HOORCOLLEGES SANCTIERECHT
HOORCOLLEGE 1 (HET SANCTIESTELSEL: HOOFDLIJNEN EN ACHTERGRONDEN )
Literatuur:
- Boek sanctierecht H 1, 2, 3 en 11
- J. De Keijser ‘doelen van straf’ (p. 43-65)
- WODC onderzoek taakstrafverbod
Jurisprudentie:
- Gerechtshof Arnhem 23 december 2011, LJN BU9326 → de rechter en het verbod kale taakstraf
(in het bijzonder het subkopje 'oplegging van straf en/of maatregel').
- HR 19 februari 2013, LJN BX9407 → rechter straft bewust zwaarder dan mogelijk
- HR 11 december 2018, ECLI:NL:HR:2018:2295 (rechter straft onbewust etc....)
Docent: Michiel van der Wolf (m.j.f.van.der.wolf@rug.nl)
Begrippen
- Sanctiestelsel = het geheel aan strafrechtelijke sancties, de wettelijke regeling daarvan en hun onderlinge
verhouding (vanaf art. 9 t/m 39 Sr).
- Sanctierecht of penitentiair recht = rechtsgebied dat de toepassing en tenuitvoerlegging van
strafrechtelijke sancties regelt.
o Vb. Penitentiair recht → is gekoppeld aan detentie. Er zijn een aantal rechtspositieregelingen:
de penitentiarie beginselen wet, de beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden, en de
beginselen wet justitiële jeugdinrichtingen. Deze regels gelden op het moment dat je van je
vrijheid bent beroofd.
▪ Stel dat een bewaker je schopt of hij zegt iets lelijks tegen je, dan kun je er iets van
zeggen en kom je bij het klachtrecht uit en dat is penitentiair recht.
- Detentierecht = gedeelte van het sanctierecht dat de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende sancties
betreft.
o Hierbij bespreek je niet vrijheidsbeperkende sancties zoals taakstraf, voorwaardelijke sancties,
geldboetes, ontneming van wederrechtelijk voordeel, schadevergoeding.
- Penologie = (Multidisciplinaire) leer van het straffen, studie van grondslagen, doelen en effecten van
reacties op crimineel gedrag. De kijk op straffen: waarom straffen we en zijn de effecten wel degene die
je beoogt?
o Als je lang in de gevangenis hebt gezeten dan is het vrij ingewikkeld om een VOG te krijgen.
Dat is een bijeffect van de straf, en dat effect is vooraf niet beoogt.
o Dit is ook belangrijk voor de rechter en de OvJ (strafbeschikking) + bestuur-strafrecht.
Er zitten soms voordelen aan het strafrecht, t.o.v. sancties uit andere rechtsgebieden (bijv. bestuursrecht), omdat
je een redelijk goede rechtspositie hebt als verdachte in het strafrecht. Dat is ook terecht, want in het strafrecht
komt de staatsmacht (de staat die het geweldsmonopolie heeft) in volle omvang en glorie op jou neer als individu.
Het EHRM heeft hiervan gezegd dat “de verdachte per definitie kwetsbaar is”. En daar staat dus tegenover dat je
een behoorlijke positie hebt die jouw rechten proberen te beschermen tegen de staatsmacht.
- Dus als je het hebt over wat een van de doelen is van het hebben van strafwetten, dan is een daarvan het
beteugelen van staatsmacht, zorgen dat het aan banden wordt gelegd.
- Het is niet zo dat de rechter iedereen de doodstraf of levenslang kan geven, nee we leggen de macht aan
banden. Sanctierecht richt zich op wat kan een rechter wel of niet doen, of wat kunnen betrokken partijen
wel of niet doen. En de rest van het wetboek van Sr geven normen voor burgers, dus dit is gedrag wat je
wel of niet mag doen. Het sanctierecht lijkt dus iets meer op het procesrecht.
Onderscheid binnen het sanctierecht
- Externe rechtspositie → het kader van de vrijheidsbeneming. De voorwaarden voor de oplegging van
sancties. Hoelang kan het duren, hoe kom je eruit, hoe kom je er tussentijds uit, kan het verlengd worden?
o Dus kader en duur van de tenuitvoerlegging valt onder externe rechtspositie.
