Ontwikkelingspsychologie
deeltentamen 2
H8: TAAL EN COMMUNICATIE
Taal is een communicatiesysteem waarbij woorden en hun geschreven symbolen gecombineerd
worden tot regels, waardoor mensen oneindig veel berichten naar elkaar kunnen overbrengen.
Hierbij wordt gebruik gemaakt van productieve taal (het produceren van taal) en receptieve taal
(begrijpen van taal van anderen). Taal is zowel cognitief als sociaal.
Naast verbale taal wordt er ook veel gebruik gemaakt van non-verbale taal, ook wel preverbale
communicatie genoemd. Vooral baby’s maken hier gebruik van door onder andere bewegingen,
gebaren, gezichtsuitdrukkingen en wijzen. Een protodeclaratief gebaar heeft als doel een uitspraak
te doen over een object en een protoimperatief gebaar heeft als doel iemand anders iets te laten
doen wat het kind wil. Wanneer twee communicatieve partners hun aandacht op dezelfde visuele
bron richten heet dit joint visual attention. Kinderen gebruiken vaak gebaren om hun verbale
communicatie te versterken. Naarmate ze beter gaan spreken, gebruiken ze ook minder gebaren.
Vanaf 1 maand oud kunnen baby’s spraakgeluiden onderscheiden. Categorische spraakperceptie is
de neiging tot waarnemen van een bereik van klanken als behorend tot dezelfde categorie.
Pasgeboren baby’s zijn even goed in het onderscheiden van klanken uit hun eigen taal als klanken uit
een andere taal. Pas wanneer ze hun eigen taal gaan spreken en begrijpen verandert dit.
Huilen is één van de eerste communicatievormen van een baby. Moeders kunnen dit over het
algemeen beter onderscheiden dan vaders en ouders beter dan niet-ouders.
- Basis: start aritmisch en zacht, wordt langzaam harder en meer ritmisch. Huil-rust-inademen-
rust. Vaak honger als reden.
- Boos: zelfde patroon als basis alleen zijn de segmenten langer.
- Pijn: plotseling begin, luid in het begin, lange huil gevolgd door een lange stilte.
In het eerste jaar produceren kinderen verschillende geluiden. Het begint met huilen wat onrust
aangeeft. Na een maand gaan ze cooing, een oo klank die vaak plaatsvindt tijdens interactie met de
zorggever. Halverwege het eerste jaar gaan de babbelen, waarbij medeklinkers en klinkers worden
afgewisseld. Na een jaar ontstaat een spraakpatroon, waarbij lettergrepen uit hun eigen taal gebruikt
worden die lijken op woorden.
Taal wordt opgedeeld in verschillende componenten:
- Fonologie is het systeem van klanken. Het zorgt voor de juiste intonatie. Een foneem is de
kleinste taaleenheid die de betekenis van een woord kan veranderen.
- Semantiek is de studie van woordbetekenissen en woordcombinaties.
- Grammatica is de structuur van een taal dat bestaat uit:
- morfologie bestudeert de kleinste delen van betekenis in taal (vervoegingen).
- syntax bestudeert hoe woorden in een zin gecombineerd kunnen worden (woordvolgorde).
- Pragmatiek beschrijft welke taal gepast is in bepaalde context.
Ook bij taal wordt er gedebatteerd over hoeveel invloed erfelijkheid heeft op taalontwikkeling. Er zijn
hiervoor verschillende benaderingen:
,De leertheorie (omgeving)
De bekende behaviorist Skinner stelde dat taal geleerd wordt door bekrachtiging. Door ouders wordt
er actiever gereageerd op geluiden die lijken op taal. Andere behavioristen stellen dat het
voornamelijk gebeurt door imitatie en observatie. Beperkingen van deze theorie zijn dat (1) taal veel
te complex is om zo aangeleerd te worden, (2) ouders reageren even actief op woorden die wel op
taal lijken als op woorden die niet op taal lijken, (3) taal is veel creatiever dan de simpele woorden
die ze vaak horen, (4) kinderen uit verschillende culturen leren taal in dezelfde volgorde en (5)
volgens deze theorie speelt het kind een passieve rol, terwijl het in werkelijkheid een actieve rol
speelt in zijn eigen taalontwikkeling.
Het nativisme (biologisch)
Chomsky stelde dat taal geleerd wordt doordat elk kind een aangeboren innerlijke mentale structuur
hebben waardoor ze grammatica kunnen leren. Hij noemde dit de language acquisition device (LAD).
Dit wordt ondersteund doordat (1) talen dezelfde basiskenmerken hebben, (2) kinderen taal heel
snel leren en (3) in afwezigheid van taal creëren kinderen een eigen taal met grammatica. In de
kritieke periode (van geboorte tot pubertijd) wordt taal heel snel eigen gemaakt. Er zijn echter ook
tegenargumenten. (1) dieren spreken tot op zekere hoogte ook taal, (2) grammaticale regels zijn
helemaal niet zo universeel, (3) taalontwikkeling verloopt geleidelijk, (4) er is weinig ruimte voor het
sociale component en (5) taal blijkt zich niet volgens een vast, universeel patroon te ontwikkelen.
Bewijs is poverty of stimulus (POS), kinderen zijn ongevoelig voor corrigeren van taal, het gaat puur
om de betekenis.
Interactionisme
Tegenwoordig zijn de meeste onderzoekers het eens met dit perspectief. Het combineert de
biologische- en omgevingsfactoren die nodig zijn voor het ontwikkelen van taal. Taal ontstaat
langzaam uit de input, wordt geleidelijk complexer.
