Formeel strafrecht samenvatting
Week 1
Leerdoelen
Na bestudering van dit onderwerp kan de student:
de bronnen, uitgangspunten, doelen en beginselen van het strafprocesrecht toelichten;
de betekenis van het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel en de wijze waarop dit beginsel
zijn neerslag vindt in de wet toelichten;
uitleggen waarom het strafprocesrecht enerzijds een instrumenteel karakter heeft en
anderzijds een element van rechtsbescherming in zich draagt;
het belang van artikel 3 Politiewet/ art. 141, 142 Sv voor de opsporing toelichten en een
verband leggen met artikel 1 Wetboek van Strafvordering.
Straf(proces)recht begrepen:
Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 7: paragraaf 7.2.1, 7.2.2, 7.2.3, 7.3.4, 7.3.5
Hoofdstuk 8: paragraaf 8.2.1
H1 Algemene inleiding: wat is strafrecht?
§1.1 Inleiding
We worden dagelijks geconfronteerd met het strafrecht. Naast de realiteit is strafrecht ook
een populair onderwerp voor films en televisieprogramma’s.
§1.2 Strafrecht: begripsvorming
Het Nederlandse strafrecht kan worden onderverdeeld in materieel en formeel strafrecht.
Het materiële strafrecht ziet met name op de vraag welke menselijke gedragingen strafbaar
zijn en welke sancties op het plegen van een bepaald strafbaar gesteld gedrag dienen te
volgen. Het formele strafrecht bevat voorschriften die omschrijven hoe de strafrechtelijke
procedure dient plaats te vinden. Het formele strafrecht wordt ook wel strafprocesrecht
genoemd.
De belangrijkste bronnen zijn het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van
Strafvordering. Dit noemen we ‘commuun strafrecht’. In andere wetten zijn ook
strafrechtelijke regelingen opgenomen, deze gaan over bijzondere situaties zoals deelname
aan het verkeer of economische delicten. Dit wordt ook wel bijzonder strafrecht genoemd.
§1.3 Doel van het Nederlands strafrecht: handhaving door middel van
leedtoevoeging
Het doel van het strafrecht is om door middel van sancties de normen te handhaven die uit
strafrechtelijke bepalingen voortvloeien. Het strafrecht sanctioneert gedrag dat in strijd is
met bepaalde rechtsnormen. Een strafbaar feit is dus de opgeschreven negatieve reactie
(met inbegrip van de mogelijke gevolgen) van de schending van een rechtsnorm.
Strafrecht betreft dus het opzettelijk leed toebrengen aan een ander door middel van straf,
indien deze persoon zich schuldig heeft gemaakt aan een strafbaar feit. Over de
,rechtvaardiging (legitimering) van het toevoegen van leed aan anderen bestaan
verschillende theorieën.
Vergeldingtheorie
De vergeldingstheorie gaat uit van de gedachte dat de overheid wraak moet nemen op
degene die onrecht pleegde. De vergeldingstheorie staat direct in verbinding met de ‘oog
om oog, tand om tand’-gedachte. De Staat voert namens het slachtoffer wraakhandelingen
uit jegens degene die de aantasting heeft veroorzaakt. Deze theorie is een absolute
straftheorie, dit houdt in dat de straf zijn grondslag vindt in het misdrijf (het onrecht moet
worden hersteld).
Preventietheorie
De gedachte van de preventietheorie is, dat met het straffen van personen wordt
voorkomen dat anderen strafbare feiten zullen plegen. De preventietheorie kan worden
onderverdeeld in generale preventie en speciale preventie. De preventietheorie is een
relatieve strafrechtstheorie. Hiermee wordt bedoeld dat de straf een bepaald doel beoogt in
plaats van enkel vergelding.
Generale preventie
Bij deze theorie gaat het erom dat anderen (dus niet de misdadiger) zien wat er gebeurt als
je een strafbaar feit pleegt. De anderen leren dan van het feit dat iemand gestraft wordt en
ze vertonen dan niet langer dergelijk gedrag.
