Introductie
BEHANDELING FORENSISCHE PSYCHIATRIE:
BEHANDEL PERSPECTIEF EN BEHANDELING VAN VERSLAVING.
Literatuur:
- https://files.enflow.nl/fd9938a8-0039-4987-aee4-d3773cabfd43/799d99d7-9ba1-4b44-9b3c-
bb084d4f19ea/publicaties/zp-fvz-versie-13.pdf
Alleen hoofdstuk 3: behandelmodellen (p 23 –27).
- Larimer, M. E., Palmer, R. S., & Marlatt, G. A. (1999). Relapse prevention. An overview of
Marlatt’s cognitive-behavioral model. Alcohol Research & Health, 23(2), 151–160
Hoofdstuk 3: Behandelmodellen
Leidende beginselen voor forensische verslavingszorg:
- Voorkomen van terugval
- Verkleinen van delict risico
- Herstel ondersteunende zorg
- Samenspel van biologische, psychologische en sociale aspecten
Algemene modellen: van toepassing op de gehele zorg en behandeling
- What works principes
- Good lives model
- Herstelmodel
- Rehabilitatiemodel
- Biopsychosociale model
Specifieke modellen: van toepassing op de specifieke onderdelen van behandeling
- Model van Marlatt (terugvalpreventie)
- Motivatiecyclus (motivatie)
- Barriers to change model (motivatie)
- COM-B model (motivatie)
Algemene modellen
What works principes
Algemene richtlijnen voor diagnose, risicomanagement, behandeling en resocialisatie.
De eerste 3 principes zijn het RNR-model:
- Risicoprincipe: de behandeling van mensen met een hoog risico moet intensiever en meer
gestructureerd zijn dan die van mensen met een laag risico, waarbij het ook om de
beveiliging gaat.
- Behoefteprincipe: de behandeling moet zich richten op factoren die de kans op recidive
vergroten.
- Responsiviteitsprincipe: de behandeling moet zijn afgestemd op de eigenschappen van de
individuele cliënt.
Hieraan toegevoegd:
- Professionaliteitsprincipe: het professionele handelen moet voldoen aan de daarvoor
gestelde wettelijke voorwaarden (zoals in Nederland omschreven in de Wet Beroepen
Individuele Gezondheidszorg (BIG) en de Wet op de Geneeskundige
Behandelingsovereenkomst (WGBO)).
- Integriteitsprincipe: de behandeling moet op de bedoelde wijze worden uitgevoerd.
- Eigen-context principe: een interventie of behandeling moet zoveel mogelijk in de eigen
context van de persoon plaatsvinden.
,Good lives model
Richten op criminogene behoeften = meest effectieve vorm van behandeling.
Alternatieve en aanvullende benadering.
Wordt vooral toegepast bij seksuele delinquenten.
Richt zich ook op positieve factoren: bevorderen van motivatie en werken aan vertrouwensband
tussen therapeut en cliënt.
Het is een op krachten gebaseerd model.
Enerzijds neemt het de persoonlijke waarden en voorkeuren van de cliënt serieus, anderzijds speelt
het in op zijn primaire levensbehoeften (primary goods), om hem zo te motiveren een beter leven te
gaan leiden. Therapeuten proberen bij de cliënten hiervoor de juiste interne en externe condities aan
te brengen
Herstelmodel
3 fasen van herstel na een ziekte of verwonding.
Van toepassing op personen met een psychiatrische ziekte en mensen met ernstige somatische
ziekten/verwondingen.
1) Stabilisatiefase/acute fase
Stabilisering en vermindering van acute symptomen/klachten.
2) Heroriënteringfase
Oriënteren op de gevolgen van de ziekte.
3) Reintegratiefase
De patiënt probeert zo optimaal mogelijk met zo min mogelijk professionele hulp een nieuwe
plek te krijgen in de maatschappij, met inachtneming van de beperkingen.
