Sociale psychologie
Hoofdstuk 1, inleiding tot de sociale psychologie
1.1 Wat is sociale psychologie?
Psychologie: de wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het individu.
Sociale psychologie: de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en
gedragingen van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid
van anderen: ouders, vrienden, werkgevers etc. In feite de gehele sociale situatie.
Sociale invloed (sociale psychologie samengevat in twee woorden): de kern van de sociale
psychologie. Het effect dat de woorden, daden of alleen al de aanwezigheid van andere
mensen hebben op onze gedachten, gevoelens of gedrag.
We denken hierbij aan rechtstreekse pogingen tot overreding. Hierbij probeert iemand
opzettelijk het gedrag of de attitude te veranderen van de ander. Voorbeelden:
verkiezingscampagnes, een vriend overhalen terwijl diegene eigenlijk niet wil of reclame.
Deze rechtstreekse pogingen tot sociale beïnvloeding vormen een groot deel van het
onderzoeksterrein van de sociale psychologie.
Het begrip ‘sociale invloed’ is breder dan de pogingen van de ene persoon om het gedrag
van de ander te beïnvloeden.
Ten eerste gaat het verder dan gedrag. Het omvat zowel gedachten en gevoelens als onze
zichtbare handelingen.
Ten tweede heeft sociale invloed meer uitingsvormen dan alleen de doelbewuste pogingen
tot overreding. We worden vaak alleen al door de aanwezigheid van anderen beïnvloed. We
worden gestuurd door goedkeuring en afkeuring.
1.1.1 Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
Je kunt mensen vaak niet gewoon vragen waarom ze iets doen, omdat mensen zich vaak niet
bewust zijn van de redenen achter hun eigen reacties en gevoelens.
Sociale psychologen willen weten welke van de vele mogelijke verklaringen voor een situatie
de meest waarschijnlijke is. Dit is waarom er wetenschappelijke methoden ontworpen
worden waarmee we onze aannames, vermoedens en ideeën over menselijk sociaal gedrag
empirisch en systematisch kunnen testen.
Empirische methode: op waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het
toetsen van hypothesen.
Het uitvoeren van sociaalpsychologische experimenten is een uitdaging, omdat we proberen
voorspellingen te doen over het gedrag van hoogontwikkelde wezens in allerlei complexe
situaties.
,Sociale psychologie
Hypothese: een als voorlopige waarheid aangenomen, maar nog te bewijzen
veronderstelling.
Vragen van sociaal psychologen komen voor een groot deel overeen met vragen die
filosofen zichzelf stellen. Verschil is de empirische wijze om een antwoord te vinden.
Taak sociaal psycholoog:
-Formuleert veronderstellingen over de specifieke situaties waarin hetzij de ene, dan wel de
andere uitkomst zal optreden. Daarna ontwerpen zij een experiment dat situaties zal
oproepen die tot die ene of andere uitkomst zal leiden. Dit vergroot kennis menselijke aard
en stelt ons in staat accurate voorspellingen te doen.
-onderzoekt specifieke eigenschappen van de omstandigheden waaronder het een of het
ander het waarschijnlijkst is.
Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren. Hier richt sociale psychologie zich in eerste instantie op.
Een groot deel van het sociaalpsychologisch onderzoek richt zich op interpretatie en andere
determinanten van gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen.
Determinanten: bepalende factor in ontwikkeling of toestand.
1.1.2 Sociale psychologie en het verschil met verwante principes
Individuele verschillen: die aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden van
anderen.
Als persoonlijkheidspsychologen gedrag proberen te verklaren, concentreren ze zich op deze
individuele verschillen.
Echter denken sociaal psychologen dat je dan de machtige rol van ‘sociale invloed’ te veel
buiten beschouwing laat.
Voor sociaal psychologen is het analyseniveau het individu in de context van een sociale
situatie.
Het doel van de sociale psychologie is het identificeren van de universele eigenschappen van
de menselijke natuur die ervoor zorgen dat iedereen gevoelig is voor de sociale invloed,
onafhankelijk van sociale klasse of cultuur.
Crosscultureel onderzoek is uiterst waardevol, omdat hierdoor de theorieën kunnen worden
aangescherpt, ofwel doordat hun universaliteit wordt aangetoond, ofwel doordat er
aanvullende variabelen naar voren komen die ons helpen inzicht te vergroten en waarmee
we voorspellingen kunnen doen over menselijk sociaal gedrag.
,Sociale psychologie
1.2 De macht van de situatie
Fundamentele attributiefout: neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt
veroorzaakt door de rol van persoonlijke eigenschappen en andere interne factoren te
overschatten en de rol van externe, situationele factoren te onderschatten.
Het inzicht dat menselijk gedrag zelden door hun persoonlijkheden wordt veroorzaakt, maar
veelal door de situaties waarin ze zich bevinden, staat centraal in de sociale psychologie.
Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag en het
daarmee voorzien van verklaringen.
Als we gedrag op deze attributieve manier in termen van persoonlijkheid verklaren, kan dat
ons een onterecht gevoel van veiligheid geven. Het is geruststellend slachtoffers af te doen
als gestoorde mensen; ‘het kan ons nooit overkomen’. Juist deze gedachte vergroot onze
persoonlijke kwetsbaarheid voor mogelijk destructieve sociale invloeden. Dit omdat ons
bewustzijn van onze eigen ontvankelijkheid voor sociaalpsychologische processen daalt.
Als we de macht van een situatie niet doorgronden, hebben we bovendien de neiging om
het probleem te vereenvoudigen. Dit beperkt onze kennis over de oorzaken van een groot
aantal menselijke gedragingen. Door deze vereenvoudiging geven we vervolgens de
slachtoffers de schuld; we zijn overdonderd door de sociale krachten waartegen de meesten
niet opgewassen zijn.
1.3 De macht van sociale interpretatie
Een manier om ‘sociale situatie’ te definiëren is door de objectieve eigenschappen te
bepalen, zoals hoe lonend die situatie is voor mensen, en vervolgens te kijken naar het
gedrag dat door de objectieve eigenschappen ontstaat.
Wanneer gedrag gevolgd wordt door een beloning: meer kans op herhaling.
Wanneer gedrag gevolgd wordt door een straf: gedrag neemt af en stopt.
Deze benadering is van het behaviorisme: stroming in de psychologie die de stelling
verdedigt dat men, om menselijk gedrag te kunnen begrijpen, slechts hoeft te kijken naar de
bekrachtigde eigenschappen van de omgeving.
Behavioristen houden geen rekening met cognitie (denken en voelen). Ze vergaten het
belang van de manier waarop mensen hun omgeving interpreteren.
Deze nadruk op constructen, de manier waarop mensen de sociale situatie interpreteren,
vormt de basis van de benadering ‘gestaltpsychologie’.
Gestaltpsychologie: stroming in de psychologie die het belang benadrukt van het
bestuderen van de persoonlijke (subjectieve) manier waarop een object wordt
waargenomen (het gestalt of geheel), in plaats van het bestuderen van de manier waarop de
objectieve, fysieke eigenschappen van het object zijn samengevoegd.
, Sociale psychologie
Volgens gestaltpsychologen moet je je richten op de fenomenologie van de waarnemer, op
hoe een object op hem of haar overkomt, in plaats van op de afzonderlijke objectieve
elementen van het object.
Fenomenologie: een filosofische methode (van Husserl) die probeert door de geestelijke
intuïtieve beschouwing van dingen, niet door rationele kennis, de constitutie van de wereld
in de geest en het wezen der dingen te beschrijven.
Sociale psychologen begonnen zich al snel te concentreren op het belang van de manier
waarop mensen hun omgeving construeren.
Naief realisme houdt de overtuiging in dat ieder van ons dingen waarneemt ‘zoals ze echt
zijn’.
1.4 De oorsprong van de constructen: fundamentele menselijke motieven
Twee motieven zijn van essentieel belang: de behoefte aan een positief zelfbeeld en de
behoefde om de wereld accuraat waar te nemen.
1.4.1 Het motief van eigenwaarde: de behoefte aan een positief zelfbeeld
De meeste mensen hebben een sterke behoefte aan een Positief zelfbeeld: evaluatie van
mensen van hun eigenwaarde, dat wil zeggen: de mate waarin ze zichzelf beschouwen als
goed, competent en beschaafd.
De reden dat mensen de wereld zien zoals ze die zien, kan vaak teruggevoerd worden op
deze onderliggende behoefte om een positief beeld van zichzelf te houden.
Mensen geven een situatie een draai zodat het hen in beter daglicht stelt.
Waarom jongeren deel willen zijn van heftige ontgroeningen (studentenvereniging): Degene
voelt zich voor gek gezet door sommige opdrachten. Om deze gevoelens te vermijden, zal
diegene het proberen te rechtvaardigen door zijn interpretatie van zijn latere ervaringen
met de vereniging te vervormen (positieve draai geven). Concentratie op de positieve kanten
en vervorming van de slechte kanten of afdoen als onbelangrijk. Uit experiment blijkt: hoe
onaangenamer de ontgroeningsprocedure: hoe leuker men het vond.
Belangrijkste bevindingen bij het motief van eigenwaarde:
1. Dat menselijke wezens gemotiveerd zijn om een positief beeld van zichzelf in stand te
houden, deels door hun gedrag te rechtvaardigen.
2. Dat dit hen er onder bepaalde te specificeren omstandigheden toe brengt dingen te
doen die in eerste instantie verrassend of paradoxaal lijken. Zo kunnen mensen de
voorkeur geven aan mensen en dingen waarvoor ze hebben geleden boven mensen
en dingen die ze associëren met gemak en plezier.