Participatie en Rehabilitatie
1
,Hoofdstuk 1 : Rehabilitatie en herstel
1.1 Inleiding
- Rehabilitatie is een woord met twee betekenissen, namelijk ‘eerherstel’ en
‘revalidatie’.
- Eerherstel is belangrijk omdat de wensen, behoeften en inzichten van mensen
met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen lange tijd niet
gehoord werden. Rehabilitatietechnieken kunnen hen helpen om hun eigen
geluid te laten horen, en kunnen de omgeving helpen om zich accepterend en
faciliterend op te stellen.
- Revalidatie is belangrijk omdat een leven met ernstige langdurige beperking of
een participatieprobleem zeker niet betekent dat dit geen zinvol leven meer
zou kunnen zijn. rehabilitatietechnieken kunnen mensen ondersteunen om
hun sterke kanten en capaciteiten verder te ontwikkelen en te benutten.
- Het geheel van stoornis, activiteiten en participatie wordt in de ICF aangeduid
met het woord ‘functioneren’; moeilijkheden in het functioneren heten
‘functioneringsproblemen’.
- Rehabilitatie is met name gericht op het maatschappelijk herstel van mensen
en operationaliseert dat als het herstel van rol functioneren. Rol functioneren
is aan de ene kant per definitie participatie, omdat ‘rollen’ nu eenmaal altijd in
een sociale context staan. Anderzijds vereist het vervullen van een rol per
definitie ook het verrichten van een zeker aantal voorgeschreven activiteiten.
Herstel van rol functioneren is dus per definitie gericht op verbetering van
zowel activiteiten als participatie.
1.2 Definities
1.2.1 Rehabilitatie
- De meeste geciteerde missie van de Individuele Rehabilitatiebenadering luidt
als volgt:
Mensen met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen helpen beter
te functioneren zodat ze met succes en tevredenheid kunnen wonen, werken, leren
en sociale contacten hebben in de omgeving van eigen keuze, met zo min mogelijk
professionele hulp.
- Uit deze missie komt de definitie van rehabilitatie als hulpverlenersinterventie
voort die in dit boek als uitgangspunt wordt genomen. Die definitie luidt als
volgt:
Rehabilitatie is mensen met ernstige langdurige beperkingen en
participatieproblemen ondersteunen bij het verkennen, kiezen, verkrijgen en
behouden van hun activiteiten- en participatiedoelen.
- In deze definitie staan de vier fasen van doelverwerkelijking (verkennen,
kiezen, verkrijgen en behouden) en de eigen doelen van mensen centraal.
- Participatiedoelen hebben te maken met het vervullen van rollen;
activiteitendoelen hebben te maken met het weer kunnen verrichten van
bepaalde activiteiten.
- Bij individuele rehabilitatie staat dus niet de behandeling van de stoornis of de
opheffing van een maatschappelijke wantoestand centraal, maar het
overwinnen van de beperkingen en participatieproblemen van individuen in
hun dagelijks leven. ‘
- Rehabilitatie richt zich in de praktijk op de volgende gebieden:
o Wonen en zelfzorg
o Werken, dagbesteding en vrije tijd
2
, o Opleiding en leren
o Sociale en familiecontacten
1.2.2 Herstel
- Het proces van het ontdekken en gebruiken van eigen kracht en
mogelijkheden wordt in dit boek aangeduid als herstel. Een definitie van
herstel luidt:
Een zeer persoonlijk en uniek proces waarin iemands opvattingen, waarden,
gevoelens, doelen en rollen veranderen. Het leidt tot een leven met meer voldoening,
waarin hoop een plaats heeft en men kan geven en nemen ondanks de beperkingen
en participatieproblemen die met de aandoening gepaard gaan. Herstel heeft te
maken met het ontstaan van een nieuwe betekenis en zin in het leven, terwijl men
over de gevolgen van de aandoening heen groeit.
! Figuur 1.1 Aspecten van herstel en herstelondersteunende zorg. (bladzijde 37)
- Herstel betekent niet per se dat lijden en symptomen zijn verdwenen of dat er
een terugkeer naar het vroegere niveau van activiteiten en participatie heeft
plaatsgevonden. Het begrip herstel duidt het persoonlijke groeiproces aan van
mensen die leren leven met (de gevolgen van) een lichamelijk of psychische
ziekte, een trauma, niet-aangeboren hersenletsel of een verslaving.
- Natuurlijk is onderzoek naar de objectief waarneembare processen zoals
vermindering van symptomen of herstel van functioneren belangrijk en
interessant, maar het eigen oordeel van de persoon over de mate of de
voortgang van zijn herstel weegt, uitzonderingen daargelaten, zwaarder dan
het oordeel van hulpverleners of belangrijke anderen.
1.2.3 Herstelondersteuning en herstelondersteunende zorg
- De ondersteuning van herstel bij lichamelijk of psychische aandoeningen
noemen we ‘herstelondersteuning’. Herstelondersteuning vindt voor het
grootste deel buiten de zorg plaats, namelijk door lotgenoten, familie,
vrienden, collega’s en maatschappelijke instanties. Zodra deze ondersteuning
echter geboden wordt vanuit de zorg, noemen we haar
‘herstelondersteunende zorg’.
! Figuur 1.2 Kenmerken van herstelondersteunende zorg. (bladzijde 39)
1.2.4 Verschillen tussen herstel en rehabilitatie
- Rehabilitatie is een vorm van hulpverlening. Herstel daarentegen is géén
hulpverlening, maar een persoonlijk proces van de cliënt zelf.
! Figuur 1.3 Verschillen tussen rehabilitatie en herstel. (bladzijde 39)
1.3 Doelgroep en maatschappelijke betekenis van rehabilitatie
- Hoewel rehabilitatie is ontwikkeld ten behoeve van mensen met fysieke,
zintuiglijke, verstandelijke en psychische beperkingen, kunnen
rehabilitatietechnieken min of meer onafhankelijk van de aard van de ziekte of
achterstandssituatie worden gebruikt.
1.3.1 Omvang van de doelgroep
- Op basis van demografische ontwikkelingen (vooral de vergrijzing) kan
worden verwacht dat het aantal chronisch zieke in de toekomst aanzienlijk zal
toenemen.
1.3.2 De maatschappelijke betekenis van rehabilitatie
3