- Interne rechtspositie → alle regels die gelden op het moment dat je tussen de 4 muren zit. Dus de
rechtspositie van de veroordeelde tijdens de tenuitvoerlegging.
Maar we hebben het probleem dat er ook steeds meer straffen buiten de gevangenis ten uitvoer worden gelegd
(taakstraf, enkelband, andere vrijheidsbeperkende straffen). Dit soort straffen nemen steeds meer toe in
mogelijkheden, omdat er is gebleken dat vrijheidsbeperkende straffen veel effectiever zijn voor de beoogde doelen,
en dan met name het doel van recidive. Bijna alles werkt beter dan iemand heel lang opsluiten, daar wordt kennelijk
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 1
,iemand niet veel beter van. Iemand die lang wordt opgesloten krijgt detentieschade (verliest zijn baan, verliest zijn
huis, kan geen VOG meer aanvragen, etc.).
Interne rechtspositie (regels die intern gelden) is dus een probleem, want er zijn allemaal sancties die zich buiten
de gevangenis afspelen. Wat voor rechtspositie heeft iemand dan nog? → Zo geldt bijv. “de penitentiaire
Beginselenwet” niet voor die groep. Kun je dan niet beter de externe- en interne rechtspositie een andere naam
geven? Docent oppert:
- Titulaire rechtspositie → de titel is het kader (bijv. de taakstraf).
- Regimaire rechtspositie
* Wat we bij dit vak niet bespreken is de penologie en jeugdstrafrecht!
Hoe ingrijpender de mogelijkheden die de staat heeft om in te grijpen in het persoonlijke leven (vrijheid), hoe
meer regels er bestaan om je ertegen te kunnen verweren.
Link even bekijken: https://www.npo.nl/kijken-in-de-ziel-rechters/03-08-2015/VPWON_1236330
- Michael P. (Anne Faber) → de vader van Anne vond dat Michael P. voor een eerdere zaak (verkrachting
van 2 jonge meisjes) tbs had moeten hebben. Rinus Otte heeft zich weleens negatief uitgelaten over tbs
en doordat hij in het college zat in Hb die uiteindelijk de gevangenisstraf verlaagde van Michael P., dacht
de vader van Anne Faber dat er daarom geen tbs is opgelegd. Dat was heel vervelend dat er ‘op de man’
werd gespeeld. Rinus Otte is heel erg van de vergelding en past beter bij de straf dan bij de maatregel
(bijv. tbs). Al dat soort voorkeuren mogen er gewoon zijn.
- Docent vindt zelf (hij is ook rechter) het voordeel van straffen dat je in een bepaalde casus bij de ene
verdachte ook een ander doel kan hebben met je sanctieoplegging dan bij de andere verdachte, omdat het
ervan afhangt (‘omstandigheden van het geval’). Alle omstandigheden van het geval bepalen ook
normatief wat je er soms als rechter van vindt.
- Uit het fragment: Straffen rechters in NL niet veel te licht, hoe is het om iemand levenslang op te leggen
en is levenslang wel een humane straf? → We straffen ter afschrikking, genoegdoening t.o.v. slachtoffers,
vergelding, voorkomen dat iemand het nog een keer doet. Het oude principe ‘oog om oog, tand om tand’
had een beperkende maatregel en dat is met een straf ook zo, de straf moet nog steeds proportioneel zijn.
Creatieve straffen?
Kan de rechter een straf ‘verzinnen’? → bijv. ik doe art. 9a Sr, dus wel bewezenverklaard, maar zonder
strafoplegging, maar je moet wel 10 push-ups doen. Het staat niet in de wet dat je het mag doen. Dat is ook het
sanctierecht, want je kan in principe vanuit het legaliteitsbeginsel alleen de straf krijgen die in het Sr staan.