Ander herstelmodel = model van Van der Stel. Onderscheidt verschillende typen van herstel:
- Maatschappelijk herstel: : het werken aan positieverbetering in sociaal en cultureel opzicht
en het bestrijden van stigma’s
- Functioneel herstel: het verbeteren van functioneren in bio-psycho-sociaal ‐cultureel opzicht
- Klinisch herstel: behandeling gericht op reductie/remissie van symptomen, zo mogelijk
genezing.
- Persoonlijk herstel: de persoon gaat aan de slag om zichzelf te veranderen (identiteit,
waarden, doelen, hoop en zingeving)
Rehabilitatiemodel
Doel = (forensisch) psychiatrische cliënt ondersteunen bij het eigen herstelproces.
Begint bij de wensen en zorgbehoeften, zorgt voor beter functioneren.
Gericht op kwaliteit van leven, optimale autonomie en maatschappelijke participatie.
Al met al is rehabilitatie een proces waarin directe hulpverlening aan de cliënt gecombineerd wordt
met begeleiding en beïnvloeding van de omgeving, met als doel de activiteiten en participatie zoveel
mogelijk te vergroten en aanwezige capaciteiten zo goed mogelijk te gebruiken in een zo normaal
mogelijk sociaal kader.
Biopsychosociale model
Basis van huidige visie op verslaving.
Bedoeld om tot een beter begrip te komen van gezondheid en ziekte. Het gaat ervan uit dat het
ontstaan, voortbestaan en herstel van een klacht uitkomsten zijn van een samenspel van biologische,
psychologische en sociale factoren.
Binnen de verslavingszorg wordt het biopsychosociale model waarschijnlijk het best vertegenwoordig
door de Community Reinforcement Approach (CRA); een behandelmethodiek die ook in Nederland
veel wordt toegepast.
,Specifieke modellen
Terugvalpreventie
Het terugvalpreventieplan omvat de interventies die de cliënt helpen zijn dynamische risicofactoren
effectief onder controle te brengen en te houden. De interventies richten zich op het verbeteren van
de zelfregulatie en, zo nodig, het accepteren van externe interventies. Deze aanpak maakt vaak
onderdeel uit van een aanpak die is gebaseerd op het RNR-model.
Model van Marlatt:
Dit model is gecentreerd rondom de zogenoemde hoge risicosituaties en de gedachten en gevoelens
over en de reacties op deze situaties. Centraal staat het leren herkennen van de risicofactoren. Als
deze risicofactoren gekend zijn, worden aan de cliënten verschillende coping-vaardigheden
aangeleerd om het risico te verminderen. Tevens worden plannen opgesteld om risico’s te vermijden
of om te gaan met onverwachte risicosituaties.
Motivatie
Het is de uitdaging om de motivatie bij de cliënt om te buigen van een externe- naar een intrinsieke
motivatie. Het vergroten van behandelmotivatie is in de forensische verslavingszorg essentieel,
omdat voortijdige uitval veel voorkomt, ernstige consequenties heeft en gebrek aan motivatie het
vaakst door cliënten wordt genoemd als reden voor voortijdige uitval.
Motivatiecyclus
In het model van Prochaska en DiClemente (1992) wordt motivatie opgevat als een gefaseerd
verlopend proces (motivatiecyclus) waarin een persoon in verschillende mate gemotiveerd kan zijn
om aan gedragsverandering te werken. Afhankelijk van de motivatiefase waarin de persoon zich
bevindt, kunnen verschillende interventies worden ingezet om de motivatie te bevorderen.
Prochaska en DiClemente baseren deze stadia op jarenlang empirisch onderzoek bij mensen met
allerlei verslavingen, waaronder vooral rook-, alcohol- en drugsverslaving. Dit model kan met name
behulpzaam zijn om ervoor te zorgen dat de behandelaar met zijn actieplannen niet sneller gaat dan
de cliënt.
Barriers to change model
Een tweede werkwijze gaat uit van het Barriers to Change Model (Burrows & Needs). Zij zien
verandering als een stroom waarin zich een tiental barrières voordoen die overwonnen moeten
worden om succesvol te veranderen. Deze barrières hebben voor het overgrote deel betrekking op
hoe de cliënt een en ander waarneemt, zijn dynamisch van karakter in de zin dat zij variëren in
sterkte en kennen geen vaste volgorde in hun voorkomen.
