SAMENVATTING BIJEENKOMST 5
H10 PERSOONLIJKHEID EN DE THEORIEËN VAN DE GEHELE PERSOON
Het begrip persoonlijkheid slaat op de psychologische eigenschappen die een zekere continuïteit
verlenen aan het gedrag van een individu in verschillende situaties en op verschillende momenten.
De persoonlijkheid is opgebouwd uit verschillende delen, deze verschillen per persoon wat ons uniek
maakt.
10.1 DOOR WELKE KRACHTEN WORDT DE PERSOONLIJKHEID GEVORMD?
De persoonlijkheid wordt gevormd door de gecombineerde krachten van biologische, situationele en
psychologische processen, die allemaal in een context van sociaal-culturele en ontwikkelingsfactoren
zijn ingebed.
We kunnen de persoonlijkheid beschouwen al de ‘standaardinstelling’ voor ons unieke patroon van
motieven, emoties en percepties; tot de persoonlijkheid behoren ook onze aangeleerde schema’s
waarmee we onszelf en onze wereld begrijpen.
10.1.1 BIOLOGIE, MENSELIJKE NATUUR EN PERSOONLIJKHEID
Persoonlijkheid heeft diepe evolutionaire wortels zoals de displacement (verschuiving) van agressie,
dat in onze biologie lijkt te zijn ingebouwd. Mensen reageren op pijnlijke of bedreigende situaties
door naar het dichtstbijzijnde doel uit te halen. Degene die dat deden hadden een evolutionair
voordeel, omdat ze minder kans hadden een volgende keer zelf slachtoffer te worden. Ze hadden
meer kans om zich voort te planten en deze neiging tot agressie en displacement op hun
nakomelingen over te dragen.
Uit de neurowetenschap komt naar voren dat de biologie van de persoonlijkheid bestaat uit een
verzameling hersenmodules, die elk aan de realisatie van een ander doel zijn aangepast. Elk motief
(agressie, honger) is een afzonderlijke module in de hersenen, en de manier waarop een motief ons
beïnvloedt, vormt een deel van de eenheid die we persoonlijkheid noemen.
10.1.2 DE EFFECTEN VAN NURTURE: PERSOONLIJKHEID EN DE OMGEVING
De persoonlijkheid omvat echter ook nurture, leerprocessen aangedreven door de omgeving.
Ervaringen opgedaan in de vroege jeugd hebben voornamelijk invloed op het ontwikkelen van een
persoonlijkheid, deze wordt niet alleen door de genen van je ouders gevormd, maar ook de
omgeving die ze je geven.
Persoon-situatiecontroverse: Een theoretische discussie over de relatieve invloed van
persoonlijkheidskenmerken en kenmerken van de omgeving (situatie) op gedrag.
10.1.3 DE EFFECTEN VAN NATURE: KARAKTER EN PSYCHISCHE PROCESSEN
Beschrijvende persoonlijkheidstheorie: de nadruk ligt op de stabiele persoonlijkheidskenmerken of
karaktertrekken van een individu. Deze vormen in verschillende omstandigheden een leidraad voor
zijn of haar gedachten en handelingen.
Procestheorieën: verklaren de persoonlijkheid in termen van interne persoonlijkheidsprocessen. Dit
is de interne werking van de persoonlijkheid: het omvat motivatie, emotie, perceptie en leren en
daarnaast ook onbewuste processen.
,Voor een volledige verklaring van de persoonlijkheid heb je zowel karaktertheorieën als
procestheorieën nodig.
10.1.4 SOCIALE EN CULTURELE BIJDRAGEN AAN DE PERSOONLIJKHEID
Je persoonlijkheid is voor een deel een creatie van anderen, omdat deze wordt beïnvloed door de
cultuur, individualisme en collectivisme, waarin je je bevindt en voor een deel wordt bepaald door
degene met wie je omging toen je opgroeide.
10.2 UIT WELKE BLIJVENDE PATRONEN OF DISPOSITIES BESTAAT ONZE PERSOONLIJKHEID?
Volgens alle dispositionele theorieën bestaat er een kleine groep van persoonlijkheidskenmerken die
temperamenten, karaktertrekken of typen worden genoemd; het individu vertoont met betrekking
tot deze kenmerken gedurende zijn hele leven een consistent beeld.