- “Belgische wegpiraat moet als straf boek A.F.Th. van der Heijden lezen over zijn verongelukte zoon, die
in 2010 op de fiets werd aangereden door een auto”. Het doel hiervan was om de verdachte zich te laten
verdiepen in het gevoel van het slachtoffer. Hoe het (mogelijke) slachtoffer, of zijn ouders, zich zouden
kunnen voelen.
o In NL zou je dit kunnen oplossen middels bijzondere voorwaarden. Bij bijzondere voorwaarden
zit altijd een voorwaarde die vrij algemeen omschreven is. Andere aanwijzingen betreffen het
gedrag (gedragsaanwijzing). Zo’n boek lezen, zou misschien als gedragsaanwijzing dienen.
Straftoemeting: rechtsgelijkheid vs. maatwerk?
Bijv. “Finse miljonair krijg snelheidsboete van €111.888, omdat hij 82 km/h reed waar 60 km/h was toegestaan”.
In Finland stemmen ze de boete af op de draagkracht van de dader.
- Persoonlijke omstandigheden moet je in NL altijd uitvragen, dat is super belangrijk voor welke straf je
geeft of hoe hoog en onder welke voorwaarden. Dat heeft niks te maken met de daad, maar wel met de
persoonlijke omstandigheden van de dader → maatwerk!
Wat is (de grondslag van) straf?
- Objectief kwaad dat normaliter als leed zal worden ervaren;
- Bewust toegebracht (‘opzettelijke leedtoevoeging’);
- Ter vergelding van schuld aan een gepleegd strafbaar feit.
o Dit moet wel proportioneel zijn. Vergelding is eigenlijk van alle strafdoelen het meest
proportioneel, want het kijkt terug naar het gepleegde feit. Vergelding gaat over de ernst van het
delict en de mate van schuld daaraan. O.b.v. die ratio wordt er vergolden.
▪ Wil je nou ook vooruitkijken met je straf en voorkomen dat iemand het niet nog een
keer doet, dan is daar misschien wel een hele lange behandeling voor nodig en dan kun
je ervoor kiezen om iemand heel lang op te sluiten om die behandeling mogelijk te
maken, maar dan is die straf disproportioneel aan het gepleegde feit en vaak ook aan
de mate van schuld, hiervoor is de tbs-maatregel bedacht (maar die wordt ook weer als
heel disproportioneel ervaren)
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 2
, - Elke straf is eigenlijk vergeldend van aard, maar dat wil niet zeggen dat het ook het doel is van de straf.
Het doel van de straf kan namelijk ook heel anders zijn.
- Straf theorieën en straftheoretici
Wat beogen we met straf?
- Met welk doel dienen de straffen en maatregelen te worden toegepast?
- In het Wetboek van Sr geen ‘lijstje of indeling’ van die doelen per straf of maatregel.
- Per delinquent individu verschillend? Per delict verschillend? Per tijdsperiode? Per rechter?
Recht, grondslag, doel
Waarom mogen we eigenlijk straffen?
- Verdragstheorieën → stamt uit de tijd van de Verlichting. Fictie dat burgers zich vrijwillig onderwerpen
aan het maatschappelijk verdrag.
o Wijsgeer Fichte zei: ‘de burger heeft recht om gestraft te worden ter voorkoming dat hij buiten
de gemeenschap komt te staan’ → eigenlijk mag je dus heel blij zijn dat er wordt gestraft, want
dat drukt uit dat je erbij hoort, dat we bij elkaar horen (komt nooit over), dat je ook een burger
bent en niet buiten de gemeenschap staat.
o Bijv. denken over tbs → een straf is beoogd leed toe te voegen, maar voegt een maatregel (tbs)
geen leed toe? Maar het leed is niet beoogd. Dat gaat er natuurlijk niet in bij een tbs’er dat het
leed niet beoogd is…
Op basis waarvan wordt er gestraft? En met welk doel wordt er gestraft? → Hier zijn verschillende theorieën over.