Speciale preventie
De gedachte van deze theorie is dat, door het opleggen van straf de misdadiger zelf ervan te
weerhouden in de toekomst misdaden te gaan plegen. Het strafrecht moet de misdadiger
van het plegen van nieuwe strafbare feiten afhouden: de absolute preventiegedachte.
Het strafrecht werkt bij speciale preventie op.3 wijzen:
1. Afschrikking voor de dader
2. Verbetering in het gedrag van de dader
3. De samenleving gaat erop vooruit nu de dader tijdelijk uit de samenleving is
verwijderd.
Een van de belangrijkste functies van het strafrecht is het voorkomen van ongecontroleerde
wraak. De bestraffing is exclusief aan de overheid overgelaten omdat de overheid iedereen
gelijk moet behandelen en slechts het algemene en publieke belang dient. De overheid heeft
dus het geweldsmonopolie.
Een belangrijk uitgangspunt in de Nederlandse rechtsorde is het ultimum remedium-beginsel
(‘laatste oplossing’). Het strafrecht bestaat vanuit de gedachte dat het pas moet worden
toegepast als er geen redelijke alternatieve oplossingen kunnen worden toegepast. Wanneer
een probleem door middel van een ander rechtsgebied kan worden opgelost, moet dat
rechtsgebied eerst worden aangewend.
§1.4 Het legaliteitsbeginsel
Omdat het strafrecht zo diep kan ingrijpen op het leven van de burger, moet het streng aan
geschreven wetten zijn gebonden. Een van de belangrijkste uitgangspunten van het
,strafrecht is het legaliteitsbeginsel (art. 1 Sr). Dit houdt in dat burgers slechts in
overeenstemming met neergeschreven (gecodificeerde) wetten kunnen worden gestraft.
Het legaliteitsbeginsel heeft 5 nadere betekenissen:
1. Geen strafbaar feit zonder wet
2. Geen straf zonder wet
3. Geen terugwerkende kracht
4. Geen analogische redeneringen
5. Wetten moeten duidelijk genoeg zijn (lex certa)
H7 Formeel strafrecht: inleiding en hoofdrolspelers in het strafprocesrecht
§7.2 Het strafprocesrecht
Vanwege de ingrijpende gevolgen die de uitoefening van het strafrecht meebrengt, is de
strafprocedure van groot belang om de vrijheden van de burger te beschermen.
We onderscheiden 2 typen strafprocesstelsels, het accusatoir proces en het inquisitoir
proces. Het accusatoir proces kenmerkt zich door de strijd tussen 2 gelijkwaardige partijen
ten overstaan van een rechter die zich passief opstelt (denk aan de civiele procedure). Een
inquisitoir proces kenmerkt zich door een rechter die zich actief bezighoudt met
waarheidsvinding, bijv. door het stellen van vragen aan de verdachte of getuige. Ook zijn de
partijen niet gelijkwaardig.
Voor het Nederlandse strafprocesrecht gebruiken we de term gematigd accusatoir omdat de
verdediging, bij het onderzoek op de terechtzitting, een aantal bevoegdheden heeft, zoals
het verzoeken om getuigen of deskundigen op de zitting te laten horen.
Het strafprocesrecht dient verschillende doelen. Een van de belangrijkste is het voorkomen
van eigenrichting (zie ook art. 113 Gw). Verder zijn de belangrijkste doelen van het
strafprocesrecht generale en speciale preventie. Ook het bewaren van de rust in de
maatschappij en genoegdoening voor het slachtoffer zijn doelen van het strafprocesrecht.
Het Wetboek van Strafvordering bevat de meeste regels met betrekking tot het
strafprocesrecht. Art. 1 Sv is het strafvorderlijke legaliteitsbeginsel. Dit houdt in dat alleen de
allerhoogste wetgever in Nederland de bevoegdheid heeft om regels inzake de
strafprocedure te bepalen of te wijzigen. Het strafprocesrecht mag dus ook nooit door lagere
wetgevers worden gemaakt of aangepast.