Dispositie (persoonlijkheidseigenschappen) is een psychische en fysieke eigenschap van een
persoon. Omdat de termen temperament, karakter en type enige overlap vertonen, worden ze als
verzamelnaam voor de benadering van de persoonlijkheid, dispositionele theorieën genoemd.
10.2.1 PERSOONLIJKHEID EN TEMPERAMENT
Temperament is de sterk biologisch bepaalde persoonlijkheidseigenschappen die al in de vroege
jeugd waarneembaar zijn en die de snelheid en intensiteit van emotionele reacties en
overheersende stemming van een individu bepalen (verlegenheid). Biologische disposities
beïnvloeden onze basale persoonlijkheid, denk aan hersenstructuren, lobotomie en alzheimer.
Individuele verschillen in temperament worden bepaald door de genetisch bepaalde verhouding
waarin chemische stoffen, neurotransmitters, in de hersenen voorkomen.
Erfelijkheid en omgeving beïnvloeden elkaar, doordat aangeboren eigenschappen in de loop
de tijd door ervaringen worden versterkt of afgezwakt.
10.2.2 PERSOONLIJKHEID ALS VERZAMELING VAN KARAKTERTREKKEN
Karaktertrekken zijn meervoudige, stabiele persoonlijkheidskenmerken waarvan men aanneemt dat
ze zich in het individu bevinden en die in verschillende omstandigheden bepalend zijn voor zijn of
haar gedachten en handelingen. Het zorgt voor verborgen psychologische processen: de manier
waarop onze emoties en cognities in gedrag tot uiting komen.
Wat is het verschil tussen karaktertrekken en temperament?
Temperament is het gedeelte van de persoonlijkheid betrokken bij emotionele eigenschapen en de
snelheid en intensiteit van emotionele reacties. Deze eigenschap is in onze individuele biologische
aard geworteld en is erfelijk. Het is hetgeen waarmee je geboren wordt en de basis van je karakter.
Karaktertrekken rusten op basis van het temperament, ontwikkelt zich later en wordt sterk door
ervaringen en psychologische processen in de persoon beïnvloedt. Het is zowel een biologisch
component van je persoonlijkheid als een aangeleerd component als resultaat van de ervaringen en
sociale interacties in je leven.
De ‘grote vijf’ persoonlijkheidstrekken: de vijf-factorentheorie
Door te kijken naar motivationele en emotionele componenten van de persoonlijkheid zijn er vijf
persoonlijkheidsfactoren (de Big Five) naar voren gekomen en vormen de vijf-factorentheorie. Het
is een perspectief op karaktertrekken dat aangeeft dat persoonlijkheid is samengesteld uit vijf
fundamentele persoonlijkheidsdimensies.
, Dimensies zijn karkatertrekken die gedefinieerd worden als posities op een bepaald continuüm, met
voor elke dimensie een aanzienlijk verschil tussen het ene uiterste en het andere. Ten aanzien van
de meeste van de dimensies van de Big five bevinden de meeste mensen zich nabij het midden van
het continuüm.
BIG-FIVE
OPEN-NIEUWSGIERIG Open(ness to experience) GESLOTEN-ONGEÏNTERESSEERD
Onderzoekende geest, nieuwsgierig Kleingeestig, ongeïnteresseerd en
en onafhankelijk fantasieloos
Betrouwbaar-georganiseerd Consciëntieus Onbetrouwbaar-chaotisch
Doelgericht, vasthoudend, sterk Impulsief, zorgeloos en
super-ego, voorzichtig, zorgvuldig en onverantwoordelijk
over zelfbeheersing beschikkend
Dominant-extravert Extravert Ondergeschikt-introvert
Sociaal aanpassingsvermogen, Introversie of verlegenheid
assertiviteit, sociabiliteit,
onbevangenheid en zelfbewustzijn
Warm-vertrouwend Agreeable, aangenaam Koel-achterdochtig
Warm een aangename mensen Kil en negatieve mensen
Gelijkmatig-zelfverzekerd Neurotisch Nerveus-temperamentvol
Emotionele stabiliteit en controle Angst en emotionaliteit
Extreem hoge of extreem lage scores op het continuüm zijn niet ideaal, maar gematigde scores in
beide richtingen kunnen adaptief zijn (aanpassend zijn aan de omgeving). Aan de hand van deze vijf
dimensies kunnen we mensen met nauwkeurigheid beschrijven. De persoonlijkheidsdimensies zijn
ook op jongere leeftijd redelijk stabiel en toepasbaar. De big-five heeft een hoge validiteit bij
verschillende culturen.