Kinderen begrijpen al snel veel meer woorden dan ze kunnen spreken. De meeste kinderen spreken
hun eerste woord als ze tussen de 10 en 15 maanden zijn. Er zijn verschillende theorieën over hoe
kinderen woorden leren. Sommigen zeggen dat een associatie tussen een object en een woord
voldoende is. Anderen vinden het sociale aspect belangrijk en weer anderen zitten er tussenin. Het
whole object constraint van Markman houdt in dat kinderen bij het leren van woorden altijd
aannemen dat het om het hele object gaat. Het Emergentist Coalition Model (ECM) van Hollich stelt
dat kinderen aannemen dat ieder woord op een object, actie of gebeurtenis slaat. Mutual exclusivity
houdt in dat wanneer er twee afbeeldingen te zien zijn waarvan er één al bekend is, zal het nieuwe
woord automatisch het andere voorwerp zijn.
Van de eerste 50 woorden die een kind leert zijn de meeste woorden objecten. Dit schijnt
makkelijker te zijn dan werkwoorden. Er zijn twee soorten fouten die in het begin veel gemaakt
worden. Overextensie, kinderen gebruiken één woord voor meerdere objecten, vaak uit dezelfde
categorie. Onderextensie, één woord wordt alleen bij een bepaald type gebruikt. Bijvoorbeeld alleen
een gele auto wordt een auto genoemd.
Wanneer kinderen een enkel woord gebruiken zit er vaak een hele gedachte achter, alleen kunnen ze
de zin nog niet uitspreken, ook wel een holofrase genoemd. Later worden er twee woorden per zin
gebruikt om duidelijk te maken wat het kind wil. Deze telegrafische spraak begint na ongeveer
anderhalf jaar. Hierbij wordt alleen gebruikt gemaakt van de woorden die nodig zijn om de zin te
gebruiken, vaak een werkwoord en naamwoord.
Bij het leren van grammaticale regels gaan kinderen door vier fasen. In de eerste fase proberen ze
het, maar falen ze. In de tweede fase beginnen ze onregelmatige werkwoorden te gebruiken. In de
, derde fase gaan ze algemene grammaticaregels toepassen. In de vierde fase, wanneer ze ongeveer 7
of 8 jaar zijn, leren ze wanneer ze bepaalde grammaticale regels wel en niet moeten gebruiken.
Er wordt door kinderen nog veel gebruik gemaakt van overregularisatie, het toepassen van regels
wanneer het niet nodig is zoals bij uitzonderingen.
Kinderen gaan na drie jaar steeds meer hulpwerkwoorden gebruiken en vragen correct stellen. Ook
hun manier van ontkennen wordt steeds beter. Kinderen begrijpen zinnen die grammaticaal en
semantisch kloppen het beste. Om een effectieve spreker te zijn bepaalde vaardigheden nodig:
1. Er moet aandacht zijn voor spreker
2. Er moet gelet worden op feedback van de luisteraar
3. De spreker moet zijn spraak aanpassen aan de luisteraar
4. Spraak moet aangepast worden aan de situatie
5. Communicatie komt van twee kanten, dus de spreker moet ook luisteren naar de luisteraar
6. Het kind moet zowel zijn eigen boodschap als die van de ander begrijpen en kunnen
evalueren op bruikbaarheid
Jonge kinderen hebben het vaak niet door dat ze boodschappen niet begrijpen en gaan vervolgens
gewoon maar wat doen. Luisteren is vaak lastig voor kinderen, hierom worden non-verbale aspecten
toegevoegd aan de communicatie.
Metalinguïstisch bewustzijn is het begrip dat taal een communicatiesysteem is met regels. Dit
ontwikkelt nadat kinderen vaardig zijn in het produceren van taal. Fonologisch bewustzijn is het
begrip van klanken in taal en de mogelijkheden die het daarmee creëert. Problemen met deze
vormen van bewustzijn kunnen leiden tot dyslexie, een taalstoornis waarbij kinderen niet goed
kunnen lezen en spellen. Wanneer kinderen moeite hebben met het vertalen van letters naar
woorden kan dit met het fonologisch bewustzijn te maken hebben, wanneer ze moeite hebben met
begrijpend lezen heeft dit betrekking op de metalinguïstiek, morfologie en syntax.
Kinderen die tweetalig opgevoed worden, ook wel bilinguïsme genoemd, leren beide talen
langzamer. Echter wordt dit later weer ingehaald. Tweetaligheid kan simultaan (tegelijkertijd) en
sequentieel (na elkaar) verlopen. Wanneer een kind op vroege leeftijd twee talen leert, gaan beide
talen in het gebied van Broca zitten. Wanneer op latere leeftijd een tweede taal geleerd wordt, wordt
er een speciaal gebied voor gereserveerd. Tweetalige kinderen presteren cognitief beter, denken
flexibeler, zijn beter in het vormen van concepten en hebben meer controle over hun aandacht. Ook
op sociaal gebied zijn er voordelen.
De omgeving geeft het kind een language acquisition support system (LASS) mee. Dit zijn bepaalde
strategieën en tactieken om taalontwikkeling te stimuleren.
- Non-verbale spelletjes worden gebruikt als eerste communicatie en om te leren om de beurt
te spelen.
- Kindgerichte spraak (motherese) zijn korte, simpele zinnen die verwijzen naar concrete
objecten en gebeurtenissen. Hierdoor leren kinderen eenheden van taal en grammaticale
relaties. Ouders passen hun spraak aan aan het niveau van het kind.
- Expansie is het herhalen van wat het kind heeft gezegd. Wordt vaak gebruikt wanneer
kinderen een grammaticale fout hebben gemaakt.
- Recast is het vertalen van de incomplete zinnen van kinderen naar een zin met meer
complexe grammatica. Taalontwikkeling van kinderen verbetert hierdoor.
Belangrijke stadia taalontwikkeling:
