Week 1
Ondervoeding is een lichaamstoestand dat wordt veroorzaakt door een tekort aan inname of
opname van voeding resulterend in een veranderde lichaamssamenstelling (verminderde
vetvrije massa) en lichaamscelmassa, met als gevolg een verminderd fysiek en mentaal
functioneren en een slechtere klinische uitkomst van ziekte. Onder ouderen en geriatrische
patiënten komt ondervoeding vaker voor dan onder jonger volwassenen.
Als er slechter wordt gegeten worden spieren ‘opgegeten’ waardoor de spiermassa minder
wordt. Een bijkomend probleem is dat bij ouderen de eetlust verminderd. Om het spierverlies
tegen te gaan is het belangrijk om voldoende eiwitten te eten. Bij ouderen moet deze
hoeveelheid eiwit in minder voeding gegeten worden.
Gevolgen ondervoeding:
- Verminderde spiermassa
- Tekort aan eiwitten, vitamines, mineralen en essentiële vetzuren
Typen ondervoeding:
● chronische ziekte met inflammatie
● chronische ziekte met weinig tot geen inflammatie
● acute ziekte of trauma met ernstige inflammatie
● uithongering inclusief honger/voedseltekort gerelateerd aan socio-economische of
omgevingsfactoren
1
,Bij ondervoeding zonder ziekte is er geen sprake van inflammatie (ontstekingen) in het
lichaam. Er is een verminderde functionaliteit. Oorzaken kunnen zijn armoede,
verwaarlozing of rouw.
Ziekte gerelateerd zonder inflammatie: er is wel ziekte maar geen sprake van ontstekingen.
Er is een verminderde functionaliteit. Voorbeelden: dysfagie (slikstoornis), ALS, ziekte van
parkinson, CVA (beroerte), anorexia
Ziekte gerelateerd met inflammatie (acuut): Bij dit type is er sprake van een ontsteking in het
lichaam. Vaak zijn deze patiënten insuline resistent en is er een vermindering van
functionaliteit. Voorbeelden: IC-patiënten, trauma, exacerbatie van inflammatoire ziekte
(meer actief)
Ziekte gerelateerd met inflammatie (chronisch): Er is sprake van een ontsteking in het
lichaam. Vaak zijn deze patiënten insuline resistent en er is sprake van een verminderde
functionaliteit. Voorbeelden: chronische fase van inflammatoire ziekte bv reuma, Crohn of
kanker
Risicogroepen:
- Kwetsbare ouderen
- Chronische zieken
- Mensen die problemen hebben met kauwen of slikken
- Mensen met kanker
- Mensen met een ernstig trauma
- Mensen die een grote operatie hebben gehad
- Verpleeg- en verzorgingstehuizen
- Thuiswonende 75+
- Ziekenhuizen
- Ouderen met thuiszorg (hele grote groep)
2
,Risicoprofiel: Patiënten met onbedoeld gewichtsverlies en/of patiënten waarbij het
ziekteproces of de behandeling van de ziekte een negatieve invloed heeft op de hoeveelheid
vetvrije lichaamsmassa. Risicofactoren zijn verminderde mobiliteit, verminderde of geen
mogelijkheid om boodschappen te (laten) doen en eten te bereiden, vermoeidheid, angst,
depressie, verminderde cognitie, de ziektetoestand (inflammatie in verschillende gradaties),
verminderde smaak, geur of eetlust, gebitsklachten, slikproblemen, een ontregeling van het
honger- en verzadigingsgevoel, een verstoorde vertering en absorptie in het
maag-darmkanaal (malabsorptie), pijn, dementie, bijwerkingen van medicatie,
verslavingsproblematiek, eenzaamheid, verdriet en armoede.
Oorzaken
● verminderde voedselinname door een verminderde eetlust of misselijkheid.
● moeilijkheden met kauwen, proeven, slikken of vertering.
● psychologische problemen, zoals angst, depressie, verdriet. Iemand heeft dan geen zin
meer in eten. Een gevolg is het overslaan van maaltijden of kleinere porties nemen.
● sociale factoren, zoals eenzaamheid, geen mogelijkheid om eten te kopen of bereiden.
● dementie.
● verslaving.
- Somatisch (lichamelijk)
- Functioneel
- Sociaal
- Psychisch
- Somatische ondervoeding:
o Ziektetoestand
o Bijwerking medicatie
o Verminderde smaak
o Reuk
o Eetlust
o Gebitsklachten
o Slikproblemen
o Ontregeling van het honger- en verzadigingsgevoel
o Verstoorde vertering en opname in het maagdarmkanaal
o Pijn
- Functionele factoren:
o Verminderde mobiliteit
o Verminderde of geen mogelijkheid om boodschappen te doen en eten te
bereiden
o Vermoeidheid
- Psychische factoren:
o Angst
o Verdriet
o Depressie
o Verminderde cognitie
o Verslavingsproblematiek
3
, - Sociale factoren:
o Eenzaamheid
o Geen sociaal netwerk om boodschappen te laten doen
o Armoede
Klachten bij ondervoeding:
- Algehele malaise
- Gebrek aan eetlust
- Gewichtsverlies
- Vermoeidheid
- Futloosheid
- Verminderde kwaliteit van leven
De belangrijkste risicofactor voor ondervoeding is ziekte. Door ziekte kan de behoefte aan
voedingsstoffen ook hoger worden, zodat een normale voeding niet meer voldoende is.
Ondervoeding bij ouderen
Ouderen hebben een groter risico op ondervoeding, omdat ze vaker ziek zijn en minder
bewegen. Bovendien hebben ouderen minder energie nodig dan toen ze jonger waren,
waardoor het moeilijker kan zijn alle voedingstoffen met de voeding binnen te krijgen.
Prevalentie cijfers → 1 op de 4-5 patiënten in ziekenhuizen, zorginstellingen en de
thuiszorg zijn ernstig ondervoed.
- Ziekenhuizen: screeningsresultaten (SNAQ en MUST; 2007 – 2015) analyse door
de Stuurgroep Ondervoeding en NVD in 2016. Hoogste prevalentie van de
screeningsuitslag “ondervoed” bij: geriatrie (38%), oncologie (33%),
gastro-enterologie (27%) en interne geneeskunde (27%). Gemiddeld wordt 14-15%
bij opname als ondervoed gescreend.
- Verpleeg- en verzorgingshuizen: 15-20%
- Thuiswonende ouderen: 30-40% van de thuiswonende ouderen met thuiszorg had
een rode SNAQ65+ score. Thuiswonende ouderen die bij de HA kwamen voor een
griepprik steeg de prevalentie tot 20% (75+).
- Kinderen: 6-14% kinderen bij opname in ziekenhuis. In NL is dit 10%. Er is toename
tijdens opname waardoor de prevalentie tot 19% stijgt.
Criteria ondervoeding
● Onbedoeld gewichtsverlies: 5% of meer onbedoeld gewichtsverlies in de afgelopen 6
maanden of 10% of meer onbedoeld gewichtsverlies in een periode van langer dan de
afgelopen 6 maanden.
● Laag BMI*
● Verminderde spiermassa
4