De Keijser heeft verschillende straftheorieën verzameld, 3 benaderingen:
- Retributivistische benadering → absolute theorieën, ‘straffen omdat’ = vergelding! De vergelding is juist
heel proportioneel.
o Dit wordt de absolute theorie genoemd, omdat er absoluut gereageerd moet worden op een
schending van het verdrag. Je kan niet doen alsof het niet om een reactie vraag (‘het valt wel
mee’) →
o De vergelding heeft ook een communicatieve functie.
o Morele rechtvaardiging in verstoorde balans.
o Rechtvaardiging is inherent aan het delict, hoeft niet gevonden te worden in toekomstig nut.
o Maar de straf vindt wel degelijk zijn begrenzing, te weten in de vergelding van de schuld.
o Afkeur van het gedrag/delict
o Waarom zou Janus (de god met 2 gezichten) een goede god voor het strafrecht zijn? → Hij kijkt
vooruit en achteruit. Retributivistisch is terugkijken naar wat er is gebeurd. Straffen ‘omdat’ het
gebeurd is. ‘Dit is het feit en daarom deze reactie’.
- Utilitaristische benadering → relatieve theorieën, ‘straffen opdat’ = we straffen naar aanleiding van wat
er in het verleden is gebeurd, maar nu hebben we ook de kans om een aantal doelen die in de toekomst
liggen te bereiken met onze straf.
o Het is een relatieve theorie, omdat je niet perse hoeft te reageren, als er geen toekomstig doel
meer te behalen is.
o Bijv. beveiliging van de samenleving, door speciale preventie (‘deze’ persoon mag dit niet nog
een keer doen), generale preventie (afschrikking van de rest van de bevolking).
- Herstelbenadering → is gerelateerd aan de aandacht van het slachtoffer die een steeds sterkere positie
krijgt in het strafrecht.
o Iemand die een misdaad begaat, doet niet alleen het slachtoffer kwaad, maar overtreedt ook het
sociale verdrag wat we met elkaar hebben afgesproken en dus berokken je ook leed voor de
samenleving. Het OM pakt het op, maar die deed het niet zo goed namens het slachtoffer en
daarom hebben we nu het slachtoffer zelf ook teruggebracht in het proces, maar nog niet als
partij.
Onderscheid tussen de theorieën
- Negatieve retributivisten →
o Straf mag, maar hoeft niet (dit hebben we in NL) = opportuniteitsbeginsel
o Er is geen legitimatie, want het OM kan zeggen: er is wel wat gebeurt inderdaad, maar we gaan
er toch maar niet op reageren om bepaalde redenen, we gedogen.
o Aangevuld met doelen relatieve benadering
o Vergelding is vooral grondslag, dus het geeft je de aanspraak om te straffen, maar het hoeft niet
en je kan de straf ook met een ander doel invullen, bijv. een doel uit de relatieve benadering. Zo
zit het in NL op dit moment.
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 3
, - Positieve retributivisten → Immanual Kant was een hele belangrijke positieve retributivist.
o Er MOET gereageerd worden (absoluut) en dat betekent ook dat het legaliteitsbeginsel inhoudt
dat je moet vervolgen als er een strafbaar feit gepleegd is. Dat past bij die theorie (vooral in DE,
niet in NL).
o Categorisch imperatief (Immanuel Kant)
- Utilitaristische benadering → Rechtvaardiging ligt in het verondersteld nut van de straf in de toekomst.
Iemand gewoon opsluiten, betekent dat iemand in de samenleving op dat moment in ieder geval geen
kwaad meer kan berokkenen. Door:
o Gedragsbeïnvloeding/resocialisatie
o Afschrikking
o Incapacitatie/onschadelijkmaking
Strafdoelen
Generale preventie
- Afschrikking van anderen
- Voorkomen van eigenrichting
- Versterken van normen
Speciale preventie
- Resocialisatie/re-integratie/gedragsbeïnvloeding
- Afschrikking ter voorkoming van recidive
- (Tijdelijke) uitschakeling/incapacitatie
Herstel (genoegdoening?)
Genoegdoening kan via de vergelding, maar een ander deel van genoegdoening is echt ‘vergoeding’ van de schade.
