4) 1000-1500 Steden & staten 14. Opkomst stedelijke burgerij en Ambacht en handel,
toenemende zelfstandigheid steden. centralisatie, expansie
17. Het begin van staatsvorming en
centralisatie.
5) 1500-1600 Ontdekkers & 18. Het begin van de Europese Katholiek, protestant,
hervormers overzeese expansie. hervorming
19. Veranderend mens- en (reformatie),
wereldbeeld van de Renaissance en renaissance,
het begin van een nieuwe humanisme,
wetenschappelijke belangstelling. wereldbeeld
20. De hernieuwde oriëntatie op het
erfgoed van de klassieke oudheid.
21. De splitsing van de christelijke kerk
in West-Europa (reformatie).
22. Het conflict in de Nederlanden.
Stichting Nederlandse staat.
6) 1600-1700 Regenten & 23. Het streven van vorsten naar Absolutisme, droit
vorsten absolute macht. divin, (handels)-
24. De Republiek in staatkundig, kapitalisme,
economisch en cultureel opzicht. wereldeconomie,
25. Handelskapitalisme en het begin wetenschappelijke
van een wereldeconomie. revolutie.
26. De wetenschappelijke revolutie.
7) 1700-1800 Pruiken & 27. Rationeel optimisme en verlicht Abolitionisme, ancien
revolutie denken op gebied van religie, politiek, régime, grondrecht,
economie en sociale verhoudingen. grondwet,
28. Voortbestaan ancien régime door staatsburger,
monarchie op verlichte wijze vorm te democratische
geven (verlicht absolutisme). revolutie,
29. Uitbouw Europese expansie. plantagekolonie,
Plantagekoloniën en de daarmee rationalisme, sociale
verbinden trans-Atlantische slaven verhoudingen,
handel. Opkomst abolitionisme. verlichte absolutisme,
30. Democratische revoluties in het Verlichting, trans-
Westen met discussies over Atlantische
grondwetten, grondrechten en slavenhandel
staatsburgerschap.
Kenmerkende aspecten:
8) 1800-1900 Burgers & 31. De industriële revolutie die in de
stoommachines westerse wereld basis legde voor een
industriële samenleving.
32. Discussies over sociale kwesties.
33. De moderne vorm van
imperialisme die verband hield met de
industrialisatie.
,Samenvatting:
Terwijl het conflict met Filips II en zijn opvolgers nog decennia lang voortsleepte, maakte de
Republiek vanaf haar ontstaan (1588) een opmerkelijke economische bloei door. Vooral in Holland en
Zeeland was sprake van een Gouden Eeuw.
Er waren drie belangrijke oorzaken voor de bloeiende economie in het noorden. Door de aanvoer van
betaalbaar graan uit het Oostzeegebied kon de bevolking makkelijk konden gevoed. Bovendien waren
van oudsher de feodale structuren in de Noordelijke Nederlanden zwak. De combinatie van deze
factoren gaf de boeren de mogelijkheid om eigen producten te telen en te experimenteren met
slimme manieren van geld verdienen. Ze kozen vaak voor veeteelt, die weinig mankracht kostte,
waardoor handen vrijkwamen. De beschikbaarheid van arbeidskrachten was weer bevorderlijk voor
de nijverheid en handel. Daarbij bleek dat het weer doorverkopen van graan en andere bulkgoederen
uit het Oostzeegebied erg winstgevend was. Deze moedernegotie leverde de grootste bijdrage aan de
rijkdom van de Republiek.
Een andere oorzaak van de economische bloei van de Republiek was de val van Antwerpen in 1585.
Toen de stad in handen viel van Filips II, blokkeerden noordelingen de Schelde: de zeearm die de
haven verbond met de Noordzee. Daarmee schakelden ze een belangrijkste concurrent van de
Hollandse handelssteden uit. Bovendien kwam er een stroom vluchtelingen op gang, waaronder veel
protestanten die in de Zuidelijke Nederlanden hun geloof niet meer konden uitoefenen. Ze namen
kapitaal en handelskennis mee naar het noorden.
Er ontstond een groep rijke burgers, die grote politieke invloed kreeg. Deze regenten bestuurden de
steden en ze zaten samen in de Gewestelijke Staten de vergaderingen die vanaf 1588 in de
Noordelijke Nederlanden de soevereiniteit bezaten. De samenstelling van de Staten verschilde per
gewest. Vooral in Holland en Zeeland waren de steden dominant. Net als voor de Opstand deden de
steden en de gewesten zo veel mogelijk zelf.
