Het gezin centraal
Het jeugdstelsel heeft de volgende vier categorieën
1. Pedagogische gemeenschap
2. Gemeentelijke basisvoorzieningen
3. Vrij toegankelijke jeugdhulp, vaak in gebiedsgerichte teams
4. Specialistische hulp (zoals jeugd-ggz, hulp aan LVB-jeugd en hun gezinnen, jeugdzorg met verblijf)
Hoofdstuk 1 Gezinshulpverlening: doelgroep, doelen en varianten
1.2 Doelgroep: de gezinnen en hun vragen
De draagkracht van het gezin is niet groot genoeg om de draaglast aan te kunnen. De verstoring in de
balans ontwricht het gezin en bedreigd de gezonde ontwikkeling van de kinderen.
Gedragsproblemen worden globaal gecategoriseerd in externaliserende en internaliserende
gedragsproblemen. Extern: het gedrag van het kind leidt tot botsing met zijn omgeving en de gelde
sociale of maatschappelijke regels en normen. Intern: het kind heeft zelf de meeste hinder van de
gedragsproblemen, denk aan angst, depressie, dwangmatigheid, onzekerheid, verdriet en rouw. Het
gedrag hoeft niet perse de oorzaak te zijn van de gezinsproblemen maar kan wel vaak de aanleiding
zijn om hulp te zoeken.
Risicofactoren zijn gebeurtenissen en omstandigheden die het gezinsleven nadelig beïnvloeden en
die bij kunnen dragen aan het ontstaan en onderhouden van opvoed- en opgroeiproblemen.
Beschermende factoren versterken de draagkracht van een gezin en reduceren de kans op escalatie
van problemen.
1.2.4 Kindkenmerken
- Gedragsproblemen
- Beperkingen
- Problematische gehechtheid
- Levensgebeurtenissen
Beschermende kindfactoren: bijvoorbeeld autisme maar wel heel intelligent maakt meer
kans om sociale vaardigheden te leren en te redden in de samenleving dan een autistisch
kind met beperkte verstandelijke vermogens.
1.2.5 Ouderkenmerken
- Ziekte of handicap
- Psychiatrische aandoening en verslavingsproblematiek
- LVB
- Intergenerationele overdracht (probleem uit eigen opvoeding/opgroeien meenemen en aan
kinderen overbrengen door geen goed voorbeeld gehad te hebben)
Beschermende ouderfactoren: partner die kan steunen, positieve eigenschappen, netwerk
1.2.6 Gezinskenmerken
- Eenoudergezinnen
- Scheiding
- Migranten gezinnen
Beschermende gezinsfactoren bij scheiding/ éénoudergezinnen: harmonie tussen ouders, goede
omgangsregeling of ouderschapsplan, goed sociaal netwerk.
Beschermende gezinsfactoren bij migranten: gemeenschapsgevoel, familie, sociaal netwerk,
geloofsgemeenschap, goede opleiding, gezondheid, baan, inkomen.
1.2.7 Omgevingsfactoren
- Sociaaleconomische status
- Werkloosheid
- Armoede
- Huisvestingsproblemen
- Slecht onderwijs
- Wonen in een buurt met veel verval en criminaliteit
Beschermende omgevingsfactoren: overheidsacties, laagdrempelige hulp, scholen
Samenvatting Gezin Centraal JvZ 1
,Achterstandswijken zijn wijken of buurten waar sprake is van hoge werkloosheid, een laag gemiddeld
inkomen, relatief veel armoede, slechte huisvesting, verpaupering en veel overlast en criminaliteit
Straatcultuur is een min of meer antimaatschappelijke jongerencultuur met eigen normen, waarden,
gewoonten en taal. Verzet tegen de gevestigde orde vormt een belangrijk onderdeel van de
straatcultuur.
Kwetsbare gezinnen: gezinnen die te maken hebben met minstens vijf risicofactoren die het
functioneren van het gezin nadelig beïnvloeden.
Multiprobleem gezin: complexe problemen, kampen naast de opgroei en opvoedproblemen met tal
van andere nadelige omstandigheden. Hebben minstens één probleem op alle vier de kenmerken. Er
is ook sprake van een verstoord, conflictueus sociaal netwerk.
1.2.9 Hulpvragen
- Opvoeding en communicatie
- Samenwerking tussen de ouders
- Gedragsproblemen bij de jeugdige
- Omstandigheden in de omgeving van het gezin en in hun sociale netwerk die van invloed zijn op het
dagelijks leven van het gezin en het functioneren van de ouders en de jeugdige.
(burenruzies/familieproblemen)
1.3 doelen van gezinshulpverlening: gedragsverandering en empowerment
De bedoeling van ambulante gezinshulpverlening is het gezin te helpen die neerwaartse spiraal te
doorbreken, de balans tussen draagkracht en draaglast te herstellen en zo de regie over het leven
weer geheel te vinden.
