LES 10 – CENTRALE STERILISATIEAFDELING
De centrale sterilisatieafdeling is onlosmakelijk verbonden met het OKC. De een kan niet zonder de
ander bestaan. Op de CSA wordt vuil en gebruikt instrumentarium gereinigd, gecontroleerd en
gesteriliseerd. Net als op het OKC zijn er ook op de CSA verschillende zones, zo is er een vuile en een
schone kant. De werkzaamheden die op de centrale sterilisatieafdeling worden uitgevoerd zijn:
- Het ontvangen en reinigen van vuil instrumentarium niet alleen de instrumentensets van
de OK maar ook al het instrumentarium dat op de poliklinieken wordt gebruikt.
- Het controleren op kwaliteit, samenstellen en inpakken van instrumentensets dit wordt
ook wel het pakketteren genoemd.
- Het steriliseren en vrijgeven (is het controleren van het sterilisatieproces) van
instrumentensets.
- Opslag en distributie van steriel instrumentarium en goederen.
Onder reinigen wordt verstaan het met een detergens, reinigingsmiddel, mechanisch verwijderen
van zichtbaar vuil en onzichtbaar organisch materiaal om te voorkomen dat micro-organismen zich
kunnen handhaven, vermeerderen en verspreiden. Onder desinfectie wordt verstaan de irreversibele
inactivering/reductie van micro-organismen (vegetatieve bacteriën en/of fungi en/of virussen en/of
bacteriesporen) op levenloze oppervlakken, alsmede op de intacte huid en slijmvliezen, tot een
aanvaardbaar geacht niveau. Desinfectie is gericht op het minimaliseren van het risico van
overdracht van micro-organismen. Niet alle micro-organismen worden noodzakelijkerwijs
geïnactiveerd; met name bacteriesporen overleven veelal een desinfectieproces.
Er zijn verschillende middelen om micro-organismen en anderen te doden:
- Microbicide een middel dat microben (micro-organismen) dodend werkt
- Virucide een middel dat virus inactiverend werkt (niet dodend, want een virus leeft niet)
- Fungicide een middel dat schimmeldodend werkt
- Bactericide een middel dat bacteriedodend werkt (bv. Penicilline)
- Sporicide een middel dat spore dodend werkt
Reinigen
Voor alle methoden van reiniging wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van wegwerpmaterialen. Op
deze manier wordt de uitgroei van micro-organismen en opeenhoping van stof en vuil zoveel
mogelijk voorkomen. Bij gebruik van niet-wegwerpmaterialen worden deze direct na gebruik
afgevoerd naar de wasserij.
De keuze voor nat of droog reinigen is afhankelijk van de aard van de vervuiling en de ruimte.
Reiniging van materialen en met name de vloer gebeurt bij voorkeur met een droog systeem. Bij het
droge systeem wordt weinig of geen vocht gebruikt. De vloer blijft na behandeling dus droog achter
en is direct weer begaanbaar. Bij aangehecht vuil is droge reiniging niet voldoende en moet er
gebruik worden gemaakt van een nat systeem. Nat reinigen van de vloer is een
schoonmaakbehandeling welke voornamelijk nat en met relatief vocht wordt uitgevoerd. Voor het
nat reinigen van vloeren op de OK wordt het twee-emmersysteem toegepast. Hierbij is er een
emmer voor schoon water en voor vuil water, waardoor er zo veel mogelijk een scheiding wordt
gecreëerd tussen schoon en vuil. Het twee-emmersysteem bestaat uit een dweil, een pers en twee
emmers met elk een andere kleur. In de ene emmer wordt schoon water, waaraan een
reinigingsmiddel is toegevoegd, gedaan. De andere emmer is een spoelemmer waarboven de pers
hangt, die bedoeld is voor het uitpersen van de vuile dweil. Allereerst wordt de dweil nat gemaakt in
de schone emmer om vervolgens de vloer te dweilen en de vuile dweil uit te wassen in de
spoelemmer. De dweil wordt opnieuw natgemaakt in de schone emmer, enzovoorts. De vloer blijft
een tijdje nat na het reinigen en is dus een korte tijd onbegaanbaar. Het is beter om de grond eerst
te reinigen en dan te desinfecteren.
,Desinfecteren
In het algemeen is na een goede reiniging desinfectie niet noodzakelijk. Wanneer op oppervlakken,
meubilair of voorwerpen bloed of andere lichaamsvochten zitten, moeten deze eerst worden
gereinigd met wegwerpmateriaal. Na de reiniging wordt de plek gedesinfecteerd. het desinfecteren
van grote oppervlakten wordt er gebruik gemaakt van een desinfectiemiddel op basis van chloor. Om
oppervlakten te reinigen waar bloed of lichaamsvochten hebben gezeten, moet er worden
gedesinfecteerd met een 1000 ppm chlooroplossing. Chloor is echter irriterend en schadelijk voor de
luchtwegen, maar tast ook metaal, aluminium en ijzer aan. Wanneer chloor wordt verdund, kan het
ook voldoen als reinigingsmiddel. Om kleinere plekken te desinfecteren wordt er vaak gebruik
gemaakt van alcohol 70%. Alcohol is echter brandbaar en kan het bloed fixeren. Het is hierdoor
belangrijk om eerst het oppervlak te reinigen en daarna te desinfecteren.
Er kan ook gebruik worden gemaakt van thermische desinfectie en verdient waar dat mogelijk is de
voorkeur boven chemische desinfectie. De meest effectieve vorm van thermische desinfectie is
blootstelling aan heet water van 60 – 100°C of aan stoom. Uitkoken is een effectieve
desinfectiemethode voor metalen instrumenten die in de eerstelijnszorg worden gebruikt en voor
instrumenten die voor niet-invasieve ingrepen worden gebruikt.
Steriliseren
Steriliseren is een gevalideerd proces waarbij alle micro-organismen op of in een voorwerp worden
gedood of geïnactiveerd, zodanig dat de kans op aanwezigheid van levende organismen na
sterilisatie kleiner is dan 1 op 106. Praktisch gezien komt het er op neer dat een voorwerp steriel is
indien het vrij is van levende micro-organismen. Omdat het statistisch of microbiologisch gezien niet
mogelijk is om helemaal vrij te zijn van levende micro-organismen, wordt er ook wel aangenomen
dat een product steriel is wanneer het gehele proces van reiniging, desinfectie, verpakken,
sterilisatie, opslag en transport goed is verlopen.
Of het sterilisatieproces daadwerkelijk tot een steriel product zal leiden, hangt af van:
- Soort micro-organisme Over het algemeen zijn vegetatieve bacteriën zeer gevoelig en
eenvoudig te doden. Bacteriesporen zijn zeer ongevoelig en daarom ook moeilijker om te
doden.
- Aantal micro-organismen Hoe meer micro-organismen er bij aanvang van de sterilisatie
op het product aanwezig zijn, hoe langer het zal duren voordat de gewenste eindsituatie is
bereikt.
- Blootstelling van het micro-organisme aan het steriliserend agens Het sterilisatieproces
moet zodanig zijn ingericht dat het steriliserend agens alle te steriliseren oppervlakken kan
bereiken.
Er zijn verschillende soorten sterilisatie die kunnen worden toegepast om bijvoorbeeld
instrumentarium voor de OK en poliklinieken te steriliseren:
- Thermische sterilisatie Bij thermische sterilisatie wordt gebruik gemaakt van hitte.
o Vochtige hitte (stoomsterilisatie) Stoomsterilisatie is in de gezondheidszorg de
meest toegepaste vorm van sterilisatie. Het is zeer effectief tegen alle micro-
organismen. Het is toepasbaar voor hittebestendige instrumenten, textiel en
vloeistoffen. De stoom heeft een zeer verwarmend en penetrerend vermogen, en
door de condensatie komt er meer energie vrij. Hierdoor worden er veel micro-
organismen gedood en zijn de kosten redelijk laag. Er wordt bij stoomsterilisatie een
temperatuur van 121 tot 134°C bereikt. Het sterilisatieproces duurt bij 121°C
ongeveer 15 minuten, bij 134°C ongeveer 3 minuten.
o Hete lucht Hete lucht sterilisatie is een proces dat berust op de oxidatie van
celbestanddelen, een proces dat pas bij hoge temperaturen redelijk snel verloopt.
Verder is lucht een relatief inefficiënt transportmedium voor warmte, werken de
, hoge temperaturen op veel materialen corrosief en is het verpakken van de
producten niet mogelijk.