De belangrijkste bronnen van strafprocesrecht zijn dus wetten (in formele zin). Maar we
moeten ook rekening houden met verdragen, rechtspraak, beleidsregels, richtlijnen en
aanwijzingen.
§7.3 Hoofdrolspelers in het strafprocesrecht: de verdachte, het OM, de
politie, de rechter en de advocaat
7.3.4 Het Openbaar Ministerie en de officier van justitie
De officier van justitie is de persoon die namens de maatschappij optreedt als eisende partij
in het strafproces. De officier van justitie maakt onderdeel uit van het Openbaar Ministerie.
, Het Openbaar Ministerie heeft de volgende taken (art. 124 Wet RO):
1. Handhaving van de strafrechtelijke orde
De politie is ondergeschikt aan het gezag van de officier van justitie, wanneer zij
optreedt ter handhaving van de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde (art. 12
Politiewet).
2. De opsporing van strafbare feiten
De officier van justitie is een opsporingsambtenaar (art. 141 Sv) belast met het gezag
over de opsporing (art. 148 Sv).
3. Het (niet) vervolgen van strafbare feiten
Alleen het OM kan besluiten om (niet) te vervolgen. Vervolgen houdt in dat de
strafzaak aan een rechter wordt voorgelegd met oog op bestraffing. Het Om bezit het
vervolgingsmonopolie. De beleidsvrijheid van het OM om al dan niet tot vervolging
over te gaan, noemen we het opportuniteitsbeginsel.
4. Het uitvaardigen van een strafbeschikking
Voor kleine misdrijven (waar minder dan 6 jaar gevangenisstraf op staat) kan het OM
een strafbeschikking uitvaardigen. De strafbeschikking kan een taakstraf van
hoogstens 80uur inhouden, een geldboete, onttrekking aan het verkeer, de
verplichting van het betalen van een som geld aan het slachtoffer en ontzegging van
de rijbevoegdheid voor ten hoogste 6 maanden.
5. Het verstrekken van de rechterlijke beslissingen aan het ministerie van Justitie en
Veiligheid met het oog op de executie van opgelegde rechterlijke beslissingen
Het OM moet ervoor zorgen dat alle beslissingen die vatbaar zijn voor
tenuitvoerlegging aan het ministerie van Justitie en Veiligheid worden verstrekt, zodat
de beslissing die de rechter neemt ook daadwerkelijk door de veroordeelde wordt
uitgevoerd.
Het OM is ondergeschikt aan de minister van Justitie en Veiligheid (art. 127 Wet RO). De
minister kan algemene en bijzondere aanwijzingen geven aan de taken die het OM moet
uitvoeren. Maar de minister moet beseffen dat hij niet ‘zomaar’ kan ingrijpen.
7.3.5 Politie(ambtenaren)
Het OM heeft het vervolgingsmonopolie maar als een OvJ besluit om niet te vervolgen, dan
kan het slachtoffer of zijn familie een verzoek indienen bij het hof om alsnog te vervolgen
(art. 12 e.v. Sv).
De centrale taak van de politie staat geformuleerd in art. 3 van de Politiewet 2012. De politie
heeft tot taak (in ondergeschiktheid aan het bevoegde gezag en in overeenstemming met de
geldende rechtsregels) te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en
het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven.
Het handhaven van de rechtsorde valt uiteen in de handhaving van de openbare orde (art.
11 Polw) en de strafrechtelijke handhaving van de orde (art. 12 Polw). Met strafrechtelijke
handhaving wordt de daadwerkelijke voorkoming, opsporing, beëindiging, vervolging en
berechting van strafbare feiten, maar ook de tenuitvoerlegging van beslissingen van de
rechter of het OM bedoeld. Met handhaving van de openbare orde wordt de rechtsorde,
voor zover die merkbaar is in de openbare of publieke ruimte, bedoeld.
De wetgever heeft gesteld dat iedereen die werkelijk hulp behoeft, wanneer andere
hulpinstanties ontbreken, uiteindelijk een beroep kan doen op de politie. De politie is
hiermee een tijdelijke opvanger voor dringende nodige hulp.