De balans herstelt zich als er sprake is van concrete, aantoonbare en duurzame gedragsverbetering in
het gezin. Duurzame gedragsverbetering hangt samen met het begrip empowerment. Dit ontstaat als
de gezinsleden de kracht in zichzelf én in hun sociale omgeving weten te vinden om hun leven, met
alle tegenslagen en beperkingen die erin voorkomen, zelfstandig aan te kunnen.
1.4 enkelvoudige ambulante gezinshulpverlening
Dit is de ambulante jeugd- en gezinshulp die niet gecombineerd wordt met een andere vorm van hulp
of zorg aan een gezin. Als de hulp gestructureerd, planmatig en doelgericht is, draagt dat bij aan
de effectiviteit van de hulp. Vooral als coach door de juiste vragen te stellen en de gezinsleden te
stimuleren op een constructieve wijze naar hun toekomst te kijken.
1.5 meervoudige jeugd- en gezinshulp: werken volgens 1Gezin1Plan
De hulp aan deze gezinnen was voorheen gefragmenteerd, de zorgverleners vaart zijn eigen koers op
het terrein waarop hij expert is en trekt zijn eigen plan. Zo moet het gezin meewerken aan
losstaande plannen, terwijl de problemen nauw met elkaar verbonden zijn. Nu is er geïntegreerde
hulp, er is sprake van samenhang tussen de verschillende vormen van hulp en zorg die aan een gezin
verleend worden. Hierbij hoort het opstellen van een gezamenlijk geïntegreerd gezinsplan waaraan
elke bij een gezin betrokken hulpverlener en instantie zich verbindt en dat de basis vormt voor
afstemming en samenwerking met het gezin en elkaar. Samenwerken met gezinnen op basis van
partnerschap, dus het besef bij hulpverleners dat het de gezinsleden zijn die hen betrekken bij hun
gezinsleven en niet andersom.
1. Professionals overleggen altijd mét de cliënt en niet over ze.
2. Het gezin is eigenaar en opsteller van het gezinsplan. Hun doelen zijn leidend.
3. Cliënten beslissen (mee) over de in te zetten hulp en zorg.
4. Professionals ondersteunen het gezin om steun uit het sociale netwerk te mobiliseren ten
behoeve van het gezinsplan.
5. Professionals leggen de focus op competenties, krachten en successen van gezinsleden en
hun context.
Dit kan alleen wanneer de veiligheid van kinderen of ouders kan gewaarborgd worden. Op het
moment dat dit niet zo is kan de noodzaak tot hulp op basis van dwang en drang ontstaan. Dit is
opgelegd door de kinderrechter. Gedwongen hulp of bemoeizorg zal alleen succesvol kunnen zijn als
de samenwerkingscrisis die drang en dwang kunnen veroorzaken, overwonnen wordt door de
hulpverleners en de cliënt.
1.6 gezinshulpverlening bij jeugdhulp met verblijf
Denk aan pleeggezinnen, crisisopvang, residentiële opvang en behandeling, gesloten
verblijfsvoorzieningen en verblijfsvormen die een gezinssituatie nabootsen zoals gezinshuizen,
Samenvatting Gezin Centraal JvZ 2
,zorgboerderijen en logeergroepen. Ook zijn kamertraining en begeleid wonen vormen van jeugdhulp
met verblijf. Vaak niet permanent, dient om de belasting van een gezin te verlichten of een crisis te
voorkomen. Hulp met verblijf is gezinsgecentreerd als partnerschap het belangrijkste kenmerk is
van de relatie tussen de hulpverleners en de ouders. Er is een vertrouwenspersoon gedurende het
hele traject, de trajectbegeleider. Dit houdt in dat hij zorgt voor een goede afstemming van hulpvraag
en hulpaanbod ten opzichte van de gezinsleden en de pedagogisch medewerkers en eventueel
andere bij het gezin betrokken professionals. Hij ziet erop toe dat de hulp die geboden wordt met
elkaar samenhangt en dat in de hulp het gezin centraal staat.
Driestappenplan bij het bepalen van de uitkomst van residentiële hulp, perspectief van de jeugdige
1. De mogelijkheid onderzoeken van terugkeer naar huis. Het vertrouwen in de toekomst, het geloof in
eigen kunnen en het gevoel van competentie van zowel de ouders als de jeugdige is toegenomen.
2. Roldifferentiatie en zelfstandigheid, doelstelling om ouders en kind te helpen met zoeken naar een
weg om te accepteren dat hun relatie op een andere manier gestalte zal krijgen dan volledige
terugkeer naar huis. Roldifferentiatie: de erkenning dat ouders altijd ouders blijven, maar in een
andere rol dan die van opvoeder.