- Chemische sterilisatie Bij chemische sterilisatie wordt er gebruik gemaakt van het zeer
giftige gas ethyleenoxide. Ethyleenoxide is in staat om te reageren met essentiële delen van
het DNA en RNA van micro-organismen. Hierbij wordt de werking van deze stoffen
geblokkeerd en het micro-organisme geïnactiveerd. Deze vorm van sterilisatie wordt veel
gebruikt voor de sterilisatie van kunststof medische hulpmiddelen voor eenmalig gebruik.
Deze vorm wordt ook wel koude sterilisatie genoemd, omdat ethyleenoxide al werkzaam is
bij kamertemperatuur.
- Plasma sterilisatie Bij plasma sterilisatie wordt gebruik gemaakt van waterstofperoxide.
De waterstofperoxide wordt verhit tot ongeveer 45 – 50°C, en het proces duurt ongeveer
een uur. Deze vorm van sterilisatie wordt voornamelijk toegepast bij elektronica en
kunststoffen. De enige fabrikant die op dit moment een plasmasterilisator op de markt heeft
gebracht is Sterrad.
- Sterilisatie met behulp van doorstraling Bij sterilisatie met behulp van doorstraling wordt
gamma- of bètastraling gebruikt. Deze vorm van sterilisatie wordt vooral gebruikt bij bulk
instrumenten; handschoenen, gaasjes, afdekmateriaal, hechtingen, steriele jassen, enz.
Om het sterilisatieproces te controleren wordt er gebruik gemaakt van sterilisatie indicatoren. De
Bowie & Dick test (stoompenetratietest) geeft informatie over stoom-, temperatuur-, vacuüm- of
overdrukfouten. De test kan in de vorm van een papiertje of elektronisch (ETS). De test wordt
bijgevoegd in de autoclaven. De unit of het papier wordt mee de autoclaaf ingedaan waarna de
drukken en temperatuur kunnen worden uitgelezen. Bij de unit kan dit worden afgelezen, het
papiertje verkleurd op het moment dat het sterilisatieproces goed is verlopen. Deze test wordt aan
het begin van elke dag en na reparatie van de autoclaaf uitgevoerd. Een andere manier om het
sterilisatieproces te controleren is door middel van een bio-indicator. Een bio-indicator bevat
resistente micro-organismen die verkleuren als ze voldoende gesteriliseerd zijn. De micro-
organismen worden is een afgesloten buisje in de autoclaven bijgevoegd. Wanneer de bio-indicator
na het sterilisatieproces een goudkleurig dopje heeft en een paarse vloeistof, is het sterilisatieproces
goed doorlopen. Het helix testsysteem is een derde manier om het sterilisatieproces te controleren.
Deze test bestaat uit een dunne draad die in holle instrumenten kan worden ingebracht, waardoor
gecontroleerd kan worden of de holle instrumenten ook voldoende gesteriliseerd zijn. De draadjes
geven, net als de andere controlesystemen, een verkleuring weer als het proces goed is doorlopen.
Tot slot bestaat er nog tape die op een pakket kan worden geplakt. Deze tape verkleurt ook wanner
het sterilisatieproces goed is doorlopen.
Voor het gebruik van een steriel product moet er altijd een steriliteitscontrole plaatsvinden.
Controleer hierbij de vervaldatum, of er geen defecten in de verpakking zitten, of de verpakking
droog is en of het product nog niet eerder geopend is. Bij twijfel over de steriliteit moet dit altijd
gemeld worden.
Sterilisatiecyclus van instrumentarium
1. Gebruik van het instrumentarium op de OK. Na het gebruik vindt de compleetheidscontrole
plaats. De netten met instrumentarium worden gescand en gewogen en wordt daarna in de
transportkar gezet.
2. De kar met gebruikte netten wordt naar de vuile ruimte van de CSA getransporteerd. Hier
worden de netten opnieuw gewogen en gescand.
3. De instrumenten worden opengelegd en uit elkaar gehaald en worden gereinigd met water
en zeep. Het grove vuil wordt hiermee van de instrumenten gehaald. Vervolgens worden de
instrumenten nog een keer gereinigd met behulp van ultrasone trillingen.