KENNISCLIPS BESTUUR EN RECHT 2020-2021
WEEK 1: ADMINISTRATIVE JUSTICE
Kennisclip 1.1: Organisatie van het vak
De organisatie van het vak Bestuur en Recht is als volgt:
● Literatuur: Klapper bestaande uit wetenschappelijke artikelen, gepubliceerd op Nestor.
● Colleges: Iedere maandag om 09.00 uur worden er kennisclips gepubliceerd voor de
desbetreffende week. Iedere donderdag van 13:00 uur - 15:00 uur vindt er een interactief
college plaats in Q&A-vorm. Je kunt vragen stellen en aan de hand van die vragen wordt het
college ingedeeld. In één van de weken presenteer je de opdracht van die week.
● Tentamen: Op 25 maart 2021 vindt het tentamen Bestuur & Recht plaats. Dit zal een
tentamen vervangend paper zijn. Het wordt gebaseerd op een casus, nieuwsbericht of
televisie interview. Om ‘s ochtends 09.00 uur wordt de vraag gepubliceerd en ‘s avonds om
22.00 uur moet je je paper hebben ingeleverd. De paper dient geschreven te worden conform
academische standaard, dus geen plagiaat en individueel. Alle bronnen mogen hiervoor
gebruikt worden, maar let op de kwaliteit van de bron!
● Opdrachtenreeks: Er zijn in totaal 7 opdrachten waarin je een media-uiting moet vinden over
het onderwerp van die week. Je moet de opdracht minimaal 6 keer maken. Het moet gaan
om recente media-outings van 1 of 2 maanden geleden. Dit mogen ook lokale
nieuwsberichten zijn. Je geeft een toelichting van het nieuwsbericht in maximaal 3 zinnen en
legt in 250 woorden uit waarom de gekozen media-outing ziet op het onderwerp van die
week. Je moet de opdracht één keer presenteren: je bespreekt de casus en waarom dat een
illustratie is van die week (ongeveer 5 minuten).
Kennisclip 1.2: Onderwerp van het vak
Het doel van het vak Bestuur & Recht is een empirische bestudering van het bestuursrecht. We kijken
naar vragen als: Hoe maken burgers en bestuur gebruik van recht? En hoe valt dit gebruik te
verklaren?
Als we een eerste observatie doen, dan lijkt het wel alsof men steeds ontevredener is over de
toepassing van het recht. Je zou daarom kunnen stellen dat er sprake is van een (groeiende)
ontevredenheid over toepassing van het (bestuurs)recht. Voorbeelden hiervan zien we in:
● Windmolenpark N33
○ Casusbeschrijving: In deze casus gaat het om een windmolenpark bij de N33. Op
Rijksniveau is afgesproken dat er duurzame energie geproduceerd moest worden. Er
werd een opdracht aan de provincies gegeven om hiervoor te zorgen. Er werd
besloten om windmolens te plaatsen; er werden zoekgebieden aangewezen in een
structuurvisie. Hieruit vloeiden rechten en plichten voort. Boeren tekenen contracten
waardoor de windmolens op hun erf geplaatst worden in ruil voor vergoedingen. De
gemeente Midden-Groningen verwerkt de windmolens in hun bestemmingsplan. Er
wonen mensen in en om dit gebied heen die het niet eens zijn met de windmolens.
○ Raad van State: De vergunningverlening voor de windmolens werd aangevochten bij
de Raad van State. Zondag (bestuurslid Tegenwind N33) is hoopvol op intrekking van
de vergunning, omdat er geen draagvlak voor de windmolens zou zijn. Draagvlak is
echter geen juridisch argument. Om die reden wordt de vergunning in stand gelaten.
De burgers zijn teleurgesteld. Echter, voor toepassing van het recht is de
maatschappelijke weerstand niet van belang.
○ Conclusie: Wat leren we hier uit? Het recht zit goed in elkaar, maar het staat soms
heel ver af van de manier waarop burger tegen de overheid aankijken en wat burgers
van de overheid verwachten.
● Boerenprotesten
○ Casusbeschrijving: Er zijn regels opgesteld over hoeveel emissie een boer mag
hebben. Boeren konden rechten kopen voor de hoeveelheid uitstoot. Hoe meer
1
, rechten je hebt, hoe meer je mag uitstoten (salderen). Je kon niet alleen rechten
kopen voor je uitstoot nu, maar ook voor onzekere uitstoot in de toekomst.
