Hoorcolleges Media en Maatschappij
Hoorcollege 1: introductie: hoe, wat, waarom?
Inleiding
De wisselwerking tussen media en maatschappij; hoe media ook een manier is om aan de
ene kant macht uit te dragen, maar ook om je daartegen te verzetten. Transmedia =
verhalen vertellen in digitale tijdperk. Hoe verandering digitalisering bijdraagt.
Hassler-Forest schreef een kritisch essay op the Lion King ‘The Lion King is a fascistic story.
No remake can change that.’, wat hij een onherroepelijk narcistisch verhaal / een
fascistische ideologie vond. Als je iets uitspreekt wat populair en onschuldig / vermaak is,
daar schrikken mensen van omdat we niet gewend zijn om te praten over populaire media
als een onderdeel van de politieke ideeën en macht. Terwijl we leven in een wereld waarin
heel veel wordt ingevuld, juist door politieke macht.
Waarom kritische mediatheorie?
We besteden veel tijd aan schermen en media, maar weinig tijd op het nadenken en kritisch
nadenken over wat het media met ons doen. We gebruiken het gewoon, en we beoordelen
deze dingen op basis van ‘vind ik het leuk of niet’, terwijl we niet nadenken over wat het
betekent voor ons en de wereld.
Het boek ‘critical theories are concerned with how the …’ Het hele boek is opgebouwd met
het idee dat de reden waarom we kritische kritiek toepassen, is dat we daarmee beter leren
begrijpen hoe sociale relaties van de media ingebed zijn in macht. Als je macht terug brengt
= jouw vermogen om iemand anders te laten doen wat jij wilt.
blz 7 ‘Critical theories offer ways of developing a detailed understanding of the relationship
between meaning and power. This relationship is the business of professional
communication’.
Communicatie gaat altijd over de relatie tussen betekenis en macht; wat doen journalisten?
Welk plaatje hoort daarbij? Welke ideeën worden daarbij geïnterpreteerd?
Twee centrale begrippen voor dit hele vak: de relatie tussen betekenis en macht
1. Betekenis (maatschappij is complex …)
2. Macht
Als er betekenis op mij afkomt; hoe oefenen die macht op mij uit? Kan de macht betekenis
op mij overbrengen?
Macht en betekenis in media (blz 3/4):
1. Representatie
2. Identiteit
Macht/betekenis krijgt vorm door, geven invulling aan wat de relatie tussen macht en
betekenis inhoudt:
1. Ideologie: een systeem van ideeën en waarden, en daaruit voortvloeiend: een
wereldbeeld. Liberalisme is een ideologie, want als je liberaal bent dan is jouw
wereldbeeld bepaald door een idee van persoonlijke verantwoordelijkheid. Dus het
idee dat je arm geboren wordt, is het aan jou om extra hard te werken en daar is
niemand verantwoordelijk wordt. Je hebt geen recht op extra hulp, want je bent
1
, liberaal. Een heel idee van systemen en ideeën van het wereldbeeld. Ideologie zit
diep.
2. Hegemonie: een model voor het verkrijgen en behouden van macht op basis van
overtuiging (vanzelfsprekenheden). Om macht te begrijpen, wat wordt uitgeoefend op
overtuigingskracht. Degene met het beste verhaal, ga jij op stemmen omdat jij
diegene het meeste gelooft. Macht verschuift hierin, omdat ideeen nieuw zijn die
steeds anders vanzelfsprekend worden. 10 jaar geleden was zwarte piet goed, maar
nu is het heel anders.
3. Discours: de concrete vormen waarin betekenis op een systematische manier wordt
gedeeld en uitgedragen.
Vb: disneyprinsen. Als je een meisje bent, ben je hiermee opgegroeid. De disneyprinsessen
zijn namelijk een van de winstgevende media essenties die er bestaat; het is divers, veel
identiteiten; maar toch hebben ze meer met elkaar gemeen dan dat ze met elkaar
verschillen. Het vertelt dat dit allerlei rollen zijn die je kunt spelen; het is een bepaalde
leerschool voor meisjes en ze gaan bepalen welke prinses ze willen zijn. ‘Ik ben belle, want
ik houd van lezen’. De rollen worden op die manier gekeken en in het leven van die kinderen
verwikkeld. Kinderen gaan zich kleden als deze prinses (discours); wat dus een mega grote
business is. Deze kinderen spiegelen zich letterlijk als deze prinsessen van de media.
Ideologie wordt dus ingevuld aan de hand van de rollen van deze prinsessen. Hierbij zien we
ook dat heteroseksualiteit een norm is; dat wereldbeeld krijg je mee vanuit disney wereld.
