De volledige samenvatting van het onderdeel medicinale planten gegeven door Prof. dr. Luc Pieters. Gebaseerd op zijn lessen met powerpoints + de bijhorende cursus. Geslaagd in 1e zit met 15/20. Het examen bestond uit MC-vragen. De stoffen en hun eigenschappen zijn belangrijk!
,Ba1 Farmacie 2020-2021
Prof dr. Luc Pieters UA
Hoofdstuk 3: Secundaire metabolieten .......................................................................................................... 19
Bouwstenen van het secundair metabolsime ................................................................................................... 19
Voorbeelden van de biosynthese van enkele belangrijke geneesmiddelen ...................................................... 21
Overzicht van de belangrijkste (groepen van) natuurstoffen ........................................................................... 25
INLEIDING: DE PLANTENWERELD ALS BRON VAN GENEESMIDDELEN
GESCHIEDENIS
Planten zijn de oudste bron van geneesmiddelen voor de mens, en gedurende vele duizende jaren ook
de enige. De giftige en/of geneeskrachtige eigenschappen van planten werden in de loop der eeuwen
ontdekt. Oude volkeren kenden het gebruik van natuurproducten als geneesmiddelen, of om rituele en
religieuze redenen.
1) De oudste informatie over planten als geneesmiddelen gaat terug tot 3000 vC in het oude
Mesopotamië.
2) De “Ebers Papyrus” is afkomst uit het oude Egypte en dateert van 1550 vC, dit document bevat
110 pagina’s.
3) Hippocrates uit het oude Griekenland (400 vC) wordt aanschouwd als de “Vader van de
Geneeskunde”. Hij was de eerste om ziekten toe te schrijven aan natuurlijke en niet aan
bovenatuurlijke oorzaken.
4) De Griekse arts Dioscorides schreef een uitgebreid boek over geneeskrachtige stoffen,
waaronder 600 medicinale planten, gekend onder de Latijnse titel “De Materia Medica”. Dit
werk bleef gedurende de volledige Middeleeuwen het basisboek voor de
(kruiden)geneeskunde.
5) Het Nederlandstalige “Cruydtboek” van Rembert Dodoens uit Mechelen verscheen in 1554.
6) De 16e en 17e eeuw was de periode van de ontdekkingsreizen kwam Europa in contact met
nieuwe geneeskrachtige plantenpreparaten. Bv. kina bast uit Zuid-Amerika.
7) De isolatie van morfine uit opium in 1803 door Sertüner luidde een nieuw tijdperk in, men
stapte over van ruwe natuurproducten naar opgezuiverde actieve bestanddelen.
8) De isolatie van kinine uit kina bast door Pelletier en Caventou in 1820.
9) Opkomst organische chemie in de 19e eeuw kon structuren van actieve bestanddelen bepalen
en beschrijven.
Opmerking: bovenstaande informatie komt niet in aanmerking voor een examenvraag, het is slechts de
inleiding van het vak.
,Ba1 Farmacie 2020-2021
Prof dr. Luc Pieters UA
BEGRIPPEN
Wat is farmacognosie?
- De farmacognosie behandelt de natuurproducten, gebruikt als geneesmiddel, voor de
productie van geneesmiddelen en voor het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen.
- Farma – cognosie is samengesteld uit 2 Griekse woorden en betekent letterlijk
‘geneesmiddelen – kennis’, wat alle geneesmiddelen omvat
Wat is een natuurproduct?
- Een natuurproduct kan een volledig organisme zijn (een plant, een dier of een micro-organisme)
of een deel van een organisme (een plantendeel; wortel of bladeren, of een dierlijk orgaan;
pancreas), dat ofwel geen enkele bewerking ondergaan heeft (bv. Een verse plant of verse
bladeren), ofwel een bewerking ter bewaring van zijn bestanddelen (bv. Drogen).
- Ook extracten of andere bereidingen van dergelijke uitgangsmaterialen en zuivere producten
die er uit geïsoleerd worden zijn natuurproducten.