Persoonlijkheidstype is het patroon van de persoonlijkheidsdimensies
Karaktertrekken beoordelen met persoonlijkheidstest
Aan de hand van de NEO-PI test kun je de persoonlijkheid van een cliënt beoordelen op de vijf
factoren. Hiermee kun je de stabiliteit van de persoonlijkheid gedurende het hele leven bestuderen.
Voor het meten van psychische stoornissen wordt de MMPI-2 gebruikt, het is een instrument om de
persoonlijkheid in kaart te brengen en geeft aan hoe hoog een individu scoort op tien belangrijke
klinische trekken.
, De testen zijn empirisch wat wil zeggen dat ze op de wetenschap zijn gebaseerd en niet op de
mening van de makers. Wettenschappelijk gezien zijn de NEO-PI en de MMPI-2 uitstekende
meetinstrumenten vanwege de hoge betrouwbaarheid en een goede validiteit. De hoge
betrouwbaarheid, omdat ze vrij zijn van de invloed van toevallige factoren en consistente en stabiele
scores opleveren. En een goede validiteit, omdat de testen daadwerkelijk meten wat ze moeten
meten.
Persoonlijkheid is een dynamisch proces dat afhankelijk van onze ervaring verandering en
ontwikkeling kan ondergaan.
Selffulfilling prophecy houdt in dat mensen die eenmaal een stempel hebben gekregen van een
bepaalde stoornis, zich daarnaar gaan gedragen en worden belemmerend in hun pogingen om te
veranderen.
10.3 OP WELKE MANIER HELPEN MENTALE PROCESSEN BIJ HET VORMEN VAN ONZE PERSOONLIJKHEID?
Hoewel volgens de procestheorieën verschillende krachten in de persoonlijkheid aan het werk zijn, is
de persoonlijkheid volgens elk van deze theorieën het resultaat van zowel interne psychische
processen als van sociale interacties.
Psychodynamische persoonlijkheidstheorie: een groep theorieën waarvan Freud de grondlegger
was. Deze theorieën richten onze aandacht op motivatie (met name motieven vanuit het
onbewuste) en op de invloed van ervaringen uit de vroege jeugd op onze geestelijke gezondheid.
De humanistische persoonlijkheidstheorie richt zich op het bewuste en op de huidige, subjectieve
realiteit: op onze overtuigingen en de manier waarop we ons zelf zien in relatie tot anderen. Het legt
het accent op menselijke groei en potentieel in plaats van op psychische stoornissen. Het benadrukt
het functioneren van het individu in het heden i.p.v. de invloed van gebeurtenissen in het verleden.
10.3.1 DE PSYCHODYNAMISCHE THEORIEËN: NADRUK OP MOTIVATIE EN PSYCHISCHE STOORNISSEN
Psychoanalyse of psychoanalytische theorie is Freuds persoonlijkheidstheorie en de methode die hij
toepaste in de behandeling van psychische stoornissen. Psychoanalytische theorie is de term voor
Freuds verklaring van de persoonlijkheidsstoornissen en psychische stoornissen, terwijl
psychoanalyse zijn systeem van behandeling van psychische stoornissen is.
Het freudiaanse onbewuste is het deel van de geest waarvan een individu zich niet bewust is, maar
waar zich onderdrukte impulsen, instincten, motieven en conflicten bevinden waardoor de
persoonlijkheid wordt aangedreven, maar die geen toegang hebben tot het bewuste. De inhoud
ervan is bedreigend en beangstigend, waardoor de bewuste geest het bestaan ervan weigert te
erkennen en onderdrukt. Freud stelde dus dat we handelen zonder dat we de werkelijke motieven
achter al ons gedrag kennen.
Persoonlijkheidsstructuur- Freud beschreef de persoonlijkheid al een drie-eenheid van het ego, het
id en het superego, die samen een geest vormen die voortdurend met zichzelf in conflict verkeert.
Het id is het primitieve, onbewuste deel van de persoonlijkheid, dat fundamentele motieven en
onderdrukte herinneringen bevat. Het voorziet alle drie de delen van de persoonlijkheid van energie
en werkt volgens het lustprincipe: het id handelt impulsief en streeft naar onmiddellijke bevrediging,
ongeacht de consequenties.