Als je dit terugkoppelt naar betekenis en macht, gaat het niet alleen om een verhaal
vertellen, maar naar het communiceren van een wereldbeeld waarin een duidelijke
hierarchie in zit. Waarin sommige mensen/dieren aan kop staan, en anderen moeten
gehoorzamen. (dit zie je ook bij de Lion King, waarin de aap en leeuw op de rots staan). Je
ziet ook dat mensen die het wereldbeeld willen veranderen, zijn slecht en zijn bezig met hun
eigen zaakjes en hypocriet. -> we moeten dus niet luisteren naar mensen die het bestaande
systeem willen veranderen, maar we moeten de koning altijd blijven volgen. We moeten ons
als publiek niet bemoeien met hoe de wereld is georganiseerd, en we moeten ons erbij
neerleggen dat we moeten gehoorzamen.
We zien ook veel verandering; jongere meisjes willen ook stoere vrouwen als voorbeeld ipv
alleen prinsessen. Er zijn ook meer stoere vrouwelijke actiehelden, maar dit levert ook debat
op. Captain Marvel was de eerste film waarin de vrouw een hoofdpersoon was van
de 20e films die ze hadden. Sommige mannen vonde dit niet leuk, omdat ze vonden
dat de vrouw te weinig lachtte. Ze hadden de plaatjes bewerkt naar een vrouw die
meer lacht; want mannen vinden dit het idee van een vrouw. De actrice zag dit, en
die plaatste foto’s van vrouwen die ook niet lachte en zij ging plaatjes bewerken van
mannen die meer gingen lachen! Dus afhankelijk van wie je bent, wordt er macht op
je uitgeoefend op hoe je bent.
Bij etniciteit is een vergelijkbaar probleem. Want het blijkt dat onze media een ‘witte’ wereld
is, waarbij veel blanke mensen spelen. Kijk bijvoorbeeld bij Lord of The Rings; macht is
verdeeld obv etniciteit en diversiteit. Hierin heb je een groep witte mannen die de wereld
gaat redden, en waarin de witste mensen ook de beste mensen zijn. Je ziet dat de
slechteriken zwarte en donkere mensen zijn, met beestachtige trekken. Dit is racistisch dat
in dit verhaal inzit, en die we onbewust meekrijgen. Vooral zwarte mannen werden
geassocieerd met beestachtige kenmerken en die vrouwen bedreigen.
2
,Omdat we weinig diverse representaties zien, was de Black Panther een contrast en
belangrijke film, omdat hier zwarte mensen als helden en populair worden gezien. Dit was
bijzonder omdat de zwarte mensen zich realiseerden dat witte mensen zich altijd zo voelde,
waarin mensen zoals ‘ik’ als held worden gezien en mijn identiteit als erkend wordt gezien.
Dat is de kracht van identiteit en representatie.
Organisatie van mediamacht:
1. cultuurindustrie. Black Panther is een cultuur van de industrie. Wat zou je denken dat
cultuur zou moeten zijn? Het delen van betekenis. Cultuurindustrie geeft vorm aan
mediamacht.
2. Professionele communicators; mensen die met media werken en nieuws
presenteren, maar ook die scripts schrijven die proberen die betekenis over te
dragen om belangen over te dragen. Je kan je hierbij voorstellen dat deze mensen
veel macht hebben om mensen te beïnvloeden.
In Nederland zie je deze communicators ook veel bij Talkshows, zonder dat deze mensen
worden bekritiseerd. Daardoor gaan mensen van alles geloven wat er wordt gezegd. Er zijn
bijvoorbeeld mensen die op tv zeggen van ‘Corona bestaat niet, en is een complot’.
Gastspreker begint te zeggen dat als je de Coronacijfers vergelijkt met de griep, dan zie je
dat het net zoiets is als de griep. De interviewer zegt dan dat zij het niet toe staat, en dat hij
dit niet mag zeggen omdat de vrouw wilt dat dit niet op tv wordt gezegd. Hier zie je, obv het
boek, ‘populations are easiest…’. Bevolkingen zijn makkelijker te managen als zij mee willen
doen met de heersende machtsrelaties. Goede politici, journalisten en communicatoren
snappen dat elke betekenis onderdeel is van een machtssysteem; sluit ik me erbij aan of ga
ik me er tegen verzetten?
Politici gebruiken media om hun kiezers te verkrijgen en zo haar positie te versterken. Zo’n
filmpje gaat om wat ze hebben bereikt dit jaar. De manier waarop deze vrouw het heeft
gemaakt, is leuker en gaat om een speelse manier, omdat het effectief is maar het werkt ook
als een stukje entertainment. 2 jaar later werd haar partij dus ook herkozen.
‘Nation states ...;’ Landen creëert je identiteit. Natiestaten hebben enorme bevolkingen
omgevormd tot collectieve identiteiten, waarin massamedia een enorme rol in speelden.