Wat is fytochemie?
- De studie van de chemische bestanddelen van planten en de manier waarop ze in de plant
gevormd en gemetaboliseerd worden.
Wat is fytotherapie?
- Richt zich op het gebruik op het gebruik van plantenpreparaten omwille van hun
geneeskrachtige werking.
Wat zijn synthetische geneesmiddelen?
- Niet-natuurlijke geneesmiddelen
Wat zijn producten van microbiële oorsprong?
- bv. penicilline, een antibioticum afkomstig uit een schimmel, deze hebben een belangrijke
plaats verworven bij de geneesmiddelen.
Wat zijn biologicals?
- Geneesmiddelen van dierlijke oorsprong, meestal hormonen met een proteïne structuur voor
substitutie-therapie. Bv. insuline uit de pancreas van varkens of runderen, of groeihormoon uit
de menselijke hypofyse.
Wat zijn natuurproducten?
- Plantaardige preparten en zuivere stoffen van plantaardige oorsprong
Wat is ethnofarmacologie?
- De studie van de geneesmiddelen gebruikt in de volksgeneeskunde of traditionele
geneeskunde.
, Ba1 Farmacie 2020-2021
Prof dr. Luc Pieters UA
De traditionele geneeskunde is grotendeels gebaseerd op medicinale planten, en heeft nog steeds een
belangrijke plaats in de gezondheidszorg.
- China: TCM = Traditionele Chinese Kruidengeneeskunde
- India: Ayurveda
- Perzisch-Arabisch: unani
- Afrika of Zuid-Amerika: minder gestructureerde systemen
Medicinale planten die gebruikt worden in de traditionele geneeskunde leveren een schat aan
informatie omdat ze al duizende jaren worden gebruikt.
Kennis kan aangewend worden bij het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen en men spreekt dan van
ethnofarmacologie. Hiervoor kan men zowel gebruik maken van kruidengeneesmiddelen als van
medicinale planten
De planten hebben een dubbel belang: enerzijds voor het isoleren van hun actieve bestanddelen, indien
de chemische synthese niet mogelijk of niet economisch rendabel is; anderzijds kunnen (meestal)
gedroogde planten of plantendelen, of extracten ervan, ook als zodanig als geneesmiddel of
gezondheids-bevorderend middel gebruikt worden. In beide gevallen is kwaliteits- controle van de
plantaardige grondstoffen belangrijk om te bepalen of het oogsten en drogen van het plantenmateriaal
goed is gebeurd.
Het ruwe plantaardige uitgangsmateriaal is meestal gedroogd, vandaar de naam drogerij. Een drogerij
kan als zodanig gebruikt worden, verwerkt (bv. een droog of een vloeibaar extract), of dienen als bron
voor zuivere producten (te isoleren).
Kwaliteitscriteria voor drogerijen worden beschreven in monografieën, die verzameld worden in
officiële boekwerken, een Farmacopee. De drogerijen worden dikwijls met een Latijnse naam
aangeduid, bestaande uit het plantendeel en de naam van de plant (bv. Belladonnablad = Belladonnae
Folium).
LATIJNSE BEGRIPPEN
Latijns Nederlands Engels
Aetheroleum Vluchtige olie Volatile oil
Balsamum Balsem Balsam
Bulbus Bol (bovengronds bv. Ajuin) Onion
Cortex Bast Bark
Flos Bloem Flower
Folium Blad Leaf
Fructus Vrucht Fruit
Herba Kruid (alle bovengrondse delen) Herb
Oleum Olie Oil
Pericarpium Vruchtomhulsel Fruit peel
Radix Wortel Root
Resina Hars Resin
Rhizoma Wortelstok Rhizome
Semen Zaad Seed
Tuber Knol (ondergronds bv. Aardappel) Tuber
Volgende termen zijn geen examenvragen. Kennis is handig om de leerstof beter te begrijpen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper zoehaghebaert. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