- Schadevergoeding
- Conflictoplossing → afspraken maken tussen dader en slachtoffer, slachtoffer wat wensen je van dader?
o In NL is herstel nog in dienst van het strafrecht. Er kunnen afspraken gemaakt worden en dan
kan het OM beslissen o.g.v. die conflictoplossing om niet te vervolgen. Of juist wel vervolgen,
maar dat de rechter rekening houdt met de afspraken die zijn gemaakt.
o Dit heeft in ieder geval t.a.v. recidive al veelbelovende eerste uitkomsten, je confronteert echt
een dader met wat er gebeurd is door oog in oog met het slachtoffer of nabestaanden te staan.
Het wordt nu vooral gebruikt bij minder ernstige delicten. Mocht het gaan om ernstigere delicten,
dan kun je proberen partijen bij elkaar te brengen als de dader een straf of maatregel uitzit, dan
heeft het ook wel werking, maar niet dezelfde functie als vóór het strafproces.
Verenigingsbenadering
- In NL houden we de vergelding als grondslag en het kan ook doel zijn en verder kunnen we alle andere
doelen kiezen.
- Combineert elementen van utilitaristische en retributivistische benadering.
- Bovengrens van de straf wordt bepaald door de schuld van de dader.
- Of de straf moet worden toegepast en hoe die er in concrete uit komt te zien, wordt bepaald door
utiliteitsprincipes.
- Nuanceverschillen in uitwerking (zie De Keijser)
Herstelbenadering
- 2 visies: als doel van de straf of i.p.v. straf (ook: als aanvulling op het conventioneel strafrechtsysteem of
een geleidelijke vervanging daarvan)
- Conflictoplossing (‘partijen’ zijn leidend, niet de staat)
- Positie slachtoffer in strafproces versterkt (o.a. spreekrecht, voegen als benadeelde partij,
schadevergoedingsmaatregel, procespartij?)
- Dader-slachtofferbemiddeling, conferenties
We hebben strafmaxima en dat is voor een deel al de uitdrukking dat het wel proportioneel moet zijn. Daar zie je
dus al een koppeling van de theorie naar wat je ziet in de wet.
Oefenen met theorie
Art. 9a Sr
Indien de rechter dit raadzaam acht in verband met de geringe ernst van het feit, de persoonlijkheid van de dader
of de omstandigheden waaronder het feit is begaan, dan wel die zich nadien hebben voorgedaan, kan hij in het
vonnis bepalen dat geen straf of maatregel zal worden opgelegd (= bewezenverklaring zonder strafoplegging).
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 4
,Hoe zouden de twee grote straftheorieën hiernaar kijken?
- Wat zou Kant (retributivist) vinden van art. 9a Sr? → Kant is van de absolute theorie, er moet gereageerd
worden op strafbare feit (moet ook proportioneel zijn). Dus je zou kunnen zeggen: er is iets gebeurt en
als er dan niet echt een reactie volgt, dan is dat niet echt op de manier zoals Kant heeft beoogd. Maar er
is wel een veroordeling, er is normstelling, er is communicatie (de communicatieve functie van de straf).
o Er zijn ook wel retributivisten die voornamelijk de communicatieve functie, die uitdrukking van
verantwoordelijkheid, dat het wezen van de vergelding vinden en niet zozeer dat ook nog die
straf perfect proportioneel moet zijn aan het gepleegde. Maar het kan zo zijn dat het een hele
geringe ernst van het feit is en dat juist die veroordeling, misschien juist wel de proportionele
reactie is.
o Vroeger in het jeugdstrafrecht hadden we als sanctie ‘de vermaning’. Je werd veroordeeld voor
een strafbaar feit en dan ging de rechter je op dat moment streng toespreken. Dat was de straf.
- De utilitaristen zouden zeggen dat als er niks meer nodig is om een toekomstig doel te bereiken, omdat
er bijv. omstandigheden nadien hebben voorgedaan, dan is er dus geen nuttig doel meer te bereiken en
dan is art. 9a Sr perfect, want dat dwingt je niet om iets te doen met het verleden.
o Wat ook een onderdeel van het utilitarisme is, is de generale preventie. Als we allemaal gaan
veroordelen zonder strafoplegging, dan schrikt het ook weer niet af. Dus je moet het voor hele
speciale gevallen reserveren.
o Er zullen ook utilitaristen kunnen zijn die heel erg op de generale preventie zitten en denken:
dat stafdoel heeft helemaal niks te maken met dat hij nu in een rolstoel zit, dat maakt me niet
uit. Ik wil gewoon dat iemand begrijpt dat er niet gestolen mag worden.