○ Raad van State: Volgens de Raad van State kon dit. Ze zette een streep door deze
regel. De boeren vonden niet oneerlijk, want hierdoor konden zij niet meer uitbreiden.
Ze vonden het oneerlijk dat ze rechten hadden gekocht en dat hier nu opeens een
streep door werd gezet. De boeren starten protesten; er moesten nieuwe regels
komen.
○ Conclusie: Wat leren we hier uit? Het oplossingsmechanisme dat de overheid in
handen heeft is het recht. Deze casus illustreert het recht in actie.
Wat gebeurt hier nu?
Als we de situaties van het Windmolenpark N33 en de boerenprotesten beschouwen, dan zijn er drie
kanten waar rekening mee moet worden gehouden, namelijk:
1. Het recht zoals het in elkaar zit, de regels waaraan voldaan moet worden.
→ Vergunning = besluit; moet voldoen aan bestuursrechtelijke regels (Awb, bijzondere wet)
2. De politieke werkelijkheid
→ Vanuit het bestuur, de politicus. Er is een probleem en daar moeten we wat mee. We
moeten iets met die vergunningen. We moeten ze anders toepassen/interpreteren (vb. we
moeten wat met stikstof/duurzame energie).
3. De sociale werkelijkheid
→ Het recht wordt gebruikt om dat doel te realiseren, maar de uitkomst staat ver af bij wat
burgers verwachten of redelijk vinden. De werkelijkheid zoals je die in de krant leest, zoals
burgers het ervaren. Wat er hier gebeurd had ik niet verwacht, vind ik niet redelijk etc. Daar
word je ontevreden van en daardoor kom je in opstand.
Wat zijn dan de vragen?
Als we de situaties van het Windmolenpark N33 en de boerenprotesten beschouwen, dan zijn er ook
een aantal vragen die naar boven komen, namelijk:
● Hoe en waarom gebruiken bestuur en burgers ‘recht’ om doelen te realiseren?
● Als recht (juridische procedures) wordt gebruikt, wat is daarvan de uitkomst? Wanneer zijn
burgers tevreden? En als ze niet tevreden zijn, heeft dat dan met het recht te maken”?
Al dan niet gebruiken van het recht
We gaan in dit vak voortdurend kijken naar het al dan niet toepassen van het recht. Je kunt
toepassing van het recht verklaren aan de hand van een besluitvormingsmodel met vier factoren,
namelijk: weten, kunnen, willen en soms moeten. In de interactie tussen burger en bestuur spelen
deze vier factoren een rol; ze hebben betrekking op het keuzeproces aan de zijde van de burger en
de zijde van het bestuur. Er zijn vier opeenvolgende vragen van belang:
1. Weet men van het recht of de plicht (weten)?
2. Kan het recht of de plicht worden verwezenlijkt (kunnen)?
3. Wil met het recht of de plicht verwezenlijken (willen)?
4. Moet het recht of de plicht worden verwezenlijkt (moeten)?
2
,Kennisclip 1.3: Administrative justice (artikel Roosenbloom)
Administrative justice wordt gezien als een concept waarmee je kan bestuderen waarom de
toepassing van het recht of het acteren van een bestuursorgaan negatief of positief wordt beoordeeld.
De vraag centrale vraag is dus steeds: waarom gaat het fout?
1. Waarom wordt het recht al dan niet gerealiseerd?
→ Er zijn tal van verklaringen/concepten waarom burgers en bestuur het recht niet weet, wil
of kan realiseren. Dat zullen we bespreken in de komende weken.
2. Waarom wordt de toepassing van het recht (niet) gezien als de rechtvaardige
uitkomst? Wat verwachten burgers eigenlijk van het bestuur?
→ Op deze vragen gaan we deze week in. Met name de tweede vraag ‘wat verwachten
burgers eigenlijk van het bestuur? kan worden beantwoord aan de hand van het concept
‘administrative justice’.
Administrative justice
Allereerst is van belang om te weten dat ‘administrative justice’ geen normatief, maar een empirisch
concept is. Je kunt administrative justice gebruiken om verwachtingen van burgers te begrijpen: wat
verwacht de burger van het bestuur?