De handelaren en de economie hadden baat bij een toestroom van werklieden en buitenlandse
kooplui. Daarom kregen handelaren die zich in de noordelijke Nederlanden wilden vestigen, goede
faciliteiten en konden bijvoorbeeld katholieken en joden hun geloof uitoefenen, zolang ze niet al te
zeer de aandacht trokken. In 1639 konden joden zelfs openlijk een synagoge bouwen in Amsterdam.
Sommige zaken konden de gewesten niet zelfstandig regelen. In de Staten-Generaal namen de
vertegenwoordigers van de gewesten gezamenlijk besluiten over defensie en buitenlandse politiek.
Ze hieven samen een aantal belastingen om leger en vloot te kunnen betalen. Na verloop van tijd
breidden de Staten-Generaal hun invloed uit. De Republiek voegde nieuwe gebieden toe aan haar
grondgebied, waaronder delen van Vlaanderen, Brabant en Limburg. Dit werden geen zelfstandige
provincies. De Staten-Generaal bestuurden deze Generaliteitslanden gezamenlijk.
In de Staten-Generaal was Holland het machtigste gewest. Het bracht ruim de helft van de algemene
belastingen op en kon daardoor veel druk uitoefenen. Maar voor besluiten was altijd draagvlak nodig
van alle gewesten en daarom werd er voortdurend onderhandeld. Een grote rol was daarbij
weggelegd voor de raadspensionaris van Holland.
Johan van Oldenbarnevelt wist zijn positie uit te bouwen en werd erg machtig. Tegenover de
raadspensionaris stond vaak de stadhouder, die werd gekozen door de Gewestelijke Staten. De
stadhouders van Holland en Zeeland voerden het gezamenlijke staatse leger aan. Dat gaf hun veel
macht. Prins Maurits, zoon van Willem van Oranje, speelde als legerleider een grote rol in de strijd
tegen Filips en zijn opvolgers.
Vanaf de late 16e eeuw probeerden Nederlandse handelaren zelf op Azië te varen, omdat
Portugese havens vanaf die tijd onder Spaanse controle vielen en specerijen ook daar niet meer
verkrijgbaar waren voor inwoners van de Nederlanden. In het begin ontstonden allerlei elkaar
beconcurrerende initiatieven en bleef de winsten beperkt. Daarom werd in 1602 de VOC opgericht.
Voorde economie werd deze handel nooit zo belangrijk als de moedernegotie, maar individuele
handelaren werden er erg rijk van.
, Kennen en kunnen:
Over de oceanen:
- Weten wat de Europese overzeese expansie in de vijftiende- en zestiende eeuw
veroorzaakte;
Er ontstond een wereldeconomie. De ontdekking van nieuwe gebieden leidde tot een ander
wereldbeeld, maar ze hebben de wereld ook zélf veranderd!
- verspreiden van het christendom
- ontstaan wereldeconomie (op grote schaal worden producten uit verschillende
werelddelen uitgewisseld) met gevolg dat veel Europeanen schatrijk werden.
- hele indiaanse koninkrijken verdwenen
- Europese plantage-eigenaren lieten mensen uit Afrika als slaven overkomen.
- Een beschrijving kunnen geven van de belangrijkste ontdekkingsreizen;
1434: in opdracht van Hendrik de Zeevaarder: stukje langs de Afrikaanse kust.
1488: Bartolomus Diaz: Kaap van Goede Hoop
1492: Columbus: Ontdekt Amerika (denkt zelf dat hij via de andere kant in Indië is beland)
1498: Voascoda da Gamba: zeeroute naar India
- Het belang van het Verdrag van Tordesillas kunnen uitleggen;
Het verdrag van Tordesillas kwam in 1494. De wereld werd verdeeld tussen Portugal (Afrika
en Azië) en Spanje ( Amerika). Het doel van het verdrag zou zijn dat ze niet in elkaar
‘vaarwater’ zouden zitten. Met als gevolg dat in Zuid- Amerika nog steeds Spaans word
gesproken, maar in Brazilië Portugees. Daar liep de grens dwars doorheen. ( Zie de zwarte lijn
in de wereldkaart)