Hoe wordt er gekeken naar de doodstraf?
Van Bemmelen heeft daar in 1984 dat de doodstraf niet onrechtmatig is (nu is het wel onrechtmatig, omdat het
tegen verdragen ingaat), maar het is wel ondoelmatig (= dat heeft te maken met doelen en straftheorie, wat zou het
doel kunnen zijn).
Argumenten voor de doodstraf
- Gemakkelijke onschadelijkmaking
- Humaner dan levenslang
- Voorkomen eigenrichting door vergeldingsbehoefte, bescherming en zedelijk waardeoordeel
Argumenten tegen de doodstraf
- Werkt misdaad verwekkend → doodstraf schrikt niet echt af
- Onherstelbaar → herziening is niet mogelijk, want je bent al dood
- Onbekend leed → we weten niet goed wat de dood is, dus we weten ook niet goed wat we iemand aan
doen.
- Treft nabestaanden meer dan schuldige
- Geen individuele variatie
- Verlaagt autoriteit Staat →
De doodstaf kan in de oog om oog tand om tand gedachte wel een reactie zijn op een delict die een leven heeft
geëist. Kant denkt bijv. ook aan daden die misschien geen levens kostten, maar wel enorm de staat ontwrichten
(een beetje de dood van de staat bewerkstelligen). De misdaad is gericht tegen het slachtoffer, maar ook tegen de
orde.
Sanctiestelsel: van orde naar chaos?
Voorfase 1813 - 1886
- 1813 → Code Pénal (van Napoleon), aangevuld door het ‘Gesel- en worgbesluit’ van Willem I, Soeverein
Vorst. Dit stond er toen in de wet:
o Doodstraffen
o Tuchthuis (max. 20 jaar)
o Lijfstraffen
o Boete
- 1854 → afschaffing van de lijfstraffen en schavotstraffen
o Recht werd gesproken op het plein, openbaarheid van de rechtspraak. Dat was een belangrijke
communicatieve functie. Maar de tenuitvoerlegging van de sanctie (schavotstraffen) was ook
heel communicatief.
- 1860 → moratorium doodstraf (opschorting van het recht)
- 1871 → afschaffing van de doodstraf
- 1871 → introductie levenslange gevangenisstraf (die was er hiervoor niet)!
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 5
,1886 → Wetboek van Sr met 3 hoofdstraffen:
1. Gevangenisstraf (opzetdelicten, de eerste tijd cellulair (in cellen verdeeld))
2. Hechtenis (schulddelicten, door te brengen in ‘gemeenschap’)
3. Geldboete
Er zijn geen bijzondere strafminima meer! → Hoor je nu soms ook nog weleens iets over door bijv. de PVV. Wij
kennen nog steeds geen strafminima, alleen stafmaxima.
- Noties die aan het wetboek ten grondslag lagen:
o (Neo)klassiek, proportionele schuldvergelding;
o Humaan, zedelijke verbetering
o Levenslang nog mogelijk. Modderman zei hierover: dit moet gehandhaafd blijven, met bloedend
hart, want de maatschappij is nog niet klaar voor afschaffing.