Volgens Roosenbloom lijken die verwachtingen nogal eens strijdig. Roosenbloom spreekt dan ook
van ‘mutually incompatible values’. Roosenbloom onderscheidt drie perspectieven. Volgens hem is
administrative justice een adequate vervulling van (drie) verschillende functies van bestuur. Dit zijn de
perspectieven:
1. Bestuur komt tot stand in bureaucratie
● Het bestuur is gedepolitiseerd. Dat betekent dat een politicus een politicus is en een
bestuurder een bestuurder is. Het bestuur past regels toe. Verhoudingen binnen de
overheid zijn geformaliseerd en gecodificeerd.
○ Woodrow Wilson The Study of Administration
○ Weber Wirtschaft und Gesellschaft
● Uitoefening van bevoegdheden ‘sine ire et studio’ door daartoe opgeleide
professionals.
● De dominante waarden bezien vanuit de bureaucratie zijn: effectiviteit, efficiëntie,
gelijkheid.
● Burgers zijn ‘cases’ (gedepersonaliseerd)
→ Wat heeft dat voor consequenties voor de verwachtingen/tevredenheid van
burgers?
De burger is tevreden naarmate de overheid maar levert. Zolang er gelijk, effectief en
efficiënt wordt opgetreden is men tevreden.
2. Bestuur vindt plaats binnen politieke kaders; verkiezingen, democratische controle
● Dominante waarden bezien vanuit de politieke omgeving zijn: verantwoording,
participatie, responsiviteit (= men moet reageren op dat wat gezegd wordt door de
burger).
3
, ● Burgers worden gezien als lid van een (pressie)groep (vb. patiëntenraden,
cliëntenraden (ouderen, bijstandsgerechtigden e.d.), wijkraden).
→ Wat heeft dat voor consequenties voor de verwachtingen/tevredenheid van
burgers?
De burger is tevreden naarmate de overheid zorgt voor draagvlak. Er hoeft niet per
se gelijk behandeld te worden. Misschien wil je zelfs wel anders behandeld worden,
als dat meer draagvlak oplevert dan een andere behandeling.
3. Bestuur past recht toe
● De dominante waarden bezien vanuit de rechtsstaat zijn: zorgvuldigheid, legaliteit,
gelijkheid, maar ook: rechtszekerheid, evenredigheid en proportionaliteit.
● Burgers zijn dragers van individuele rechten en plichten (en worden dus gezien als
individu).
→ Wat heeft dat voor consequenties voor de verwachtingen/tevredenheid van
burgers?
Wanneer de overheid een te grote inbreuk maakt op je individuele rechten en
plichten, dan walst de overheid over je heen. Dat wordt niet geaccepteerd. Je kunt
iedereen met een bepaalde achternaam als ‘fraudeur’ bestempelen, omdat dat zo
hoort volgens de regels, maar dat is in strijd met je individuele rechten. Dat wordt niet
geaccepteerd.
Kennisclip 1.4: Spanningen tussen verschillende rationaliteiten
De drie perspectieven op het openbaar bestuur leiden ongetwijfeld en onvermijdelijk tot spanningen.
Dat geeft al aan dat het begrip ‘administrative justice’ niet heel makkelijk te definiëren is. Je kunt
hooguit begrijpen waarom een burger ontevreden is, omdat er vanuit een van de drie perspectieven
iets mis met het handelen van het openbaar bestuur.
Tussen al die drie perspectieven kun je spanningen herkennen en dat leidt tot steeds verschillende
verwachtingen ten aanzien van het bestuur. We behandelen een aantal manieren van hoe je tegen de
overheid kunt aankijken:
● Spanning tussen politiek en recht: De politiek heeft vaak een moeilijke verhouding tot het
recht.
○ Geschiedenis van Nederlands bestuursrecht (de Ridder & Tollenaar): Dat is
ontzettend zichtbaar in de geschiedenis van het Nederlands bestuursrecht. Er was
heel lang het idee dat het handelen van het bestuur niet aan de rechter was, maar
aan het bestuur, aan de politiek was. Dit was de invloed van Struycken: de controle
op het bestuur dient primair te geschieden door (hoger) bestuur - en dus: politici - en
niet door rechters. Daardoor zag je pas een laat een codificatie van de Awb, waarin
wel de rechter als controleur van het bestuur werd aangewezen. Er was altijd gedoe
over de rol van de rechter: ‘rechter zit op de stoel van het bestuur’ of ‘we moeten het
EVRM opzeggen, want met een beroep op EVRM kunnen allerlei bestuurlijke
afwegingen niet meer’.
4
