Moderne letterkunde 1
Tentamen
Take-home tentamen met inzicht- en verwerkingsvragen. Je hebt er 8 dagen voor
Vragen zijn goede voorbereiding op tentamen
Weekoverzicht
Week 1 – inleiding, de vroege negentiende eeuw
- Eén voet in de Verlichting, één voet in de Romantiek
- Begin van de Romantiek: gevoeligheid
- Heldenmoed + huiselijkheid
- Nationalisme (historiek, Nederlandse Identiteit)
- Zorg over moreel verval, nadruk op vaderlandse deugden
- Genootschappen, Tijdschriften
Primaire teksten: Kort verhaal Het jawoord, De overwintering op Nova Zembla
Week 2 – romantiek
- Ontwikkeling vaderlandsliefde.
Fase 1: In achttiende eeuw vooral het idee dat burgers een patriottische plicht hadden en
voor elkaar moesten zorgen. Vaderlandsliefde verbonden aan Verlichtingsidee: samen
bereik je meer dan in je eentje
Fase 2: Herder: verschillen tussen naties op basis van cultuur, m.n. taal.
Taalgemeenschappen verdienen een eigen natie (een taal een volk een staat). Romantisch
realisme
Fase 3: verheerlijking eigen staat, neiging om eigen taal en natie boven anderen te stellen
romantisch nationalisme
- 1815: koninkrijk der Nederlanden, na Napoleon-periode. Noord + Zuid
- Natiestaten op zoek naar legitimatie. Hierin had de literatuur en cultuur en de geschiedenis een
belangrijke rol (musea, standbeelden, uitgaven historische edities etc.)
- Ontwikkeling neerlandistiek
- Bedenken welke teksten de Nederlandse volksziel karakteriseerden (literatuurgeschiedenissen
en bloemlezingen, nieuw genre biografie), zoektocht naar eigen volksaard, nationale identiteit
Historiezucht: interesse in de eigen geschiedenis, ook familiegeschiedenissen
- Mythes om de natie te legitimeren en nationaal gevoel op te wekken: Coster, Muiderkring
- Historische roman: historische roman gefictionaliseerd, voorbeeld Walter Scott
- Vlaamse Beweging
Primaire tekst: De leeuw van Vlaanderen
Week 3 – realisme
Romantiek:
o Vaderlandsliefde
o Escapisme
o Sublieme (natuur, vriendschap)
o Verbeelding en gevoel
, o Romantiek heel veelzijdig, daardoor soms lastig te definiëren
Overgang naar realisme
o Discipelen Bilderdijk: Beets, Kneppelhout
o Tijd en ruimte veel kleiner, dialogen
o Waarheidsgetrouw
o Humorcultus
Ironische houding verteller
Lezer met de neus op de feiten
Andere functie humor dan in romantiek: daar meer een ontsnapping
o Functie: niet meer aankweken vaderlandsliefde, maar lezer spiegel voorhouden
o Belangrijk om te bedenken: wat is nu de les die uit de tekst spreekt?