3. Een alternatief thuis, omstandigheden die constructief contact tussen de jeugdige en zijn
ouders onmogelijk maken.
De functie van een jeugdgeneralist of een professional in een Jeugd- en Gezinsteam bestaat globaal
uit drie rollen.
Aannemer: adviseren en verbinden, versterken van het beroep op informele zorg, mobiliseren van
sociale veerkracht
Coach: kortdurende ondersteuning, coachen van gezinnen
Coördinator: inschakelen gespecialiseerde hulp, (mede)coördineren van integrale hulp aan een
gezin.
Samenvatting Gezin Centraal JvZ 3
, Hoofdstuk 2 Basisattitude en werkzaamheid
2.1 twee pijlers: vraaggerichtheid en gezinsgerichtheid
1e pijler: vraaggericht werken
Heeft vooral betrekking op de attitude van de hulpverlener en de visie op cliënten.
De hulpverlener neemt behoeften, de wensen en de krachten van de cliënt als uitgangspunt. De
hulpvraag van het gezin staat centraal in de dialoog tussen de ervaringsdeskundigheid van de cliënt
en de professionele deskundigheid van de gezinshulpverlener. Cliënt ervaart grote mate van regie.
De attitude is de manier waarop een hulpverlener zich tot zijn cliënten wil verhouden. Dus de wijze
waarop een hulpverlener zijn cliënt benaderd.
2.2 vraaggerichtheid en participatie
Raad voor de Gezondheidszorg: vraaggerichte zorg is een gezamenlijke inspanning van patiënt en
hulpverleners, die erin resulteert dat de patiënt hulp ontvangt, die tegemoetkomt aan zijn wensen en
verwachtingen, die tevens voldoet aan professionele standaarden. Denk bijvoorbeeld aan het PGB, de
subsidie die mensen van de overheid krijgen om naar eigen inzicht hulp te organiseren en in te kopen
voor zichzelf of familieleden.
Vraaggericht werken & basisattitude
Het begrip vraaggericht werken vraagt een bassiattitude van hulpverleners die de wensen, behoeften
en de eigen kracht van een cliënt of gezin centraal stellen. Dit gaat verder dan alleen de ouders
betrekken bij de hulp (gaat erom dat je samenwerkt met de cliënt, en je cliënten helpt zichzelf te
helpen door het bevorderen van probleemoplossende competenties van de cliënt.
Participatie: de cliënt wordt erkent als eigenaar, participant van zijn hulpverleningsplan en wordt een
grote mate van zeggenschap toegekend. Het middel participatie en zeggenschap in het hulpproces
dient het doel van zelfsturing en zelfredzaamheid van de cliënt die de hulpverlener uiteindelijk
overbodig maken.
Participatieladder Modellen in verantwoordelijkheid
9 geheel bepalend Gezinsgecentreerd
8 sterk bepalend
7 partnerschap Gezinsgericht
6 participerend
5 betrokken
4 geraadpleegd Gezinsverbonden
3 volledig geïnformeerd
2 onvolledig geïnformeerd Professional gecentreerd
1 gemanipuleerd
De ladder hierboven toont negen participatieniveaus van cliënten die in de context van jeugdhulp
gestalte kunnen krijgen. Het laagste niveau betreft hulp waarin cliënten totaal geen zeggenschap
hebben.
De vraaggerichte en gezinsgerichte vorm van jeugdhulp met verblijf kent cliënten een hoge mate van
participatie toe. Het is hulp waarin ouders gestimuleerd worden hun ouderlijke verantwoordelijkheid
gestalte te geven. Hulp die als doel heeft de krachten van ouders en gezinnen te benadrukken, de
ouderlijke competenties te versterken en ouders te ondersteunen bij het benutten van hun sociale
netwerk (vraaggerichte hulp bevindt zich op een hoog niveau, minimaal niveau 6).
2.3 kenmerken van vraaggericht werken
1. De hulpvraag centraal
- De cliënt formuleert zijn behoefte in de vorm van een hulpvraag.
- Op deze hulpvraag wordt de hulp afgestemd (de hulpvraag bepaald de koers).
- Deze vraag wordt samen met de hulpverlener opgesteld na een periode waarin de vragen en
klachten van een cliënt zijn toegelicht (samen de vraag formuleren/concretiseren).
2. Samenwerking en dialoog
- De hulpverlener en cliënt werken samen als partners op basis van gelijkwaardigheid.
- Gezamenlijke inzet om het beoogde doel te kunnen behalen.
- De dialoog is gericht op de doelen en aanpak (alles in samenspraak).
Samenvatting Gezin Centraal JvZ 4
