Dit is een uitgebreide uitwerking van het derde hoorcollege van Omgaan met Erfgoed (2019/2020). Het college gaat over de begrippen authenticiteit en restauratie. Het behandelt vooral de ontwikkeling van restauratie door de jaren heen en hoe men in verschillende periodes omging met restauratie.
Hoorcollege 3: Origineel en Restauratie
18-02-2020
Kwesties over restauraties aan monumenten zijn urgenter en veel zichtbaarder dan aan roerende
zaken. Dit komt omdat de gebouwen sneller verouderen door blootstellen aan natuur en gebruik.
Het bouwproces en latere aanpassingen of restauraties zijn allemaal onderdeel van het monument.
Wat is dan het originele bouwwerk? Naar welke periode restaureer je terug en wie bepaalt dat? Doe
je dit dan met moderne invloeden? En wie beslist hierover?
Het Mauritshuis
Aan het Mauritshuis zijn door de jaren heen al vele aanpassingen gedaan. Op de website van het
Mauritshuis staat in een tekst over een tentoonstelling van Rembrandt dat de werken te zien zijn in
de monumentale ambiance van het Mauritshuis. Het museum is in 1633-1644 door Jacob van
Campen en Pieter Post gebouwd. In 1685 werd het een Hotel van Staat, 1704 werd het verwoest
door een brand en werd er gedeeltelijk herbouwd. In 1822 werd het Koninklijk Kabinet van
Schilderijen. In 1982-1987 werd het gerestaureerd door de RGD en in 2012-2013 werd het door Hans
van Heeswijk uitgebreid.
Twee schilderijen
De Anatomische Les van dr. Nicolaes Tulp en De Nachtwacht door Rembrandt hebben allebei ook
een grote geschiedenis. De eerste is bijvoorbeeld uit de context gehaald door het in een museum te
plaatsen. De tweede is meerdere keren aangetast door bezoekers, maar ook door restauratoren
heeft het geleden. Het afsnijden van een stuk van het doek zou in onze tijd ondenkbaar zijn.
Het Kunstmuseum in Den Haag
Het gebouw zelf wordt als één van de topstukken van de collectie gezien. In 2012 werd er door
Braaksma & Roosarchitecten een overkapping over de binnentuin geplaatst. Bij de voorbeelden van
Rembrandt hiervoor zou zo’n ingrijpende verandering van een topstuk niet geaccepteerd worden. Dit
voorbeeld laat duidelijk zien dat het denken over restauratie bij monumenten anders is dan bij
beeldende kunst. In de architectuur worden ingrepen sneller gedaan.
De geschiedenis van het denken over restaureren hangt samen met veranderingen in:
1. Het denken over de betekenis kunstenaarschap
2. Esthetische waardering
3. Verhouding tot verleden: wat vinden we belangrijk om te bewaren?
4. Verzamelwezen
5. Institutionalisering van de erfgoedzorg
6. Technologie van restauratiemethoden
Al deze punten zijn van toepassing op het denken over restaureren van zowel architectuur en
beeldende kunst. Denken over kunstenaarschap is bij gebouwen net iets minder op de oppervlakte in
de keuzes die er worden gemaakt.
Begrippen:
Repareren: oppervlakkig herstellen. Kleine (plaatselijke) herstelwerkzaamheden waarbij zo weinig
mogelijk materiaal wordt vervangen
Restaureren: een set van handelingen waar gedachten achter zitten over het terugbrengen van
bepaalde dingen in originele/eerdere toestand (definitie van ICOM).
Voor architectuur geldt in het algemeen dat het gaat om herstelwerkzaamheden die verder
gaan dan normaal onderhoud, met de bedoeling om het gebouw in goede (fysieke) staat te
brengen met behoud van de kunsthistorische waarden.
Let op: restauratie is een bouwfase. Iedere bouwfase brengt ons verder af van het origineel.
, Renoveren: herstelwerkzaamheden om het gebouw te laten voldoen aan eigentijdse eisen
(functionaliteit, comfort, duurzaamheid, veiligheid). Dit is dus het vernieuwen van een gebouw.
Conserveren:
Preventief: goede bewaaromstandigheden creëren
Actief: het object behandelen om de bestaande toestand te bewaren
Authentiek: dit begrip is ambigu. Enerzijds wordt ermee de originele vorm, constructie en materiaal
bedoeld. Anderzijds betekend het ook waarachtig, met de oorspronkelijke intenties, het
oorspronkelijke verhaal. Iets kan dus op verschillende manieren authentiek zijn.
Replica: dubbeling (exact nagemaakte kopie) om als stand-in te dienen, omdat het niet meer bestaat
of voorhanden is, of omdat de originelen te kwetsbaar zijn.
Reconstructie: het opnieuw maken van iets wat verloren gegaan is op basis van exacte historische
gegevens.
Bij restaureren is er altijd een conflict tussen beeld, bron en gebruik. Bij architectuur is vaak het
gebruik wat belangrijker.
In het boek het Erfgoeduniversum wordt een schema aangehouden. Het is in de praktijk niet zo dat
de ene ontwikkeling precies stopt als de ander begint, maar in het schema wordt laten zien waar op
dat moment de nadruk van de discussies lag.
Periode Vakontwikkelingsfase Attitude Hoofdthema
1700-1800 Ambachtelijkheid Pragmatisch Verfrissing
1800-1900 Begin professionalisering en theorievorming Compromisloos Historiciteit
1900-1960 Intensivering en verwetenschappelijking Zelfverzekerd Materialiteit
1960-2000 Internationale codificatie Zelfkritisch Reversibiliteit
2000- … Aanzet tot certificering Specialistisch Gelaagdheid
1700-1800 ambachtelijk, pragmatisch en verfrissing
Voorbeeld: bij het huis Rhijnauwen bij Bunnik werd pragmatisch omgegaan met het materiaal. Dit
houdt in dat het materiaal nuttig hergebruikt werd. Het materiaal dat nog te gebruiken was, bleef
bewaard en kwam terug in de nieuwe bouwfase.
1800-1900 begin van de professionalisering en theorievorming – compromisloos – historiciteit
Vanaf 1800 komt het denken over erfgoed en de omgang hiermee op gang.
Voorbeeld: de onze-Lieve-Vrouwe-Munsterkerk in Roermond werd gerestaureerd door Cuypers met
advies van Viollet-le-Duc (1863-1890). Er is onderzoek gedaan voorafgaand aan de restauraties. Er
waren heel veel aanwijzingen voor torens. Dus er werden ook veel torens gebouwd. De westtorens
waren echter nooit voltooid in eerdere bouwfasen. Er werden dus nieuwe elementen toegevoegd.
De kerk werd na de restauratie een voorbeeld van die laat romaanse Rijnlandse basiliekkerk. Het
werd dus gebruikt als nieuw prototype van de 13e eeuw, terwijl de kerk eigenlijk een 19e-eeuws idee
was.
Er kwam dus veel discussie in de 19e eeuw. Iemand die zich er mee bemoeide was J.A. Alberdink
Thijm (1855). Hij zei het volgende (Conserveren > Repareren > Restaureren > Herbouwen):
‘Consolider vaut mieux que réparer;
Réparer vaut mieux que restaurer;
Restaurer vaut mieux que refaire;
Refaire vaut mieux que faire du nouveau’
Als adviseur was Thijm aan zet over hoe de ruïne van Brederode herbouwd moest worden. Men
heeft een zware reconstructie gedaan. De praktijk is dus heel anders dan zijn theorie.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper laramutsaers. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