Radio zorgde voor een gelijk gevoel voor burgers door het hele land. Vb zijn die
relschoppers met corona waarover wordt gezegd ‘Deze rellen zijn ‘onnederlands.’ wij doen
dit niet. Wij, nederlanders, zijn verstandig en rustig.’ Dit is een collectief beeld uitbrengen.
Maar in onze eeuw hebben we een verschuiving gezien: van massacultuur (beste
nederlanders) → naar participatiemaatschappij (actief besluiten met elkaar delen). Het boek
schrijft dat de cultuurindustrie vroeger onze participatie probeerde te beperken, maar
tegenwoordig wordt deze participatie gestimuleerd om zelf bij te dragen en content te
produceren. Wie is de Mol of Heel Holland Bakt is massamedia producten, die iedereen op
dezelfde manier bekijkt, maar waar we niet wezenlijk aan bijdragen. Maar op het internet is
dit anders. Alle verschillende media platforms nodigen ons uit om dingen zelf te maken en
dingen te delen. Tiktok is hier een groot voorbeeld van nu; steeds meer mensen voegen een
extra zangstem toe aan een liedje. Vroeger kon dit niet natuurlijk niet vanuit het idee van
participatie, maar tegenwoordig wel omdat zoveel mensen mee gingen doen en hun eigen
versie ervan gingen opnemen. → de inhoud van onze media is dus steeds minder van
professionele communicators, maar steeds meer inhoud wordt gemaakt door amateurs en
iedereen op platformen. Die connectie tussen cultuur en media zijn vragen die mensen ons
stellen; hoe beargumenteer je wat iets betekent? is de vraag van dit boek.
3
, Week 2: Betekenis, representatie en macht H1-2
Hoofdstuk 1: Meaning, representation and power
In de 20e eeuw staat communicatie centraal in de ontwikkeling van de maatschappij, cultuur
en politiek. Communicatie is vastgebonden aan de media.
- Betekenis is een belangrijke onderdeel van communicatie
- Communicatie speelt een rol in het vormen en onderhouden van sociale relaties
Betekenissen zijn bronnen dat we gebruiken om onze identiteiten te generaliseren, met
groepen te onderhandelen en onszelf een plek geven in een sociaal milieu. Betekenissen
zijn nooit vast, maar kunnen worden hermaakt en vervormd door de mens. Betekenissen
veranderen door het proces van communiceren - waarnemen, ontvangen en decoderen;
doorgeven, verspreiden en encoderen - gebaseerd op transacties tussen mensen. Elk
individu speelt een rol in het maken, hermaken en doorgeven van betekenissen. En
betekenis zit gemengd met menselijke relaties. Betekenis en relaties zijn niet vaststaand,
maar kunnen beide veranderen. Betekenis is afhankelijk van een bepaalde plaats en tijd.
The power to influence meaning making
Macht is cruciaal bij het produceren en overbrengen van betekenis. Macht = het vermogen
om in interactie met anderen te krijgen wat jij wilt (blz 15). Dus het vermogen dat jij in staat
bent om anderen te overtuigen om te doen wat jij wilt, dan heb jij macht over hen. We zijn
voortdurend bezig met allerlei vormen van onderhandeling, die uiteindelijk te maken hebben
met macht.
3 issues bij macht:
1. Relatie tussen macht en sociale elite?
2. Waar komt macht vandaan?
3. De relatie tussen machtsrelaties en vrij agency?
1. Om te begrijpen waarom bepaalde groep betekenissen op een bepaald moment, en
bepaalde plaats circuleert, moeten we dus eerst kijken naar hoe machtsrelaties in die
maatschappij zijn georganiseerd. Met andere woorden; als je media wilt begrijpen, moet je
eerst ook begrip hebben van hoe macht werkt en hoe machtsrelaties onderling zijn
georganiseerd. Want mensen met macht, kunnen media manipuleren naar hun eigen
interesses. Mediaproductie wordt gebruikt door machtvolle groepen om macht te behouden,
maar het betekent niet dat zij de media makkelijk kunnen gebruiken om manipulatieve
controle op mensen uit te oefenen.
Modellen van macht / Macht - elite debat (blz 17):
1. Pluralisme (Dahl); Er is geen elite of centrum van macht. De samenleving die bestaat
uit allerlei verschillende groepen met verschillende belangen. Vb; arme mensen
hebben andere belangen dan rijke mensen. Lijkt op een democratische vrije
samenleving; elke groep is een cirkel, en die cirkels overlappen nogal (want je deelt
belangen met andere groepen), maar samen vormt dat een soort rommeltje, waarin
niemand meer te zeggen heeft en het samen een soort harmonieuze samenleving
is. Macht is verdeeld onder democratie.
2. Elitemacht (Mills); er is een kleine groep aan de macht en die bepalen voor de rest
wat er gebeurd. Dit is een manier van Top-Down denken, want mensen worden
geregeerd door een kleine meerderheid.
4