COM-B model
Motivatie staat ook centraal in een overkoepelend COM-B model van gedrag toegepast voor
verslavingsgedrag (naar Michie, Van Stralen & West, 2011; in: West, 2013), dat laat zien hoe gedrag
op basis van drie noodzakelijke condities ontstaat. COM staat voor: vermogen, ‘het in staat zijn tot’
(Engels: capacity, C), gelegenheid of omstandigheid (Engels: opportunity, O) en motivatie (M). De B
staat voor gedrag (behaviour; B) dat ontstaat door de interactie tussen C, O en M.
, Larimer – Relapse prevention. An overview of Marlatt’s Cognitive-Behavioural Model.
RP is een belangrijk onderdeel bij het behandelen van alcoholisme.
RP = relapse prevention = het voorkomen van terugval.
Traditionele alcoholismebehandeling aanpakken zien terugval als een eindstaat, een negatieve
uitkomst wanneer behandeling faalt. Hierbij heeft behandeling dus alleen een dichotome uitkomst:
iemand is of behandeld of teruggevallen.
Andere modellen van terugval zijn gebaseerd op sociaalcognitieve of gedragstheorieën die terugval
zien als een overgangsproces; een aantal evenementen over de tijd. Volgens deze modellen begint
het proces voor het eerste alcoholgebruik na de behandeling.
Overview van het RP-model
RP-model van Marlatt en Gordon.
Gebaseerd op sociaal-cognitieve psychologie.
Bevat een conceptueel model van terugval en een aantal cognitieve en gedragsstrategieën om
terugvalperiodes te voorkomen of te beperken.
Een centraal aspect van het model is de gedetailleerde classificatie van factoren/situaties die kunnen
bijdragen of aanzetten tot terugvalperiodes.
Stelt dat zowel onmiddelijke determinanten (situaties met hoog risico, uitkomstverwachtingen,
coping skills, abstinence violation effect) als covert antecedenten (levensfactoren, dwang en craving)
kunnen bijdragen aan terugval.
Onmiddelijke determinanten
- Hoge risico situaties
Bepaalde situaties/gebeurtenissen kunnen een bedreiging vormen voor het gevoel van
controle van een persoon en daarmee bijdragen aan een terugvalcrisis.
Situaties die een rol kunnen spelen bij terugvalperiodes:
o Negatieve emotionele staten (woede, angst, depressie, frustratie, verveling)
Deze emotionele staten kunnen zijn veroorzaakt door interpersoonlijke percepties
van bepaalde situaties of door reacties op omgevingsgebeurtenissen.
Hoogste rate van terugval.
o Situaties waarbij een andere persoon of een groep personen betrokken is, vooral
interpersoonlijk conflict. Kan resulteren in negatieve emoties.
Interpersoonlijke conflictsituaties en intra-persoonlijke negatieve emotionele staten
zorgen voor de helft van de terugvalperiodes.
o Sociale druk: 20% van de terugvalperiodes
o Positieve emotionele staten, blootstelling aan alcohol gerelateerde stimuli/cues, het
testen van de persoonlijke controle en non-specifieke cravings.
- Coping
Het is de response op de situatie die bepaalt of iemand terugvalt. Het coping-gedrag is
belangrijk voor de uitkomst van een situatie.
- Uitkomstverwachtingen
Degenen die het meest drinken hebben hogere verwachtingen over de positieve effecten van
alcohol en anticiperen alleen op de onmiddellijke positieve effecten terwijl ze de potentiële
negatieve consequenties verwaarlozen. Dit is gevaarlijk als mensen in situaties van hoog
risico denken dat alcohol helpt om te gaan met negatieve emoties of conflict.
De drinker focust op de onmiddellijke bevrediging zonder rekening te houden met negatieve
consequenties.
