtuigen van het nut van
het naleven van de OESO-Gedragsregels.
- Of die bedrijven dat doen, is aan de bedrijven zelf. Ze hoeven niet, maar het wordt wel heel sterk
aanbevolen.
- Wat zijn die gedragsregels? Dit zijn algemene beginselen voor bedrijfsbeleid. De regels zeggen eigenlijk dat
activiteiten van multinationale ondernemingen niet in tegenspraak mogen zijn met duurzame ontwikkelingen,
en de Richtlijnen zijn bedoeld om complementariteit in deze te bevorderen. Dit is de hoofdlijn van die
gedragsregels.
- Als je naar die gedragsregels kijkt, dan zie je dat er allerlei hoofdstukken in zitten. Een van de hoofdstukken is
werkgelegenheid en arbeidsverhoudingen. Wat vind je daarin terug?
o Respecteren van het recht van wn’s zich aan te sluiten bij vakbonden
o Bijdragen aan afschaffing kinderarbeid en dwangarbeid
o Niet discrimineren
o Faciliteren en informeren wn vertegenwoordigers
o Collectief overleg stimuleren
o Lokaal personeel aanstellen geen personeel meenemen. Anders heeft het land waar je je gaat
vestigen geen enkele winst van jouw vestiging. Dus lokale economieën moeten wel een voordeel
hebben van jouw vestiging.
o Niet dreigen met bedrijfssluiting als drukmiddel
Hebben we eigenlijk allemaal al gezien bij ILO. Dan zie je dat die OESO-gedragsregels meer gedetailleerd
zaken vastleggen.
- Een van de gedragsregels is: ‘om aan de verwachting van paragraaf A.12 te voldoen behoort een
onderneming, hetzij zelfstandig, hetzij in samenwerking met andere entiteiten, waar gepast, haar invloed aan
te wenden om de entiteit die het ongunstige effect veroorzaakt te beïnvloeden om dat ongunstige effect te
voorkomen of te verminderen.’
3