▪ En kennelijk zijn we nog steeds niet klaar voor afschaffing…
Plus 4 bijkomende straffen:
1. Ontzetting van rechten (beroepsuitoefening etc.)
2. Verbeurdverklaring (nog steeds veel gebruikt)
3. Openbaarmaking uitspraak (komt weinig voor)
4. Plaatsing in een rijkswerkinrichting (in Veenhuizen staat deze nog, maar wordt niet meer gebruikt!)
o In onbruik geraakt en in 1999 uit de wet geschrapt
Plus 1 maatregel:
1. Opsluiting in een krankzinnigengesticht voor één jaar → dit is destijds puur uit pragmatisch oogpunt in
de wet gezet, omdat als iemand ontoerekeningsvatbaar is, dan volgt OVAR en misschien is hij o.b.v. de
psychische stoornis wel gevaarlijk en als dat zo was, dan kon hij o.g.v. de krankzinnigenwet toch worden
opgenomen (civiel recht). Dus de strafrechter zei dan OVAR en dan moest de civiele rechter alsnog
beslissen dat er sprake was van een psychische stoornis. Daarom hebben ze dit als een maatregel in het
Sr gezet!
o Deze maatregel kon (en kan nog steeds) door de burgerlijke rechter worden verlengd. Het stond
tot 1 januari 2020 in art. 37 Sr, maar staat nu in art. 2.3 Wet Forensische zorg (K. 32398 brengt
wijziging met zich mee).
Eerst hadden we de klassieke richting en daarna kwam de moderne richting. De klassieke richting was dat je een
delict had gepleegd, daar had je een bepaalde mate van schuld aan, daar stond een bepaalde strafduur voor en die
zat je gewoon uit. Je hoefde niet al te veel na te denken over: kunnen we nog iets doen met beperken van de
recidive, de samenleving beveiligen, etc.
Moderne richting
Dat er meer werd nagedacht over beperken van recidive en de samenleving beveiligen, etc. kwam tot stand in de
moderne richting. Vrij snel na 1886 kreeg de moderne richting veel meer invloed in het Sr. Dat wordt altijd wel
een beetje gekoppeld aan Lombroso (1876). Lombroso dacht namelijk dat je een geboren misdadiger kon zijn en
dat je ook aan uiterlijke kenmerken kon zien wie een misdadiger was (biologische aanpak van het opsporen van
de ‘misdadige mens’, bijv. d.m.v. schedelmeting etc.). Het idee dat je biologisch bepaald (gedetermineerd) kan
zijn om misdaden te plegen, is wel verder gegaan in de moderne richting.
- Er kwam ook aandacht voor de oorzaken → het was niet meer alleen de rationele keuzetheorie, maar dat
er soms ook biologische oorzaken waren. Daarna ging het verder, want het konden ook sociale oorzaken
zijn die maken dat je misdadiger wordt.
- Dat er heel erg gekeken werd naar oorzaken is juist weer heel erg utilitaristisch → je moet gewoon kijken
hoe we de samenleving moeten beschermen tegen misdadigers.
- Behandelen i.p.v. straffen.
Het utilitarisme krijgt invloed op het strafrecht. Niet zoveel dat, zoals in Zweden, de ontoerekeningsvatbaarheid
wordt afgeschaft, maar er komen allerlei alternatieven voor gevangenisstraf bij, bijv:
- De invoering van de voorwaardelijke veroordeling in 1915 → dat paste niet bij het hele klassieke denken
dat een straf moet volgen op een delict en dat die ook helemaal moet worden ingezeten.
- De voorwaardelijke in vrijheid werd ook in 1915 uitgebreid → na 2/3e en minimaal 9 maand.
o Dit werd gedaan om dat je dan eerder in vrijheid kon worden gesteld en dan heb je er ook nog
wat aan dat wanneer iemand zich niet houdt aan de voorwaarden, dat daar nog een beetje mee
kan spelen. Want als iemand helemaal klaar is met de straf, dan kun je niet meer ingrijpen en
bijsturen, dus dit is voor de bescherming heel gunstig!
- Daarnaast zijn er maatregelen ingesteld in 1928 ter beveiliging → TBS
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 6
, o En bewaring van gewoontemisdadigers 1929 (maar die is nooit inwerking getreden)
In de voorwaardelijke in vrijheidstelling en de voorwaardelijke veroordeling zit al een beetje een maatregel denken
in, in het kader van de straf. Het is toch vooral gericht op doelen die je hoopt te halen in de toekomst en dat is iets
wat bij een maatregel per definitie het geval is en binnen de straf eigenlijk ook steeds meer plaats krijgt.
- Want wat wil je met een voorwaardelijke veroordeling? → Je moet je aan voorwaarden houden en als je
dat niet doet, dan moet je weer naar de gevangenis. Je geeft de verdachte nog een soort van ‘kans’ en
zolang hij die grijpt hoeft de straf niet tenuitvoer gelegd te worden.
Het eerste gedeelte van HC 2 gaat nog over stof van HC 1, daar heb ik het dan ook bijgevoegd.
Straf en maatregel
Willem Pompe (1921) heeft voor WOII zijn proefschrift geschreven over het verschil tussen straf en
beveiligingsmaatregel (destijds opsluiting in krankzinnigengesticht) (dit was dus voordat de tbs werd ingevoerd).
Hij zei de verschillen zijn als volgt:
Straf Maatregel
Leedtoevoeging is beoogd Leedtoevoeging is niet beoogd → je probeert wel een
doel te bereiken in de toekomst, namelijk beveiliging
van de samenleving, en dat je daar middelen voor moet
gebruiken die leed toevoegen (bijv. opsluiten en je
hele ziel blootgeven bij tbs) is niet beoogd.
Heeft een ethische kleur Heeft geen ethische kleur → meer utilitaristisch, want
we proberen meer een nuttig doel te bereiken.
Centraal staat de daad → vergelding, heeft te maken Centraal staat de dader → de dader is de reden dat je
met de ernst van het delict. een maatregel oplegt. Gevaarlijk voor een delict in de
toekomst, hoeft niet per se gericht te zijn op een daad
in het verleden (is bij tbs wel zo, want daarbij is het
belangrijk dat je weet wat iemand in het verleden heeft
gedaan, en angst dat hij het weer gaat doen). De
gevaarlijkheid van de dader is de grondslag voor de
maatregel en niet het feit dat je een daad hebt
gepleegd.
De rechter is niet afhankelijk van deskundigen De rechter is wel afhankelijk van deskundigen → je
moet iets over de gevaarlijkheid van de dader zeggen
(+ psychische stoornis van dader).
- Het is niet zo dat vanaf 1928 in de wet stond
dat er een deskundige geadviseerd moest
hebben aan de rechter om tbs op te leggen, dat
is pas in 1988 in de wet gezet. Maar Pompe
vond het dus al voordat tbs in de wet werd
gezet, dat het een voorwaarde moest zijn.
Straf wordt gelegitimeerd door wat er in het verleden Algemeen belang, maar ook het individueel belang
gebeurd is. De straf moet er aan proportioneel zijn. legitimeert de maatregel → Als iemand maar
gevaarlijk blijft, dan kan een maatregel voortduren en
voortduren, is dat eigenlijk wel legitiem om iemand zo
lang van zijn vrijheid te beroven?
Ontwikkeling maatregelen
- Art. 36b Sr → onttrekking aan het verkeer (vernietiging van gevaarlijke voorwerpen +/- 1850) = als je
iemand met een mes hebt gestoken, dan wordt dat mes ook vernietigd als gevaarlijk voorwerp.
- Art. 2.3 Wet Forensische Zorg (Wfz) → plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis (1886)
- Art. 37a Sr → Tbs (1928)
Je ziet nu dat het een hele tijd stil was in nieuwe wetsartikelen, en daar komt na de WOII verandering in. Je ziet
ook dat er dan een hele andere visie komt op vrijheidsbenemende straffen. Hier worden we weer veel meer
repressief en heel erg ‘veiligheidsdenken’ komt in ons Sr steeds nadrukkelijker naar voren. En vanaf dat moment
wordt er ook weer gedacht aan nieuwe maatregelen, ook vermogensrechtelijke maatregelen:
- Art. 36e Sr → ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel (1993) = hier worden we weer veel
meer repressief en heel erg ‘veiligheidsdenken’ komt in ons Sr steeds nadrukkelijker naar voren. En vanaf
dat moment wordt er ook weer gedacht aan nieuwe maatregelen.
Gemaakt door Myron de Wolff. Niet doorsturen! 7