Primaire tekst: Camera Obscura
Week 4 – impressionisme, Tachtigers
Roerige tijd van maatschappelijke tegenstrijdigheden: armoede maar ook innovatie
Amsterdam
Te weinig vernieuwing in de NL literatuur
Voorbeeld van het buitenland (FR, EN)
Tijdschriften gesloten voor vernieuwing
Verwey, Kloos, Perk (mythisch figuur), Gorter
Poëtica, literatuuropvattingen
o Zie ppt
o Nieuwvormingen: neologismen of woordkunst
o kunst is op de kunst gericht (l’art pour l’art), niet op het publiek. Heel anders dan eerdere
literatuur (altijd met functie naar lezer)
geen spiegelfunctie meer, geen vaderlandse helden meer, niet overdragen van
boodschap
o Kunstenaar trekt zich terug in ivoren toren: kunstenaar heeft een gave
o Ook critici zouden een bepaalde gave moeten hebben
o Literatuur wordt autonoom systeem, los van andere domeinen in de maatschappij (politiek,
religie, sociale klasse)
o de natuur is de bron, liefde het onderwerp
op zoek naar sensatie, zintuigelijk. natuursensatie brengt een gevoel teweeg:
natuurbinnenwereld, natuur + gevoel
vrouwfiguur
o gaat uit van het individuele, het subjectieve
allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie
individuele ervaring, niet iets algemeens want dat is plat
de ervaring van de kunstenaar is leidend
o nieuwe beeldspraak
vaak niet afgemaakt, veel wordt aan de suggestie overgelaten
visueel gericht (schittering, goud en zilver) maar ook andere zintuigen
neologismen voor individuele sensatie
o herontdekking van het sonnet
lijkt in tegenspraak, maar het sonnet was de perfecte vorm voor de vrije emotie volgens
de Tachtigers
, o verwantschap met impressionisme in de schilderkunst
één moment, weergeven van een kleine impressie van een ogenblik
Manifestatie in literaire veld:
o Genootschap
o Tijdschrift de nieuwe gids
o Bundel grassprietjes
o Julia
Gezelle geen Tachtiger, maar had er wel wat van weg
o Sterk godsbesef
o Gemeenschappelijkheid (niet individualisme)
o Natuur
o Autonome literaire, Vlaamse traditie. Los van normatieve poëtica (uit Frankrijk)
Primaire tekst: bloemlezing Gezelle
Week 5 – naturalisme in proza
Herwaardering natuur na realisme bij Gezelle en impressionisme
Ongeveer tegelijk met stroming van Tachtig
Veel Tachtigers schreven naturalistische romans
Wegbereiders: Jan Cremer (meestal onder realisme beschouwd, maar werkelijkheid van de eeuw
wel rouw laten zien. Fabriekskinderen), Multatuli (Max Havelaar: minder mooie kanten van
situatie in Indië), Conrad Busken Huet (criticus, naturalistiche elementen in werk, m.n. roman
Liedewijde)
o Multatuli en Busken Huet: geloofstwijfel in hun werk
Ontkerkelijking door wetenschappelijke ontwikkeling
Nieuwe stroming door die wetenshap: naturalisme. Experiment uitgevoerd, romanpersonages als
proefpersonen
Invloed positivisme: objectief vaststelbare feiten
Determinisme: bepaaldheid, onomkeerbaarheid door ras, milieu, moment
Fatalisme: het loopt altijd slecht af
Vlaanderen: Vlaamse Beweging beperkt naturalisme
Primaire tekst: De stille kracht
Week 6 – symbolisme
Gemeenschapskunst (kunst voor de gemeenschap, interactie met andere kunstdisciplines)
Van nu en straks
o Gericht op toekomst, Europa
o Brussel
o Interdisciplinair
o Opsplitsing Tachtigers
o Socialisme
o Symbolisme en gemeenschapskunst
Symbolisme
o veel gemeenschappelijk met Tachtigers, bv. kunst voor de kunst en individualisme, ivoren
toren
o Symbolen
o Metapoëzie (witte vlakken: lege pagina. Zoals sneeuw)
, o Streven naar synesthesie (verband tussen buiten en binnenwereld, natuur en innerlijk)
Primaire tekst: bloemlezing Leopold, artikel Dorleijn
Week 7 – Avant-garde
Expressionisme, dadaïsme, kubisme, futurism etc.
Maatschappelijke veranderingen optimisme & pessimism
Avant-Garde
o autonomisering van literatuur
o Breuk met het verleden
o Anti-mimetisch
o Focus op de taal zelf
o Anti-individualistisch
o Anti-esthetisch
Tijdschriften
Avant-garde (Eerder gesitueerd, experimentelerradicale vernieuwing, breuk met voorgaande
kunst. groepsvorming, invloed beeldende kunsten, vooral poëzie, vooral jaren ’10 en ’20) vs
modernisme (meer evenwicht tussen vernieuwing en traditie, minder radicaal. meer
intellectualistisch en individualistisch, wat later gesitueerd: jaren ’30, vooral proza)
Modernistische roman
Primaire tekst: bloemlezing Van Ostaijen
